NOLUISTI, Vir Clarissime, gratis me beare, summi beneficii compensationem exigis, et quidem gravem, dum ea tantum lege ingeniosissimi operis participem me fieri voluisti, ut sensus de illo meos aperirem. Dura profecto conditio, quam res pulcherrimas noscendi cupiditas extorsit, AT VII, 197 et adversus quam libentissime reclamarem, si ut a Praetore datur exceptio, si quid vi aut metu, ita novam possim obtinere, si quid suadente voluptate factum est.

Quid enim vis tibi ? meum de Authore judicium non expectas, cujus summam ingenii vim, eruditionemque singularem quanti faciam jam pridem nosti : non ignoras etiam quam molestis occupationibus detinear, nec, si quid mihi tribuis amplius quam deceat, sequitur ut ego meae tenuitatis conscius non sim, et tamen quod examinandum praebes, cum ingenium non vulgare, tum plurimum serenae mentis desiderat, ut a rerum omnium exteriorum strepitu libera sibi ipsi vacet, quod non nisi Elzevier, p. 226 attenta meditatione, et defixo in seipsam obtutu fieri posse satis vides. Parendum nihilominus, siquidem jubes, quidquid a me peccabitur penes te culpa erit qui ad scribendum cogis. Quanquam vero totum hoc opus Philosophia sibi vindicare possit, quia tamen vir modestissimus ultro se Theologorum tribunali sistit, duplicem hic agam personam, proponamque primum quae circa praecipuas de natura Mentis nostrae, et de Deo quaestiones a Philosophis opponi posse mihi videbuntur, tum vero scrupulos aperiam quos in opere universo Theologus posset offendere.

De natura mentis humanae.

Hic primum mirari subit virum Clarissimum idem pro totius suae Philosophiae principio statuisse quod statuit D. Augustinus, acerrimi vir ingenii, nec in Theologicis modo, sed etiam in Philosophicis rebus plane mirandus. Lib. enim 2 de Libero arbitrio, cap. 3. Alipius cum Euodio AT VII, 198 disputans probaturusque Deum esse, Prius, inquit, abs te quaero ut de manifestissimis capiamus exordium, utrum tu ipse sis, an tu forte metuis ne hac in interrogatione fallaris, cum utique, si non esses, falli omnino non Elzevier, p. 227 posses ? Quibus similia sunt Authoris nostri verba, sed est deceptor nescio quis summe potens, summe callidus qui de industria me semper fallit : haud dubie ego etiam sum si me fallit. Sed pergamus, et, quod potius ad rem facit, videamus quo pacto ex hoc principio confici possit Mentem nostram a corpore esse separatam.

Dubitare possum an corpus habeam, imo an ullum sit in rerum natura corpus, nec tamen mihi licet dubitare quin sim, sive existam, quandiu dubito, sive cogito.

Ego igitur, qui dubito, et cogito, corpus non sum, alioquin de corpore dubitando de me ipso dubitarem.

Imo, etiamsi obstinata mente contendam nullum esse omnino corpus, manet nihilominus positio, ego aliquid sum, non sum igitur corpus ; acute sane, sed opponet aliquis quod etiam sibi ipsi author objicit, quod de corpore dubitem, vel corpus esse negem, non efficitur nullum esse corpus.

Fotassis ergo contingit ut haec ipsa quae suppono nihil esse, quia mihi sunt ignota, tamen in rei veritate non differant ab eo me quem novi. Nescio, inquit, de hac re non disputo ; novi me existere, quaero quis sim ego ille quem novi ; certissimum est hujus sic praecise sumpti notitiam non pendere ab iis quae existere nondum novi.

Elzevier, p. 228 AT VII, 199 Verum cum fateatur per argumentum in methodo propositum rem eo tantum deductam esse ut quidquid corporeum est excluderet a natura mentis suae, non in ordine ad ipsam rei veritatem, sed dumtaxat in ordine ad suam perceptionem (adeo ut sensus esset se nihil plane cognoscere quod ad essentiam suam sciret pertinere, praeterquam quod esset res cogitans) patet ex hac responsione in iisdem adhuc terminis disputationem haerere, proinde integram restare quaestionem quam se soluturum spondet, quo pacto, ex eo quod nihil aliud ad essentiam suam pertinere cognoscat, sequatur nihil etiam aliud revera ad illam pertinere. Quod tamen ab illo praestitum esse tota Meditatione 2. ut fatear tarditatem meam, deprehendere non potui. Sed quantum conjicere possum hujus rei probationem aggreditur in Meditatione 6. eo quod illam dependere judicarit a clara Dei notitia, quam Meditatione 2. sibi nondum compararat ; sic ergo rem istam probat.

Quoniam, inquit, scio omnia quae clare et distincte intelligo, talia a Deo fieri posse qualia illa intelligo, satis est quod possim unam rem absque altera clare, et distincte intelligere, ut certus sim unam ab altera esse diversam, quia potest saltem a Deo seorsim poni, et non refert a qua potentia id fiat ut diversa existimetur : Elzevier, p. 229 quia ergo ex una parte claram, et distinctam habeo ideam mei ipsius, quatenus sum tantum res cogitans, non extensa, et ex alia parte distinctam ideam corporis, quatenus est tantum res extensa, non cogitans, certum est me a corpore meo AT VII, 200 revera esse distinctum, et absque illo posse existere.

Hic paulisper subsistendum, in his enim paucis verbis totius difficultatis cardo versari mihi videtur.

Ac primum quidem, ut vera sit illius syllogismi propositio, non de quacunque, etiam clara, et distincta, sed tantummodo de adaequata rei cognitione intelligi debet, fatetur enim V. C. in responsione ad Theologum, sufficere distinctionem formalem, nec requiri realem, ut unum ab alio distincte, et seorsim concipiatur per abstractionem intellectus rem inadaequate concipientis, unde in eodem loco subsumit.

Atqui complete intelligo quid sit corpus, putando tantum illud esse extensum, figuratum, mobile etc. deque illo negando ea omnia qua ad mentis naturam pertinent : et vice versa intelligo mentem esse rem completam, quae dubitat, quae intelligit, quae vult etc, quamvis negem in ea quidquam esse ex iis quae in corporis idea continentur. Ergo inter corpus, et mentem est distinctio realis.

Sed si quis hanc sumptionem in dubium Elzevier, p. 230 revocet, contendatque inadaequatam tantum esse tui conceptionem, dum te concipis tanquam rem cogitantem, non extensam ; similiterque cum te concipis tanquam rem extensam, non cogitantem, videndum quomodo id in superioribus probatum sit : non enim arbitror rem istam ita claram esse, ut tanquam principium inde mostrabileindemonstrabile assumi debeat, non probari.

Et quidem quod ad illius primam partem attinet, quod scilicet complete intelligas quid sit corpus, putando AT VII, 201 tantum illud esse extensum, figuratum, mobile etc. deque illo negando ea omnia quae ad mentis naturam pertinent, parum ad rem facit ; qui enim contenderet mentem nostram esse corpoream, non ideo existimaret corpus omne mentem esse ; corpus ergo se haberet ad mentem sicut genus ad speciem : at genus potest intelligi sine specie, et de illo negando quidquid speciei proprium et peculiare est, unde vulgo Logici ajunt negata specie non negari genus : sic possum intelligere figuram absque eo quod intelligam ullam ex iis affectionibus quae circulo propriae sunt : probandum ergo superest mentem complete, et adaequate posse intelligi sine corpore.

Non aliud in toto opere idoneum video ad hanc probationem argumentum, praeter illud quod initio propositum est, Elzevier, p. 231 possum negare ullum esse corpus, ullam, rem extensam, et tamen certum mihi est me esse, quandiu hoc nego, seu cogito, sum ergo res cogitans, non corpus, et ad mei notitiam non pertinet corpus.

At ex eo confici tantum video aliquam mei notitiam parari posse absq; notitia corporis, sed notitiam illam esse completam, et adaequatam, ita ut certus sim me non falli, dum ab essentia mea corpus excludo, mihi nondum plane perspicuum est : Rem exemplo declarabo.

Certo noverit aliquis angulum in semicirculo rectum esse, et proinde triangulum ex illo angulo, et diametro circuli rectangulum esse : dubitet vero, necdum certo deprehenderit, imo sophismate aliquo delusus neget quadratum basis rectanguli aequale esse quadratis laterum, eadem ratione quam vir clarissimus proponit, videtur se in falsa sua persuasione confirmaturus : ut enim, inquit, clare, et distincte percipio triangulum illum esse rectangulum, AT VII, 202 dubito tamen utrum illius basis quadratum aequale sit quadratis laterum, non ergo ad illius essentiam pertinet quod illius basis quadratum aequale sit quadratis laterum.

Deinde etiamsi negavero quod illius basis quadratum sit aequale quadratis laterum, certus tamen remaneo quod sit rectangulus, Elzevier, p. 232 et clara distinctaque remanet in mea mente notitia quod unus ex illius angulis sit rectus, quo salvo, ne Deus quidem efficere possit ut non sit rectangulus.

Non ergo id de quo dubito, immo quo sublato, ea mihi remanet idea, ad illius essentiam pertinet.

Praeterea quoniam scio omnia quae clare, et distincte intelligo, talia a Deo fieri posse qualia illa intelligo, satis est quod possim rem unam absque altera clare, et distincte intelligere, ut certus sim unam ab altera esse diversam, quia potest a Deo seorsim poni ; at clare et distincte intelligo hunc triangulum esse rectangulum, absque eo quod intelligam quadratum illius basis aequale esse quadratis laterum, ergo saltem a Deo fieri potest triangulus rectangulus, cujus basis quadratum aequale non sit quadratis laterum.

Non video quid hic responderi possit, nisi illum hominem clare, et distincte non percipere triangulum rectangulum. At unde habeo me clarius percipere naturam mentis meae, quam ille percipiat naturam trianguli ? aeque enim certus est ille triangulum in semicirculo habere unum angulum rectum, quae est notio trianguli rectanguli, ac ego certus sum me existere ex eo quod cogitem.

Quemadmodum ergo ille in eo fallitur Elzevier, p. 233 quod ad illius trianguli naturam, quem clare et distincte novit esse Rectangulum, pertinere non arbitretur quod illius basis AT VII, 203 quadratum sit etc. Ita cur in eo fortasse non fallor, quod ad mei naturam, quam certe, et distincte novi esse rem cogitantem, nihil aliud pertinere arbitrer, quam quod sim res cogitans ? cum etiam forte ad illam pertineat quod sim res extensa.

Et profecto, inquiet aliquis, mirum non est, si dum ex eo quod cogitem, colligo me existere, idea quam de me hoc pacto cognito efformo, nihil aliud animo meo repraesentat quam meipsum, tanquam rem cogitantem, quippe quae ex sola mea cogitatione desumpta sit, ut proinde ex illa idea nullum argumentum desumi posse videatur, nihil amplius ad mei essentiam pertinere, quam quod in ea continetur.

Accedit quod hoc argumentum nimis probare videtur, et nos in eam Platonicam opinionem deducere, (quam tamen author refellit) nihil corporeum ad nostram essentiam pertinere, ita ut homo sit solus animus, corpus vero non nisi vehiculum animi ; unde hominem definiunt animum utentem corpore.

Quod si respondeas, corpus non simpliciter a mei essentia excludi, sed tantummodo quatenus praecise sum res cogitans, metuendum Elzevier, p. 234 videtur ne quis hanc in suspicionem veniat, num forte notitia mei, quatenus sum res cogitans, non sit notitia alicujus entis complete, et adaequate concepti, sed tantum inadaequate, et cum quadam abstractione intellectus.

Unde sicut Geometrae concipiunt lineam tanquam longitudinem latitudinis expertem, et superficiem tanquam longitudinem simul et latitudinem absque profunditate, etsi nulla sit longitudo sine latitudine, nec latitudo sine profunditate : ita forsan aliquis dubitare possit, num res AT VII, 204 omnis cogitans sit etiam res extensa, sed cui tamen praeter communes cum rebus aliis extensis affectiones, ut esse figurabile, mobile, etc. insit peculiaris cogitandi virtus, unde fiat ut cum hac sola virtute tanquam res cogitans, per abstractionem intellectus apprehendi possit, licet revera rei cogitanditi corporis affectiones conveniant ; sicut quantitas cum sola longitudine concipi potest, licet omni quantitati reipsa conveniat simul cum longitudine latitudo et profunditas.

Difficultatem auget quod illa cogitandi vis corporeis organis affixa videatur, cum in infantibus sopita, in amentibus extincta judicari possit ; quod impijimpii animorum carnifices potissimum urgent.

Elzevier, p. 235 Hactenus de reali mentis nostrae a corpore distinctione. Cum vero V. C. demonstrandam susceperit animorum immortalitatem, merito quaeri possit an ex ea separatione evidenter sequatur ; in vulgaris enim Philosophiae principiis id minime sequitur, cum vulgo velint brutorum animas ab illorum corporibus esse distinctas, quae tamen cum illis intereant.

Huc usque responsionem protraxeram et in animo erat ostendere quomodo secundum authoris nostri principia, quae ex ejus Philosophandi ratione collegisse mihi videbar, ex reali mentis a corpore distinctione, illius immortalitas facillime concludatur, cum ad me perlata est nova viri clarissimi lucubratiuncula, quae cum toti operi lucem multam affert, tum in hac parte eadem prorsus adducit ad propositam quaestionem dissolvendam quae eram allaturus.

Quod vero spectat ad brutorum animas, satis insinuat AT VII, 205 aliis in locis nullam iis inesse, sed tantum corpus modo quodam certo configuratum, et variis organis ita conflatum, ut operationes omnes in illo, et per illud fieri possint quas videmus.

Sed vereor ut haec persuasio in animis hominum fidem invenire possit, nisi validissimis rationibus comprobetur. Incredibile Elzevier, p. 236 enim prima fronte apparet quomodo fieri possit sine ullius animae ministerio ut lumen a lupi corpore reflexum in ejus oculos tenuissima neuorum opticorum fila moveat, et ex illa motione ad cerebrum usque pertingente spiritus animalis in nervos diffundatur eo pacto quo necesse est ad hoc ut ovis fugam arripiat.

Unum hic addam, quod de imaginationis a cogitatione, sive intelligentia distinctione, et illorum majori ceritudine quae ratione comprehendimus, quam quae corporeis sensibus obversantur, vir C. docet, summopere a me probari. Iamdudum enim ab Augustino, c. 15. de animae quantitate didici procul abjiciendos esse qui sibi persuadent minus esse certa quae intelligentia cernimus, quam quae his corporeis oculis semper cum pituit ; unde etiam ait Solil. l. I. c. 4. sensus se in geometrico negotio quasi navim expertum esse. Nam cum, inquit, ipsi me ad locum quo tendebam pervexerint, ubi eos dimisi, et jam in solo positus coepi cogitatione ista volvere, diu mihi vestigia titubarunt : quare citius mihi videtur in terra posse navigari, quam geometriam sensibus percipi, quamvis primo discentes aliquantum adjuvare videantur.

Elzevier, p. 237 AT VII, 206

DE DEO.

Prioris de existentia Dei demonstrationis, quam in Meditatione 3. author explicat, duae sunt partes, prior est, quod Deus sit, siquidem ejus idea in me sit : posterior est quod ego habens talem ideam non possim esse nisi a Deo.

Circa priorem partem id unum mihi non probatur, quod cum vir C. asseruisset non nisi in judiciis falsitatem proprie reperiri, paulo post tamen admittat ideas non formaliter quidem, sed materialiter, falsas esse posse, quod ab ejus principiis dissonum mihi videtur.

Sed vereor ut in re obscurissima animi mei sensa satis dilucide possim explicare : res exemplo clarior fiet. Si, inquit, frigus sit tantum privatio caloris, idea frigoris quae illud mihi tanquam rem positivam repraesentat, materialiter falsa erit.

Imo, si frigus sit tantum privatio, nulla poterit dari frigoris idea quae illud mihi tanquam rem positivam repraesentet, et judicium hic ab authore cum idea confunditur.

Quid enim est idea frigoris ? frigus ipsum, quatenus est objective in intellectu : at si frigus sit privatio, non potest esse objective Elzevier, p. 238 in intellectu per ideam, cujus esse objectivum sit ens positivum : Ergo, si frigus sit tantum privatio, nunquam illius poterit esse idea positiva, et proinde nulla quae materialiter falsa sit.

Confirmatur eodem argumento quo probat vir C. ideam entis infiniti non posse non esse veram, nam quamvis fingi AT VII, 207 possit tale ens non existere, non tamen fingi potest ejus ideam nihil reale mihi exhibere.

Ita plane de omni idea positiva dici potest, nam quamvis fingi possit frigus, quod arbitror idea positiva repraesentari, non esse positivum ; non tamen fingi potest ideam positivam nihil reale, et positivum mihi exhibere ; cum idea positiva non dicatur secundum esse quod habet tanquam modus cogitandi, eo enim modo omnes positivae essent : sed ab esse objectivo quod continet, et menti nostrae exhibet : potest ergo illa idea non esse frigoris idea, sed non potest esse falsa.

Sed, inquies, eo ipso falsa est quod non est frigoris idea ; imo judicium tuum falsum, si illam judicas esse frigoris ideam : ipsa vero in te verissima. Sicut idea Dei ne materialiter quidem falsa dici debet, quamvis illam quis possit transferre ad rem quae non sit Deus, sicut fecerunt idolatrae.

Elzevier, p. 239 Denique illa frigoris idea, quam dicis materialiter falsam esse, quid menti tuae exhibet ? Privationem ? ergo vera est ; ens positivum ? ergo non est frigoris idea : et praeterea quae causa illius entis positivi objectivi, unde fieri vis, ut materialiter falsa sit illa idea ? Ego, inquis, quatenus a nihilo sum : Ergo esse objectivum positivum alicujus ideae a nihilo esse potest, quod praecipua C. viri fundamenta convellit.

Sed pergamus ad posteriorem demonstrationis partem, qua quaeritur, utrum ipse habens ideam entis infiniti ab alio esse possim quam ab ente infinito, et praesertim AT VII, 208 utrum a me ipso. Contendit vir C. me a me ipso esse non posse, eo quod, si mihi ipse esse darem, darem etiam omnes perfectiones quarum ideam in me esse animadverto. Sed reponit acute Theologus : Esse a se non positive sumi debet, sed negative, ut sit idem quod non esse ab alio. Nunc vero, inquit, si aliquid a se est, id est non ab alio, quomodo probem istud omnia complecti et esse infinitum, Jam enim non audio si dicas : si a se est, sibi facile omnia dedisset : nec enim a se est, ut a causa, nec sibi ante praevius fuit, ut ante deligeret, quod esset postmodum.

Ut hoc argumentum dissolvat contendit Vir C. esse a se non negative, sed positive debere sumi, etiam quantum ad Deum Elzevier, p. 240 spectat, ita ut Deus quodam modo idem praestet respectu sui ipsius quod causa efficiens respectu sui effectus. qQuod sane durum mihi videtur, et falsum.

Itaque partim cum Viro C. consentio, partim ab illo dissentio. fateor enim non posse me a me ipso esse nisi positive, nego vero idem de Deo dici debere, imo arbitror manifestam esse contradictionem quod aliquid sit a seipso positive et tanquam a causa. unde idem efficio quod author noster, sed alia plane via, in hunc scilicet modum.

Ut a me ipso essem, deberem a me ipso essem positive, et AT VII, 209 tanquam a causa ; ergo fieri non potest ut a me ipso sim ; hujus syllogismi propositionem probant viri rationhes ex eo desumptae, quod cum temporis partes a se mutuo sejungi possint, ex eo quod sim, non sequatur me futurum, nisi aliqua causa me quasi rursus efficiat singulis momentis.

Quod vero ad sumptionem attinet, illam arbitror adeo claram esse lumine naturali, ut vix probari possit nisi nugatorie notum probando per minus notum. Imo illius veritatem Author videtur agnovisse, cum aperte inficiari ausus non est. haec. n. quaeso verba pensentur in responsione ad Theologum.

Elzevier, p. 241 Non dixi, inquit, impossibile esse ut aliquid sit causa efficiens sui ipsius, etsi enim aperte id verum sit, quando restringitur efficientis significatio ad illas causas quae sunt effectibus tempore priores, vel quae ab ipsis sunt diversae, non tamen videtur in hac quaestione ita esse restringenda, quia lumen naturale non dictat ad rationem efficientis requiri ut tempore prior sit suo effectu.

Optime quantum ad prius membrum, sed cur omissum posterius, nec additum idem lumen naturale non dictare ad rationem efficientis requiri ut diversa sit a suo effectu, nisi quia per lumen ipsum naturale id asserere non licebat ?

Et sane cum effectus omnis a causa dependeat, a causa esse suum accipiat, nonne clarum est idem a seipso dependere AT VII, 210 non posse, idem a seipso suum esse accipere non posse ?

Praeterea causa omnis est effectus causa, et effectus causae effectus, et proinde mutua est inter causam et effectum habitudo : at habitudo nonnisi duorum est.

Deinde concipi sine absurditate non potest rem aliquam accipere esse, et tamen illud idem esse habere priusquam conceperimus illud jam accepisse. At istud contingeret, si notiones causae et effectus eidem rei respectu sui ipsius tribueremus. Quae est Elzevier, p. 242 enim notio causae ? dansDare esse. quaenotio effectûs ? accipere esse. Prior est autem natura causae notio, quam notio effectus.

Jam vero concipere non possumus rem aliquam sub notione causae ut dantem esse, nisi illam concipiamus habere esse, nemo enim dat quod non habet ; Ergo prius rem conciperemus habere esse, quam conciperemus illud eam accepisse ; et tamen in eo qui accipit, prius est accipere quam habere.

Aliter ea ratio formari potest ; nemo dat quod non habet, ergo nemo potest sibi dare esse nisi qui jam illud esse habeat : si autem jam habet, ut quid sibi illud daret.

Denique asserit lumine naturali notum esse creationem a conservatione sola ratione distingui : At eodem lumine naturali notum est nil seipsum creare posse ; ergo nec seipsum conservare.

Verum si a thesi generali ad hypothesim de Deo specialem descendamus, res adhuc meo judicio manifestior erit, Deum a seipso positive esse non posse, sed tantum negative, id est non ab alio.

AT VII, 211 Ac primum quidem id patet ex ratione quam affert. V. C. ad probandum si corpus a se sit, debere a seipso esse positive. Temporis enim, inquit, partes aliae ab aliis non pendent, nec proinde ex eo quod illud corpus supponatur Elzevier, p. 243 ad hoc usque tempus a se fuisse, id est sine causa, hoc sufficit ut etiam in posterum sit futurum, nisi aliqua potentia in eo sit, ipsum continuo veluti reproducens.

At tantum abest ut haec ratio in ente summe perfecto, sive infinito locum habere possit, quin potius contrarium ob contrarias causas evidenter deduci possit : in idea enim entis infiniti continetur, quod ejus duratio sit etiam infinita, scilicet nullis clausa limitibus, ac proinde indivisibilis, permanens, tota simul, et in qua non nisi per errorem et intellectus nostri imperfectionem concipi possit prius, et posterius.

Unde manifeste sequitur concipi non posse Ens infinitum vel per momentum existere, quin simul concipiatur et semper extitisse, et in aeternum existentiam habiturum (quod Author ipse alicubi docet) ut proinde vanum sit quaerere cur in esse perseveret.

Imo ut frequenter docet Augustinus (quo nemo unquam post authores sacros dignius et sublimius de Deo locutus est) in Deo nullum est vel fuisse vel futurum esse, sed semper esse, ut hinc evidentius appareat non nisi cum absurditate quaeri posse cur Deus in esse perseveret, cum haec quaestio manifeste involvat prius et posterius, praeteritum et futurum, quae ab Entis infiniti notione excludi debent.

Elzevier, p. 244 Praeterea Deus a se esse positive cogitare non potest AT VII, 212 quasi seipsum primo produxerit, fuisset enim antequam esset, sed tantum (ut saepius declarat Author) quia se revera conservat.

At in ens infinitum conservatio non magis cadit quam prima productio ; quid enim quaeso conservatio, nisi continua quaedam rei reproductio, unde conservatio omnis supponit primam productionem ; et propterea nomen ipsum continuationis, sicut et conservationis, potentialitatem quandam involvit, Ens autem infinitum actus est purissimus sine ulla potentialitate.

Concludamus igitur concipi non posse Deum esse a seipso positive, nisi per imperfectionem nostri intellectus Deum instar rerum creatarum concipientis : quod magis adhuc constabit alia ratione.

Causa efficiens rei alicujus non quaeritur nisi ratione existentiae, non vero ratione essentiae ; verbi gratia, si triangulum conspicio, causam efficientem quaeram per quam factum sit ut hic triangulus existeret, sed causam efficientem sine absurditate non quaeram cur triangulus habeat tres angulos aequales duobus rectis ; et id quaerenti non bene responderetur per causam efficientem, sed id tantum quia ea est natura trianguli : unde Mathematici, quia de sui objecti Elzevier, p. 245 existentia non agunt, nihil demonstrant per efficientem, et finem. At non minus est de essentia entis infiniti quod existat, imo etiam, si velis, quod in esse perseveret, quam de essentia trianguli habere tres angulos aequales duobus rectis ; ergo, sicut quaerenti cur triangulus tres angulos aequales duobus rectis habeat, responderi non debet per causam efficientem, sed dicendum solummodo eam esse aeternam et immutabilem trianguli naturam : ita quaerenti cur Deus sit, vel in esse perseveret, AT VII, 213 nulla vel in Deo, vel extra Deum, causa efficiens, vel quasi causa efficiens (de re enim non de nomine disputo) quaerenda est, sed id unum pro ratione afferendum, quia ea est natura entis summe perfecti.

Unde ad id quod ait V. C. dictare lumen naturae nullam rem existere de qua non Liceat petere cur existat, sive in ejus causam efficientem inquirere ; aut si non habeat, cur illa non indigeat, postulare ? Respondeo petenti cur Deus existat, non per causam efficientem respondendum esse, sed nihil aliud, quam quia Deus est, seu Ens infinitum : et in ejus causam efficientem inquirenti, respondendum causa efficienti non indigere : et rursum percontanti cur illa non indigeat, respondendum quia ens infinitum est, cujus existentia est sua essentia : Elzevier, p. 246 ea enim solummodo causa efficienti indigere, in quibus existentiam actualem ab essentia distinguere licet.

Quamobrem corruunt quae verbis citatis subjungit. Adeo, inquit, ut si putarem nullam rem idem quodammodo esse posse erga seipsam quod est causa efficiens erga effectum, tantum abest ut inde concluderem aliquam esse causam primam, quin e contra ejus ipsius, quae vocaretur prima, causam rursus inquirerem ; et ita nunquam ad ullam omnium primam devenirem.

Imo vero si putarem cujuscunque rei causam efficientem, vel quasi efficientem esse quaerendam, cujuscunque rei assignatae causam ab ea diversam inquirerem, cum evidentissimum AT VII, 214 mihi sit nihil ullo modo erga seipsum esse posse, quod est causa efficiens erga effectum.

Monendus vero mihi videtur ut haec attente, diligenterque consideret, quia certo scio vix ullum Theologum reperiri posse, qui non ea propositione offendatur, Quod Deus a seipso sit positive, et tanquam a causa.

Unicus mihi restat scrupulus, quomodo circulus ab eo non committatur, dum ait, non aliter nobis constare quae a nobis clare et distincte percipiuntur, vera esse, quam quia Deus est.

Elzevier, p. 247 At nobis constare non potest Deum esse, nisi quia id a nobis clare, et evidenter percipitur, ergo priusquam nobis constet Deum esse, nobis constare debet verum esse quodcunque a nobis clare et evidenter percipitur.

Addo quod exciderat, falsum mihi videri quod pro certo affirmat U.V.. C., nihil in se, quatenus est res cogitans, esse posse, cujus conscius non sit ; per se enim, quatenus est res cogitans, nihil aliud intelligit quam mentem suam, quatenus a corpore distincta est. At quis non videt multa in mente esse posse, quorum mens conscia non sit ; mens infantis in matris utero habet vim cogitandi, at ejus conscia non est ; mitto innumera similia.

De iis quae Theologos morari
possunt.

Ut taediosum sermonem aliquando absolvam, libet hic brevitati consulere, et res potius indicare, quam de iis accuratius disputare.

PRIMUM, vereor ne quosdam offendat liberior haec Philosophandi AT VII, 215 ratio, qua omnia revocantur in dubium : et sane Author ipse fatetur in Methodo, mediocribus Elzevier, p. 248 ingeniis hanc viam esse periculosam : fateor tamen hanc invidiam in Synopsi mitigari.

Verumtamen haud scio an aliqua praefatiuncula haec meditatio praemuniri debeat, qua significetur de iis rebus serio non dubitari, sed ut iis aliquantisper sepositis quae vel minimam, et hyperbolicam, ut Author ipse vocat alio in loco, dubitandi occasionem relinquunt, aliquid ita firmum, et stabile reperiri possit, ut de eo ne pervicacissimo quidem liceat vel tantillum dubitare. Unde etiam fit, ut loco illorum verborum quod cum Authorem meae originis ignorarem, reponendum censerem, ignorare me fingerem.

In Meditatione 4. de Vero et Falso multas ob causas, quas longum esset recensere, vehementer optarem, ut in ipsa Meditatione, vel in Synopsi duo significaret.

Primum est, se, dum causam erroris inquirit, de illo potissimum satagere qui committitur in dijudicatione veri et falsi, non autem de illo qui contingit in persecutione boni et mali.

Cum enim prius illud sufficiat ad Authoris institutum et scopum : et quae hic dicuntur de causa erroris, in gravissimas objectiones incidant, si etiam ad posterius caput se extendant, prudentia nisi fallor exigit, et flagitat docendi ordo, cujus Elzevier, p. 249 Author noster amantissimus est, ut quaecunque ad rem non faciunt, et altercationibus ansam AT VII, 216 praebere possunt, omittantur, ne dum lector de superfluis inutiliter jurgatur, a necessariorum perceptione retardetur.

Alterum quod Authorem nostrum indicare velim, est, se, dum asserit nulli nos rei assentiri debere, nisi quam clare et distincte noverimus, de iis tantum rebus agere quae ad disciplinas spectant, et sub intelligentiam cadunt, non vero de iis quae ad fidem pertinent, et ad vitam agendam : Itaque se damnare opinantium temeritatem, non prudenter credentium persuasionem.

Tria enim sunt, ut sapienter monet B. Augustinus, de utilit. credendi c. 15. velut finitima sibimet, in animis hominum distinctione dignissima : Intelligere, credere, opinari.

Intelligit, qui certa ratione aliquid comprehendit. Credit, qui gravi aliqua authoritate commotus verum esse arbitratur etiam quod certa ratione non comprehendit : opinatur, qui quod nesciat se scire existimat.

Opinari autem duas ob res turpissimum est : quod ediscere non potest qui sibi jam se scire persuasit, si modo illud disci potest, et per seipsa temeritas non bene affecti animi signum est.

Quod intelligimus igitur, debemus rationi : quod credimus, authoritati, quod opinamur, Elzevier, p. 250 errori. Haec dicta sunt ut intelligeremus nos, retenta fide illarum etiam rerum quas nondum comprehendimus, a temeritate opinantium vindicari.

Nam qui dicunt nihil esse credendum, nisi quod scimus, id unum cavent nomen opinationis, quod AT VII, 217 fatendum est turpe, ac miserrimum : sed si quis diligenter consideret plurimum interesse, utrum se scire quis putet, an quod nescire se intelligit, credat aliqua authoritate commotus, profecto erroris et inhumanitatis, atque superbiae crimen vitabit.

Et paulo post, c. 12. subjungit. Multa possunt afferri quibus ostendatur, nihil omnino humanae societatis incolume remanere, si nihil credere statuerimus quod non potuerimus tenere perceptum. Huc usque August.

Quanti momenti sit Virum C. haec distinguere ne multi hoc tempore ad impietatem proclives, illius verbis ad eversionem fidei abuti possint, ipse facile pro sua prudentia judicabit.

Verum quod maxime Theologis offendiculo fore praevideo est, quod secundum viri C. dogmata, salva et integra remanere non posse videantur quae de sacrosanctis altaris mysteriis docet Ecclesia.

Fide enim credimus ablata ab Eucharistico pane panis substantia, sola illic accidentia Elzevier, p. 251 remanere : ea autem sunt extensio, figura, color, odor, sapor, aliaeque sensiles qualitates.

Qualitates sensiles nullas esse putat vir C. sed tantummodo varias corpusculorum nobis adjacentium motiones, quibus varias illas impressiones percipimus, quas deinde coloris, saporis, odoris nominibus appellamus. Restant ergo figura, extensio, mobilitas. At negat Author facultates illas absque aliqua substantia cui insint posse AT VII, 218 intelligi, nec proinde etiam absque illa existere : quod etiam repetit in responsione ad Theologum.

Nec agnoscit, inter illas affectiones, et substantiam, distinctionem nisi formalem, quae sufficere non videtur ut quae sic distinguuntur a se invicem etiam divinitus separentur.

Non dubito quin qua pietate est vir Clarissimus id attente diligenterque perpendat, et summo sibi studio judicet incumbendum, ne cum Dei causam adversus impios agere meditatur, fidei illius authoritate fundatae, et cujus beneficio immortalem illam vitam, quam hominibus persuadendam suscepit, se consecuturum sperat, aliqua in re periculum creasse videatur.