DEFINITIONES.

I. Cogitationis nomine complector illud omne quod sic in nobis est ut ejus immediate conscii simus. Ita omnes voluntatis, intellectus, imaginationis, et sensuum operationes sunt cogitationes. Sed addidi immediate, ad excludenda ea quae ex iis consequuntur, ut motus voluntarius cogitationem quidem pro principio habet, sed ipse tamen non est cogitatio.

II. Ideae nomine intelligo cujuslibet cogitationis formam illam, per cujus immediatam perceptionem ipsius ejusdem cogitationis conscius sum ; adeo ut nihil possim verbis exprimere intelligendo id quod dico, quin ex hoc ipso certum sit in me esse ideam ejus quod verbis illis significatur. Atque ita non solas imagines in phantasia depictas ideas voco : imo ipsas hic nullo modo voco ideas, quatenus sunt in phantasia Elzevier, p. 179 AT VII, 161 corporea, hoc est in parte aliqua cerebri depictae, sed tantum quatenus mentem ipsam in illam cerebri partem conversam informant.

III. Per realitatem objectivam ideae intelligo entitatem rei repraesentatae per ideam, quatenus est in idea : eodemque modo dici potest perfectio objectiva, vel artificium objectivum, etc. Nam quaecumque percipimus tanquam in idearum objectis, ea sunt in ipsis ideis objective.

IV. Eadem dicuntur esse formaliter in idearum objectis, quando talia sunt in ipsis qualia illa percipimus ; et eminenter, quando non quidem talia sunt, sed tanta, ut talium vicem supplere possint.

V. Omnis res cui inest immediate, ut in subjecto, sive per quam existit aliquid quod percipimus, hoc est aliqua proprietas, sive qualitas, sive attributum, cujus realis idea in nobis est, vocatur Substantia. Neque enim ipsius Substantiae praecise sumptae aliam habemus ideam quam quod sit res, in qua formaliter, vel eminenter existit illud aliquid quod percipimus, sive quod est objective in aliqua ex nostris ideis ; quia naturali lumine notum est nullum esse posse nihili reale attributum.

VI. Substantia, cui inest immediate cogitatio, vocatur Mens : loquor autem hic de Elzevier, p. 180 mente potius quam de anima, quoniam animae nomen est aequivocum, et saepe pro re corporea usurpatur.

VII. Substantia, quae est subjectum immediatum extensionis localis, et accidentium, quae extensionem praesupponunt, ut figurae, situs, motus localis, etc. AT VII, 162 vocatur Corpus. An vero una et eadem substantia sit quae vocatur Mens, et Corpus, an duae diversae postea erit inquirendum.

VIII. Substantia, quam summe perfectam esse intelligimus, et in qua nihil plane concipimus quod aliquem defectum, sive perfectionis limitationem involvat, Deus vocatur.

IX. Cum quid dicimus in alicujus rei natura, sive conceptu contineri, idem est ac si diceremus id de ea re verum esse, sive de ipsa posse affirmari.

X. Duae substantiae realiter distingui dicuntur, cum unaquaeque ex ipsis absque alia potest existere.

POSTULATA.

Peto primo ut lectores advertant quam debiles sint rationes ob quas sensibus suis hactenus crediderunt, et quam incerta sint omnia judicia quae illis superstruxerunt : Idque tam diu, et tam saepe apud se revolvant, ut tandem consuetudinem acquirant non amplius ipsis nimium fidendi, hoc enim necesse judico ad certitudinem rerum Metaphysicarum percipiendam.

SECUNDO, ut considerent mentem propriam, cunctaque ejus attributa, de quibus deprehendent se dubitare non posse, quamvis omnia quae a sensibus suis unquam acceperunt, falsa esse supponant ; nec prius illam considerare desistant, quam ipsam clare percipiendi, et rebus omnibus corporeis cognitu faciliorem credendi usum sibi compararint.

TERTIO, ut propositiones per se notas, quas apud se invenient, quales sunt. Quod idem non possit esse AT VII, 163 simul et non esse. Quod nihil nequeat esse causa efficiens ullius rei, et similes diligenter expendant, atque ita perspicuitatem intellectus sibi a natura inditam, sed quam sensuum visa quam maxime turbare solent, et obscurare, puram, atque ab ipsis liberatam exerceant. Hac Elzevier, p. 182 enim ratione sequentium Axiomatum veritas ipsis facile innotescet.

QUARTO, ut examinent ideas naturarum, in quibus multorum simul attributorum complexio continetur, qualis est natura trianguli, natura quadrati, vel alterius figurae ; Itemque natura Mentis, natura Corporis, et supra omnes natura Dei, sive entis summe perfecti. Advertantque illa omnia, quae in iis contineri percipimus, vere de ipsis posse affirmari. Ut quia in natura Trianguli continetur ejus tres angulos aequales esse duobus rectis ; et in natura Corporis, sive rei extensae continetur divisibilitas (nullam enim rem extensam tam exiguam concipimus, quin illam saltem cogitatione dividere possimus) verum est dicere omnis Trianguli tres angulos aequales esse duobus rectis, et omne Corpus esse divisibile.

QUINTO, Ut diu, multumque in natura entis summe perfecti contemplanda immorentur : et inter caetera considerent in aliarum quidem omnium naturarum ideis existentiam possibilem, in Dei autem idea non possibilem tantum, sed omnino necessariam contineri. Ex hoc enim solo, et absque ullo discursu cognoscent Deum existere ; eritque ipsis non minus per se notum, AT VII, 164 quam numerum binarium esse parem, Elzevier, p. 183 vel ternarium imparem, et similia. Nonnulla enim quibusdam per se nota sunt, quae ab aliis non nisi per discursum intelliguntur.

SEXTO, ut perpendendo exempla omnia clarae, et distinctae perceptionis, itemque obscurae, et confusae, quae in Meditationibus meis recensui, ea quae clare cognoscuntur ab obscuris distinguere assuescant, hoc enim facilius exemplis quam regulis addiscitur ; et puto me ibi omnia hujus rei exempla vel explicuisse, vel saltem utcumque attigisse.

SEPTIMO, denique ut advertentes nullam se unquam in iis quae clare perceperunt falsitatem deprehendisse, nullamque e contra veritatem in obscure tantum comprehensis, nisi casu reperisse, considerent esse a ratione plane alienum propter sola sensuum praejudicia, vel propter hypotheses in quibus aliquid ignoti contineatur, ea quae a puro intellectu clare et distincte percipiuntur, in dubium revocare. Ita enim facile sequentia Axiomata pro veris, et indubitatis admittent. Quanquam sane pleraque ex iis potuissent melius explicari, et instar Theorematum potius quam Axiomatum proponi debuissent, si accuratior esse voluissem.

AXIOMATA
SIVE
Communes notiones.

I. Nulla res existit de qua non possit quaeri quaenam sit causa cur existat. Hoc enim de ipso Deo quaeri AT VII, 165 potest, non quod indigeat ulla causa ut existat, sed quia ipsa ejus naturae immensitas est causa, sive ratio propter quam nulla causa indiget ad existendum.

II. Tempus praesens a proxime praecedenti non pendet, ideoque non minor causa requiritur ad rem conservandam, quam ad ipsam primun producendam.

III. Nulla res, nec ulla rei perfectio actu existens potest habere nihil, sive rem non existentem pro causa suae existentiae.

IV. Quidquid est realitatis, sive perfectionis in aliqua re, est formaliter, vel eminenter in prima, et adaequata ejus causa.

V. Unde etiam sequitur realitatem objectivam idearum nostrarum requirere causam, in qua eadem ipsa realitas non tantum objective, sed formaliter vel eminenter, Elzevier, p. 185 contineatur. Notandumque hoc Axioma tam necessario esse admittendum, ut ab ipso uno omnium rerum tam sensibilium, quam insensibilium cognitio dependeat : Unde enim scimus, exempli causa, coelum existere, an quia illud videmus ? at ista visio mentem non attingit, nisi quatenus idea est, idea inquam menti ipsi inhaerens, non autem imago in phantasia depicta : Nec ob hanc ideam possumus judicare coelum existere, nisi quia omnis idea causam suae realitatis objectivae habere debet realiter existentem ; quam causam judicamus esse ipsum coelum, et sic de caeteris.

VI. Sunt diversi gradus realitatis, sive entitatis, nam substantia plus habet realitatis, quam accidens vel modus ; et substantia infinita quam finita ; ideoque etiam plus est realitatis objectivae in idea substantiae, AT VII, 166 quam accidentis ; et in idea substantiae infinitae, quam in idea finitae.

VII. Rei cogitantis voluntas fertur, voluntarie quidem, et libere, (hoc enim est de essentia voluntatis) sed nihilominus infallibiliter in bonum sibi clare cognitum, ideoque si norit aliquas perfectiones quibus careat, sibi statim ipsas dabit, si sint in sua potestate.

VIII. Quod potest efficere id quod Elzevier, p. 186 majus est, sive difficilius, potest etiam efficere id quod minus.

IX. Majus est creare, vel conservare substantiam quam attributa, sive proprietates substantiae ; non autem majus est idem creare, quam conservare, ut jam dictum est.

X. In omnis rei idea, sive conceptu continetur existentia, quia nihil possumus concipere nisi sub ratione existentis ; nempe continetur existentia possibilis, sive contingens in conceptu rei limitatae ; sed necessaria, et perfecta in conceptu entis summe perfecti.

PROPOSITIO I.
Dei existentia ex solâ ejus naturae consideratione
cognoscitur.
DEMONSTRATIO.

Idem est dicere aliquid in rei alicujus natura, sive conceptu contineri, ac dicere idipsum de ea re esse verum (per def. 9.) atqui existentia necessaria in AT VII, 167 Dei conceptu continetur (per axio. 10.) ergo verum est de Deo dicere, necessariam existentiam in eo esse, sive ipsum existere. Atque hic est syllogismus, de quo jam supra Elzevier, p. 187 ad objectionem sextam : ejusque conclusio per se nota esse potest iis qui a praejudiciis sunt liberi, ut dictum est postulato quinto ; sed quia non facile est ad tantam perspicacitatem pervenire, aliis modis idem quaeremus.

PROPOSITIO II.
Dei existentia ex eo solo quòd
ejus idea sit in nobis, à posteriori
demonstratur .
DEMONSTRATIO.

Realitas objectiva cujuslibet ex nostris ideis requirit causam in qua eadem ipsa realitas non tantum objective, sed formaliter, vel eminenter contineatur ; (per ax. 5.) habemus autem ideam Dei (per def. 2. et 8.) hujusque ideae realitas objectiva nec formaliter, nec eminenter in nobis continetur (per ax. 6.) nec in ullo alio praeterquam in ipso Deo potest contineri, (per def. 8.) ergo haec idea Dei, quae in nobis est, requirit Deum pro causa, Deusque proinde existit (per ax. 3.)

PROPOSITIO III.
Dei existentia demonstratur etiam
ex eo quòd nos ipsi habentes
ejus ideam existamus.
DEMONSTRATIO.

Si vim haberem me ipsum conservandi, tanto magis haberem etiam vim mihi dandi perfectiones quae mihi desunt (per ax. 8. et 9.) illae enim sunt tantum attributa substantiae, ego autem sum substantia, sed non habeo vim mihi dandi istas perfectiones, alioqui enim jam ipsas haberem (per ax. 7.) ergo non habeo vim meipsum conservandi. Deinde.

Non possum existere quin conserver quandiu existo, sive a me ipso, siquidem habeam istam vim, sive ab alio qui illam habet, (per ax. 1. et 2.) atqui existo, et tamen non habeo vim meipsum conservandi, ut jam jam probatum est, ergo ab alio conservor. Praeterea, ille a quo conservor, habet in se formaliter, vel eminenter id omne quod in me est, (per ax. 4.) in me autem est perceptio multarum perfectionum quae mihi desunt, simulque ideae Dei, Elzevier, p. 189 (per def. 2 et 8.) ergo est etiam in illo, a quo conservor, earumdem perfectionum perceptio. Denique, ille idem non potest habere perceptionem ullarum perfectionum quae ipsi desint, sive quas in se non habeat formaliter, vel eminenter, (per ax. 7.) cum enim habeat vim me conservandi, ut jam dictum est, tanto magis haberet vim sibi ipsas dandi, si deessent, AT VII, 169 (per ax. 8. et 9.) habet autem perceptionem earum omnium quas mihi deesse, atque in solo Deo esse posse concipio, ut mox probatum est, ergo illas formaliter, vel eminenter in se habet, atque ita est Deus.

COROLLARIUM.
Creavit Deus caelum et terram, et
omnia quae in eis sunt ; insuperque
potest efficere id omne quod clare
percipimus, prout idipsum percimimus.
DEMONSTRATIO.

Haec omnia clare sequuntur ex praecedenti propositione, in ipsa enim Deum existere ex eo probatum est quod Elzevier, p. 190 debeat aliquis existere in quo formaliter, vel eminenter sint omnes perfectiones quarum idea aliqua est in nobis, est autem in nobis idea tantae alicujus potentiae, ut ab illo solo, in quo ipsa est, coelum et terra, etc. creata sint, et alia etiam omnia, quae a me ut possibilia intelliguntur ab eodem fieri possint : ergo simul cum Dei existentia haec etiam omnia de ipso probata sunt.

PROPOSITIO IV.
Mens et corpus realiter
distinguuntur.
DEMONSTRATIO.

Quidquid clare percipimus, a Deo fieri potest, prout illud percipimus, (per coroll. praecedens) sed clare AT VII, 170 percipimus mentem, hoc est, substantiam cogitantem, absque corpore, hoc est, absque substantia aliqua extensa, (per post. 2.) et vice versa corpus absque mente, (ut facile omnes concedunt) ergo saltem per divinam potentiam mens esse potest sine corpore, et corpus sine mente.

Jam vero substantiae quae esse possunt una absque alia realiter distinguuntur, (per Elzevier, p. 191 def. 10.) atqui mens, et corpus sunt Substantiae, (per def. 5. 6. et 7.) quae una absque alia esse possunt, (ut mox probatum est) ergo mens et corpus realiter distinguuntur.

Notandúmque me hic usum esse divina potentia pro medio, non quod extraordinaria aliqua vi opus sit ad mentem a corpore separandam, sed quia, cum de solo Deo in praecedentibus egerim, non aliud habui quo uti possem : nec refert a qua potentia duae res separentur, ut ipsas realiter distinctas esse cognoscamus.

Ad Meditationem primam de
iis quae in dubium revocari
possunt.
OBJECTIO PRIMA.

SATIS constat ex iis quae dicta sunt in hac Meditatione nullum esse κριτήριον, quo somnia nostra a vigilia, et sensione vera dignoscantur ; et propterea phantasmata quae vigilantes, et sentientes habemus, non esse accidentia objectis externis inhaerentia, neque argumento esse talia objecta externa omnino existere. Ideoque si sensus nostros sine alia ratiocinatione sequamur, merito dubitabimus an aliquid existat, necne. Veritatem ergo hujus meditationis agnoscimus. Sed quoniam de eadem incertitudine sensibilium disputavit Plato et alii antiquorum Philosophorum ; et vulgo observatur difficultas dignoscendi vigiliam ab insomniis, nolim excellentissimum authorem novarum speculationum illa vetera publicare.

RESPONSIO.

Dubitandi rationes quae hic a Philosopho admittuntur ut verae, non a me nisi tanquam verisimiles fuere propositae : iisque usus sum, non ut pro novis venditarem ; sed partim ut lectorum animos praepararem AT VII, 172 ad res intellectuales considerandas, illasque a corporeis distinguendas, ad quod omnino necessariae mihi videntur, partim ut ad ipsas in sequentibus Meditationibus responderem ; et partim etiam ut ostenderem quam firmae sint veritates quas postea propono, quandoquidem ab istis Metaphysicis dubitationibus labefactari non possunt. Itaque nullam ex earum recensione laudem quaesivi ; sed non puto me magis ipsas omittere potuisse, quam medicinae scriptor morbi descriptionem, cujus curandi methodum vult docere.

OBJECTIO II.
Ad Meditationem secundam.
De Natura mentis humanae.

Sum res cogitans ; recte. Nam ex eo quod cogito, sive phantasma habeo ; sive vigilans, sive somnians, colligitur quod sum cogitans, idem enim significant cogito, et sum cogitans. Ex eo quod sum cogitans, sequitur, Ego sum, quia id quod cogitat non est nihil. Sed ubi subjungit, hoc est, mens, animus, intellectus, ratio, oritur dubitatio. Non enim videtur recta argumentatio, dicere, ego sum cogitans, ergo sum cogitatio : neque ego sum intelligens, ergo sum intellectus. Nam eodem modo possem dicere, sum ambulans, ergo sum ambulatio. Sumit ergo D. Cartesius idem esse rem intelligentem, et intellectionem, quae est actus intelligentis ; vel saltem idem esse rem intelligentem, et intellectum, qui est potentia intelligentis. Omnes tamen Philosophi distinguunt subjectum a suis facultatibus, et actibus, hoc est, a suis proprietatibus, et AT VII, 173 essentiis, aliud enim est ipsum ens, aliud est ejus essentia ; potest ergo esse ut res cogitans sit subjectum mentis, Elzevier, p. 195 rationis, vel intellectus, ideoque corporeum aliquid, cujus contrarium sumitur, nonprobatur, est tamen haec illatio fundamentum conclusionis quam videtur velle D. C. stabilire.

Ibidem, novi me existere, quaero quis sim ego quem novi, certissssimum est hujus sic praecise sumpti notitiam non pendere ab iis quae existere nondum novi.

Certissimum est notitiam hujus propositionis, ego existo, pendere ab hac, ego cogito, ut recte ipse nos docuit : sed unde nobis est notitia hujus, ego cogito ? certe non ab alio quam ab hoc, quod non possumus concipere actum quemcumque sine subjecto suo, veluti saltare sine saltante, scire sine sciente, cogitare sine cogitante.

Atque hinc videtur sequi rem cogitantem esse corporeum quid, subjecta enim omnium actuum videntur intelligi solummodo sub ratione corporea, sive sub ratione materiae, ut ostendit ipse post in exemplo cerae, quae mutatis colore, duritie, figura et coeteris actibus, intelligitur tamen semper eadem res, hoc est eadem materia tot mutationibus subjecta ; non autem colligitur me cogitare per aliam cogitationem : quamvis enim aliquis cogitare potest se cogitasse, (quae cogitatio nihil aliud Elzevier, p. 196 est quam meminisse) tamen omnino est impossibile cogitare se cogitare, sicut nec scire se scire, esset enim interrogatio infinita, unde scis te scire, te scire, te scire.

Quoniam igitur notitia hujus propositionis, ego existo, pendent a notitia hujus, ego cogito ; et notitia hujus, ex eo quod non possumus separare cogitationem a materia cogitante, AT VII, 174 videtur inferendum potius rem cogitantem esse materialem quam immaterialem.

RESPONSIO.

Ubi dixi hoc est mens, animus, intellectus, ratio, etc. non intellexi per ista nomina solas facultates, sed res facultate cogitandi praeditas, ut per duo priora vulgo intelligitur ab omnibus ; et per duo posteriora frequenter : hocque tam expresse, totque in locis explicui ut nullus videatur fuisse dubitandi locus.

Neque hic est paritas inter ambulationem, et cogitationem, quia ambulatio sumi tantum solet pro actione ipsa ; cogitatio interdum pro actione, interdum pro facultate, interdum pro re in qua est facultas.

Nec dico idem esse rem intelligentem, et intellectionem, nec quidem rem intelligentem, et intellectum, si sumatur intellectus Elzevier, p. 197 pro facultate, sed tantum quando sumitur pro re ipsa quae intelligit. Fateor autem ultro me ad rem, sive substantiam, quam volebam exuere omnibus iis quae ad ipsam non pertinent significandam, usum fuisse verbis quammaxime potui abstractis, ut contra hic Philosophus utitur vocibus quammaxime concretis, nempe subjecti, materiae, et corporis, ad istam rem cogitantem significandam, ne patiatur ipsam a corpore divelli.

Nec vereor ne cui videatur iste ejus modus plura simul conjungendi aptior ad veritatem inveniendam, quam meus, quo singula quammaxime possum distinguo. Sed omittamus verba, loquamur de re.

AT VII, 175 Potest, inquit, esse ut res cogitans sit corporeum aliquid, cujus contrarium sumitur, non probatur. Imo contrarium non assumpsi, nec ullo modo eo usus sum pro fundamento, sed plane indeterminatum reliqui usque ad sextam meditationem in qua probatur.

Deinde recte dicit nos non posse concipere actum ullum sine subjecto suo, ut cogitationem sine re cogitante, quia id quod cogitat non est nihil : sed absque ulla ratione, et contra omnem loquendi usum, omnemque logicam addit, hinc videri sequi rem cogitantem esse corporeum quid : subjecta enim omnium actuum intelliguntur quidem sub ratione Elzevier, p. 198 substantiae, (vel etiam si lubet sub ratione materiae, nempe Metaphysicae) non autem idcirco sub ratione corporum.

Sed et logici, et vulgo omnes dicere solent substantias alias esse spirituales, alias corporeas. Nec aliud probavi exemplo cerae, nisi tantum, colorem, duritiem, figuram, non pertinere ad rationem formalem ipsius cerae. Nec etiam de ratione formali mentis, nec quidem de ratione formali corporis ibi egi.

Neque ad rem pertinet quod hic Philosophus dicat unam cogitationem non posse esse subjectum alterius cogitationis, quis enim unquam praeter ipsum hoc finxit ? sed ut rem ipsam paucis explicem, certum est cogitationem non posse esse sine re cogitante, nec omnino ullum actum, sive ullum accidens sine substantia AT VII, 176 cui insit : Cum autem ipsam substantiam non immediate per ipsam cognoscamus, sed per hoc tantum quod sit subjectum quorundam actuum, valde rationi consentaneum est, et usus jubet, ut illas substantias quas agnoscimus esse subjecta plane diversorum actuum, sive accidentium, diversis nominibus appellemus : atque ut postea utrum illa diversa nomina res diversas, vel unam et eandem significent, examinemus. Sunt autem actus quidam, quos vocamus corporeos, ut magnitudo, figura, Elzevier, p. 199 motus, et alia omnia quae absque locali extensione cogitari non possunt : atque substantiam, cui illi insunt, vocamus corpus : nec fingi potest alia esse substantia quae sit subjectum figurae, alia quae sit subjectum motus, localis, etc. quia omnes illi actus conveniunt sub una communi ratione extensionis : sunt deinde alii actus, quos vocamus cogitativos, ut intelligere, velle, imaginari, sentire, etc. qui omnes sub ratione communi cogitationis, sive perceptionis, sive conscientiae, conveniunt : atque substantiam cui insunt dicimus esse rem cogitantem, sive mentem, sive alio quovis nomine, modo ne ipsam cum substantia corporea confundamus, quoniam actus cogitativi nullam cum actibus corporeis habent affinitatem, et cogitatio, quae est ipsarum ratio communis, toto genere differt ab extensione, quae est ratio communis aliorum. Postquam vero duos distinctos conceptus istarum duarum substantiarum formavimus, facile est ex dictis in sexta Meditatione, cognoscere an una et eadem sint, an diversae.

OBJECTIO III.

Quid ergo est quod a mea cogitatione distinguatur ? quid, quod a me ipso separatum dici potest ?

Forte respondebit aliquis huic quaestioni ; a mea cogitatione distinguor ipse ego qui cogito : et a me, non separatam quidem, sed diversam esse meam cogitationem eo modo, quo (ut ante dictum est) distinguitur saltatio a saltante : quod si D. C. ostenderit idem esse eum qui intelligit, et intellectum, recidemus in modum loquendi Scholasticum ; Intellectus intelligit, visus videt, voluntas vult, et per analogiam optimam, ambulatio, vel saltem facultas ambulandi, ambulabit. Quae omnia obscura impropria, et perspicuitate solita Domini Des Cartes indignissima.

RESPONSIO.

Non nego me, qui cogito, distingui a mea cogitatione, ut rem a modo, sed ubi quaero, quid ergo est quod a mea cogitatione distinguatur, hoc intelligo de variis cogitandi modis ibi recensitis, non de mea substantia ; et ubi addo, quid quod Elzevier, p. 201 a meipso separatum dici possit, significo tantum illos omnes cogitandi modos mihi inesse ; nec video quid hic dubii vel obscuritatis fingi possit.

OBJECTIO IV.

Superest igitur ut concedam, me ne imaginari quidem quid sit haec cera, sed sola mente concipere.

AT VII, 178 Differentia magna est inter imaginari, hoc est, ideam aliquam habere, et mente concipere, hoc est ratiocinando colligere rem aliquam esse, vel rem aliquam existere. Sed non explicuit nobis D. C. in quo differunt. Veteres quoque Peripatetici docuerunt satis clare non percipi substantiam sensibus, sed colligi rationibus.

Quid jam dicimus, si forte ratiocinatio nihil aliud sit quam copulatio, et concathenatio nominum, sive appellationum per verbum hoc est ? unde colligmusimus ratione nihil omnino de Natura rerum, sed de earum appellationibus, nimirum utrum copulemus rerum nomina secundum pacta (quae arbitrio nostro fecimus circa ipsarum significationes) vel non. Si hoc sit, sicut esse potest, ratiocinatio dependebit a nominibus, nomina ab imaginatione, et imaginatio Elzevier, p. 202 forte, sicut sentio, ab organorum corporeorum motu, et sic mens nihil aliud erit praeterquam motus in partibus quibusdam corporis organici.

RESPONSIO.

Differentiam inter imaginationem, et purae mentis conceptum hic explicui, ut in exemplo enumerans quaenam sint in cera quae imaginamur, et quaenam quae sola mente concipimus ; sed et alibi explicui quo pacto unam et eandem rem, à puta pentagonum, aliter intelligamus, et aliter imaginemur : est autem in ratiocinatione copulatio non nominum, sed rerum nominibus significatarum ; mirorque alicui contrarium venire posse in mentem. Quis enim dubitat quin Gallus, AT VII, 179 et Germanus eadem plane iisdem de rebus possint ratiocinari, cum tamen verba concipiant plane diversa ? et nunquid Philosophus seipsum condemnat cum loquitur de pactis quae arbitrio nostro fecimus circa verborum significationes ? Si enim admittit aliquid verbis significari, quare non vult ratiocinationes nostras esse de hoc aliquid quod significatur, potius quam de solis verbis ? Ac certe eodem jure quo concludit mentem esse motum, posset etiam concludere Elzevier, p. 203 terram esse coelum, vel quidquid aliud ipsi placuerit.

OBJECTIO V.
Ad Meditationem tertiam.
DE DEO.

Quaedam ex his (scilicet cogitationibus humanis) tanquam rerum imagines sunt, quibus solis proprie convenit ideae nomen, ut cum hominem, vel Chimaeram, vel Coelum, vel Angelum, vel Deum cogito.

Cùm hominem cogito, agnosco ideam, sive imaginem constitutam ex figura, et colore, de qua possum dubitare an sit hominis similitudo, vel non. Similiter cum cogito coelum. Cum Chimaeram cogito, agnosco ideam, sive imaginem, de qua possum dubitare an sit similitudo alicujus animalis, non existentis, sed quod existere possit, vel extiterit alio tempore, vel non.

Caeterum cogitanti Angelum obversatur animo aliquando imago flammae, aliquando puelli formosi alati, de qua certus mihi videor esse quod non habet similitudinem Angeli, neque ergo esse eam Angeli Elzevier, p. 204 ideam, sed credens AT VII, 180 esse creaturas aliquas Deo ministrantes, invisibiles, et immateriales, rei creditae, vel suppositae nomen imponimus Angelum, cum tamen idea, sub qua Angelum imaginor, sit composita ex ideis rerum visibilium.

Eodem modo ad nomen venerandum Dei, nullam Dei habemus imaginem, sive ideam, ideoque prohibemur Deum sub imagine adorare, ne illum, qui inconceptibilis est, videamur nobis concipere.

Videtur ergo nullam esse in nobis Dei ideam ; Sed sicut coecus natus, saepius igni admotus, et sentiens se calere, agnoscit esse aliquid, a quo calefactus est ; audiensque illud appellari ignem, concludit ignem existere, nec tamen qualis figurae, aut coloris ignis sit cognoscit, vel ullam omnino ignis ideam, vel imaginem animo obversantem habet.

Itaque homo cognoscens debere esse causam aliquam suarum imaginum, vel idearum, et causae illius aliam causam priorem, et sic continuo, deducitur tandem ad finem, sive suppositionem alicujus causae aeternae, quae quia nunquam coepit esse, causam se habere priorem non potest, necessario aliquid aeternum existere concludit ; nec tamen ideam ullam habet, quam possit dicere esse ideam aeterni illius, sed rem creditam, Elzevier, p. 205 vel agnitam nominat, sive appellat Deum.

Jam quoniam expositione hac, quod habemus ideam Dei in anima nostra, procedit D. C. ad probationem hujus Theorematis, quod Deus (id est summe potens, sapiens, mundi creator) existat, oportuit illam ideam Dei melius explicare, et non modo inde deducere ipsius existentiam ; sed etiam mundi creationem.

RESPONSIO.

Hic nomine ideae vult tantum intelligi imagines rerum materialium in phantasia corporea depictas, quo posito facile illi est probare nullam Angeli, nec Dei propriam ideam esse posse ; atqui ego passim ubique, ac praecipue hoc ipso in loco, ostendo me nomen ideae sumere pro omni eo quod immediate a mente percipitur, adeo ut cum volo, et timeo, quia simul percipio me velle, et timere, ipsa volitio, et timor inter ideas a me numerentur, ususque sum hoc nomine, quia jam tritum erat a Philosophis ad formas perceptionum mentis divinae significandas, quamvis nullam in Deo phantasiam agnoscamus, et nullum aptius habebam. Satis autem puto me explicuisse ideam Dei pro iis qui ad meum Elzevier, p. 206 sensum volunt attendere ; sed pro iis qui mea verba malunt aliter quam ego intelligere, nunquam possem satis. Quod denique hic additur de mundi creatione, plane est a quaestione alienum.

OBJECTIO VI.

Aliae vero (cogitationes) alias quasdam praeterea formas habent, ut cum volo, cum timeo, cum affirmo, cum nego, semper quidem aliam rem ut subjectum meae cogitationis apprehendo. Sed aliquid etiam amplius quam istius rei similitudinem cogitatione complector, et ex his aliae voluntates sive affectus, aliae autem judicia appellantur.

AT VII, 182 Cum quis vult, vel timet, habet quidem imaginem rei quam timet, et actionis quam vult, sed quid amplius volens, vel timens cogitatione complectitur, non explicatur. Etsi quidem timor sit cogitatio, non video quo modo potest esse alia, quam cogitatio rei quam quis timet. Quid enim est timor irruentis leonis aliud, quam idea irruentis leonis, et effectus (quem talis idea generat in corde) quo timens inducitur ad motum animalem illum, quem vocamus fugam. Iam motus hic fugae non est cogitatio, quare remanet non esse in timore Elzevier, p. 207 aliam cogitationem praeter illam quae consistit in similitudine rei : idem dici posset de voluntate.

Praeterea affirmatio, et negatio non sunt sine voce, et appellationibus, ita ut animantia bruta non possint affirmare neque negare, ne cogitatione quidem, ideoque neque judicare ; attamen cogitatio similis potest esse in homine, et bestia. Nam cum affirmamus hominem currere, non habemus aliam cogitationem ab ea quam habet canis videns currentem Dominum suum : nihil igitur addit affirmatio, vel negatio cogitationibus simplicibus, nisi forte cogitationem quod nomina, ex quibus constat affirmatio, sint nomina ejusdem rei in affirmante : quod non est complecti cogitatione plus quam rei similitudinem, sed eandem similitudinem bis.

RESPONSIO.

Per se notum est aliud esse videre leonem et simul illum timere, quam tantum illum videre : item aliud esse videre hominem currentem, quam sibi ipsi affirmmare AT VII, 183 se illum videre quod fit sine voce. Nihilque hic animadverto quod egeat responsione.

OBJECTIO VII.

Superest ut examinem, qua ratione ideam istam a Deo accepi, neque enim illam sensibus hausi, nec unquam expectanti mihi advenit, ut solent rerum sensibilium ideae, cum ipsae res externis sensuum organis occurrunt, vel occurrere videntur, nec etiam a me efficta est, nam nihil ab ea detrahere, nihil illi superaddere plane possum, ac proinde superest ut mihi sit innata, quemadmodum etiam mihi est innata idea mei ipsius.

Si non detur Dei idea (non autem probatur dari) quemadmodum non dari videtur, tota haec collabitur disquisitio. Praeterea idea mei ipsius mihi oritur (si corpus meum spectatur) ex visione, (si anima) nulla omnino animae est idea, sed ratione colligimus esse aliquid internum corpori humano, quod ei motum impertit animalem, quo sentit, et movetur, atque hoc quidquid est, sine idea vocamus animam.

RESPONSIO

Si detur Dei idea (ut manifestum est illam dari) tota haec collabitur objectio ; cumque additur non dari animae Elzevier, p. 209 ideam, sed ratione colligi, idem est ac si diceretur non dari ejus imaginem in phantasia depictam, sed dari tamen illud quod ego ideam vocavi.

OBJECTIO VIII.

Aliam vero solis ideam, ex rationibus astronomicis desumptam, hoc est, ex notionibus quibusdam mihi innatis elicitam. Solis idea unica uno tempore videtur esse, sive spectetur oculis, sive ratiocinatione intelligatur esse multoties major quam videtur ; Nam haec altera non est idea solis, sed collectio per argumenta, ideam solis multoties fore majorem, si multo propius spectaretur.

Verum diversis temporibus diversae possunt esse solis ideae, ut si uno tempore nudo oculo, alio tubo optico spectetur : sed rationes Astronomiae non reddunt ideam solis majorem, vel minorem, docent potius ideam sensibilem fallacem esse.

RESPONSIO.

Hic quoque quod dicitur non esse idea solis, et tamen describitur, est idipsum quod ego ideam voco.

OBJECTIO IX.

Nam procul dubio illae ideae, quae substantiam mihi exhibent, majus aliquid sunt, atque, ut ita loquar, plus realitatis objectivae in se continent, quam illae quae tantum modos, sive accidentia repraesentant. Et rursus illa per quam summum aliquem Deum, aeternum, infinitum, AT VII, 185 omniscium, omnipotentem, rerumque omnium, quae praeter ipsum sunt, creatorem intelligo, plus profecto realitatis objectivae in se habet, quam illae per quas finitae substantiae exihibentur.

Notavi saepius ante, neque Dei, neque animae dari ullam ideam ; addo jam, neque substantiae ; substantia enim (ut quae est materia subjecta accidentibus, et mutationibus) sola ratiocinatione evincitur, nec tamen concipitur, aut ideam ullam nobis exhibet ; hoc si verum sit, quomodo dici potest ideas, quae substantias mihi exhibent, majus aliquid esse, et plus habere realitatis objectivae, quam illas quae mihi exhibent accidentia ? praeterea consideret denuo D. C. quid velit dicere plus realitatis ? an realitas suscipit magis et minus ? Vel si putat unam rem alia magis esse rem ; consideret quomodo hoc possit captui nostro cum tanta Elzevier, p. 211 perspicuitate explicari, quanta exigitur in omni demonstratione, et quanta ipse alias usus est.

RESPONSIO.

Notavi saepius me nominare ideam idipsum quod ratione evincitur, ut et alia quae quolibet modo percipiuntur. Satisque explicui quomodo realitas suscipiat plus et minus : ita nempe ut substantia sit magis res quam modus : atque si dentur qualitates reales, vel substantiae incompletae, sunt magis res quam modi, sed minus quam substantiae completae : ac denique si detur substantia infinita, et independens, est magis res quam finita, et dependens. Haecque omnia per se sunt notissima.

OBJECTIO X.

Itaque sola restat idea Dei, in qua considerandum est, an aliquid sit quod a me ipso non potuerit proficisci : Dei nomine intelligo substantiam quandam infinitam, independentem, summe intelligentem, summe potentem, et a qua tum ego ipse, tum aliud omne, si quid aliud exstat, est creatum. Quae sane omnia talia sunt, ut quo diligentius attendo, Elzevier, p. 212 tanto minus a me solo profecta esse videantur, ideoque ex antedictis, Deum necessario existere est concludendum.

Considerans attributa Dei, ut Dei ideam inde habeamus, et ut videamus an in illa aliquid sit quod a nobis ipsis non potuerit proficisci, invenio, ni fallor, neque a nobis proficisci quae ad nomen Dei cogitamus, neque esse necessarium ut proficiscantur aliunde quam ab objectis externis, nam Dei nomine intelligo substantiam, hoc est intelligo Deum existere, (non per ideam, sed per ratiocinationem) infinitam (hoc est, quod non possum concipere, neque imaginari terminos ejus, sive partes extremas, quin adhuc possim imaginari ulteriores) ex quo sequitur ad nomen infiniti non oriri ideam infinitatis divinae, sed meorum ipsius finium, sive limitum : Independentem, hoc est, non concipio causam ex qua Deus oriatur.

Ex quo patet me aliam ideam ad nomen independentis non habere praeter memoriam mearum idearum incipientium diversis temporibus, ideoque dependentium.

Quapropter dicere Deum esse independentem nihil AT VII, 187 aliud est quam dicere Deum esse ex earum rerum numero, quarum non imaginor originem ; sicut dicere Deum esse infinitum, idem est ac si dicamus eum esse Elzevier, p. 213 in numero earum rerum, quarum non concipimus fines. Et sic omnis idea Dei excluditur, qualis enim est idea sine origine et terminis.

Summe intelligentem, quaero hic per quam ideam D. C. intelligit intellectionem Dei ? summe potentem : item per quam ideam intelligitur potentia, quae est rerum futurarum, hoc est non existentium.

Certe ego potentiam intelligo ex imagine, sive memoria actionum praeteritarum, hoc modo colligens : sic fecit, ergo sic potuit facere : ergo existens idem sic poterit iterum facere : hoc est, habet potentiam faciendi. Jam haec omnia sunt ideae quae ortae esse possunt ab objectis externis.

Creatorem omnium quae extant, creationis imaginem quandam mihi ipsi fingere possum ex iis quae vidi, velut hominem nascentem, sive crescentem velut ex puncto in figuram, et magnitudinem quam nunc habet ; aliam ideam ad nomen creatoris nemo habet ; sed non sufficit ad probandam creationem quod imaginari possumus mundum creatum.

Ideoque etsi demonstratum esset aliquid infinitum, independens, summe potens, etc. existere, non tamen sequitur existere creatorem. Nisi quis putet recte inferri ex eo quod existit aliquid quod nos credimus Elzevier, p. 214 creasse coetera omnia, ideo mundum ab eo fuisse aliquando creatum.

Praeterea, ubi dicit ideam Dei, et animae nostrae nobis AT VII, 188 innatam esse, velim scire si animae dormientium profunde sine insomnio cogitent ; si non, non habent eo tempore ideas ullas, quare nulla idea est innata, nam quod est innatum semper adest.

RESPONSIO.

Nihil eorum quae Deo tribuimus, ab objectis externis tanquam ab exemplari potest esse profectum, quia nihil est in Deo simile iis quae sunt in rebus externis, hoc est corporeis : quidquid autem iis dissimile cogitamus, manifestum est non ab ipsis, sed a causa istius diversitatis in cogitatione nostra proficisci.

Et quaero hic quo pacto iste Philosophus intellectionem Dei a rebus externis deducat : quam autem habeam ejus ideam facile explico, dicendo me per ideam intelligere id omne quod forma est alicujus perceptionis ; quis enim est qui non percipiat se aliquid intelligere, ac proinde qui non habeat istam formam, sive ideam intellectionis, quam indefinite extendendo format ideam intellectionis divinae, et sic de coeteris ejus attributis.

Elzevier, p. 215 Quoniam vero usi sumus idea Dei quae in nobis est ad ejus existentiam demonstrandam, atque in hac idea tam immensa potentia continetur ut intelligamus repugnare, si Deus existat, aliquid aliud praeter ipsum existere, nisi quod ab ipso sit creatum, plane sequitur ex eo quod demonstrata sit ejus existentia, demonstratum etiam esse totum mundum, sive res omnes a Deo diversas, quaecunque existunt, ab ipso esse creatas.

AT VII, 189 Denique cum dicimus ideam aliquam nobis esse innatam, non intelligimus illam nobis semper obversari, sic enim nulla prorsus esset innata, sed tantum nos habere in nobis ipsis facultatem illam eliciendi.

OBJECTIO XI.

Totaque vis argumenti in eo est, quod cognoscam fieri non posse ut existam talis naturae qualis sum, nempe ideam Dei in me habens, nisi revera Deus etiam existeret, Deus, inquam, ille cujus idea in me est.

Quoniam ergo non est demonstratum nos ideam Dei habere, et Christiana religio nos obligat credere Deum esse inconceptibilem, hoc est, ut ego opinor, cujus idea non habetur, sequitur existentiam. Elzevier, p. 216 Dei non esse demonstratam, multo minus creationem.

RESPONSIO.

Cum dicitur Deus inconceptibilis, intelligitur de conceptu adaequate illum comprehendentee : quomodo autem idea Dei habeatur, ad nauseam usque repetitum est : ac nihil omnino hic affertur quod demonstrationes meas convellat.

OBJECTIO XII.
Ad Meditationem quartam.
DE VERO ET FALSO.

Atque ita certe intelligo errorem, quatenus error est, non esse quid reale, sed tantummodo defectum. Nec proinde ad errandum mihi opus esse aliqua potestate ad hunc finem a Deo tributâ.

Certum est ignorantiam tantummodo esse defectum, neque opus esse facultate aliqua positiva ad ignorandum ; sed de errore non est ita res manifesta, videntur enim lapides et inanimata errare non posse, propter hoc solum quod non habeant facultatem Elzevier, p. 217 ratiocinandi, neque imaginandi : proinde pronum est colligere, quod ad errandum opus sit facultate ratiocinandi, vel saltem imaginandi, quae facultates sunt ambae positivae tributae omnibus, et solis errantibus.

Praeterea D. C. dicit sic : adverto illos (scilicet meos errores) a duabus causis simul concurrentibus dependere, nempe a facultate cognoscendi quae in me est, et a facultate eligendi, sive ab arbitrii libertate : Quod videtur praecedentibus contradictorium. Ubi notandum quoque arbitrii libertatem assumi sine probatione, contra opinionem Calvinistarum.

RESPONSIO.

Etsi ad errandum opus sit facultate ratiocinandi (vel potius judicandi, sive affirmandi, et negandi), quia nempe est ejus defectus, non ideo sequitur hunc defectum AT VII, 191 esse realem, ut neque coecitatem esse realem, quamvis lapides non dicantur coeci, propter hoc solum quod non sint visus capaces. Mirorque me nullam hactenus rectam illationem in his objectionibus invenisse. Nihil autem de libertate hic assumpsi, nisi quod omnes experimur in nobis ; estque lumine naturali notissimum, nec intelligo Elzevier, p. 218 quam ob causam praecedentibus contradictorium esse dicatur.

Etsi vero forte multi sint qui cum ad praeordinationem Dei respiciunt, capere non possunt quomodo cum ipsa consistat nostra libertas, nemo tamen, cum seipsum tantum respicit, non experitur unum et idem esse voluntarium, et liberum. Neque hic est locus examinandi quaenam sit ea de re opinio aliorum.

OBJECTIO XIII.

Exempli causa cum examinarem his diebus, an aliquid in mundo existeret, atque adverterem ex hoc ipso quod illud examinarem, evidenter sequi me existere, non potui quidem non judicare quod tam clare intelligebam verum esse, non quod ab aliqua vi externa fuerim ad id coactus, sed quia ex magna luce in intellectu magna consequuta est propensio in voluntate, atque ita tanto magis sponte, et libere illud credidi, quanto minus fui ad istud ipsum indifferens.

Vox haec, magna lux in intellectu, metaphorica est, nec igitur argumentativa : unusquisque autem qui dubitatione AT VII, 192 caret, talem lucem praetendit, et habet propensionem voluntatis ad affirmandum id de Elzevier, p. 219 quo non dubitat, non minorem quam qui revera scit. Potest ergo lux haec esse causa quare quis obstinate opinionem aliquam defendat, vel teneat, sed non quod sciat veram eam esse.

Praeterea non modo scire aliquid verum esse, sed et credere, vel assensum praebere, aliena sunt a voluntate ; nam quae validis argumentis probantur, vel ut credibilia narrantur, volentes nolentes credimus. Verum est, quod affirmare, et negare, propugnare, et refellere propositiones sunt actus voluntatis, sed non ideo sequitur assensum internum dependere a voluntate.

Non itaque satis demonstratur conclusio quae sequitur, atque in hoc liberi arbitrii non recto usu privatio illa inest quae formam erroris constituit.

RESPONSIO.

Nihil ad rem attinet quaerere an vox, magna lux, sit argumentativa, nec ne, modo sit explicativa, ut revera est. Nemo enim nescit per lucem in intellectu intelligi perspicuitatem cognitionis, quam forte non habent omnes qui putant se habere, sed hoc non impedit quominus valde diversa sit ab obstinata opinione absque evidenti perceptione concepta.

Elzevier, p. 220 Cum autem hic dicitur non rebus clare perspectis volentes nolentes assentiri, idem est ac si diceretur nos bonum clare cognitum volentes nolentes appetere : verbum enim, nolentes, in talibus non habet locum, quia implicat nos idem velle et nolle.

OBJECTIO XIV.
Ad Meditationem quintam.
DE ESSENTIA RERUM
MATERIALIUM.

Ut cum, exempli causa, triangulum imaginor, etsi fortasse talis figura nullibi gentium extra cogitationem meam existat, nec unquam exstiterit, est tamen profecto determinata quaedam ejus natura, sive essentia, sive forma immutabilis et aeterna, quae a me non efficta est, nec a mea mente dependet, ut patet ex eo quod possint demonstrari variae proprietates de isto triangulo.

Si triangulum nullibi gentium existat, non intelligo quomodo naturam aliquam habeat, quod enim nullibi est, non est : Neque ergo habet esse, seu naturam aliquam : triangulum in mente, oritur ex triangulo viso, vel ex visis ficto, cum autem Elzevier, p. 221 semel rem (unde putamus oriri ideam trianguli) nomine trianguli appellaverimus, quanquam perit ipsum triangulum, nomen manet. Eodem modo si cogitatione nostra semel conceperimus angulos trianguli omnes simul aequari duobus rectis, et nomen hoc alterum dederimus triangulo, habens tres angulos aequales duobus rectis. Etsi nullus angulus existeret in mundo, tamen nomen maneret, et sempiterna erit veritas propositionis istius, triangulum est habens tres angulos duobus rectis aequales ; Sed non erit sempiterna natura trianguli, si forte omne triangulum periret.

Vera similiter in aeternum erit propositio, homo est animal, propter nomina aeterna, sed pereunte genere humano, non erit amplius natura humana.

AT VII, 194 Unde constat essentiam, quatenus distinguitur ab existentia, nihil aliud esse praeter nominum copulationem per verbum, est ; ideoque essentia absque existentia est commentum nostrum : et videtur esse ut Imago hominis in animo ad hominem ; ita esse essentiam ad existentiam, vel ut haec propositio, Socrates est homo, ad hanc, Socrates est, vel existit ; ita Socratis essentia ad ejusdem existentiam : Iam, Socrates est homo, quando Socrates non existit, significat connexionem nominum tantum et est, Elzevier, p. 222 sive esse habet sub se Imaginem unitatis rei duobus nominibus nominatae.

RESPONSIO.

Nota est omnibus essentiae ab existentia distinctio, et quae hic de nominibus aeternis, loco conceptuum, sive idearum aeternae veritatis dicuntur, jam ante fuerunt satis explosa.

OBJECTIO XV.
Ad Meditationem sextam.
DE RERUM MATERIALIUM
EXISTENTIA.

Cum enim nullam plane facultatem mihi dederit Deus ad hoc, utrum ideae emittantur a corporibus nec-ne cognoscendum, sed contra magnam propensionem ad credendum illas a rebus corporeis emitti, non video qua ratione possit intelligi ipsum non esse fallacem, si aliunde quam a rebus corporeis emitterentur ; ac proinde res corporeae existunt.

AT VII, 195 Communis est opinio, non peccare medicos qui aegrotos decipiunt ipsorum salutis causa : neque patres qui filios suos fallunt Elzevier, p. 223 boni ipsorum gratia ; neque crimen deceptionis consistere in falsitate dictorum, sed in injuria decipientium. Viderit igitur D. C. an vera sit propositio universaliter sumpta, Deus nullo casu potest nos fallere ; nam si non sit vera ita universaliter, non sequitur conclusio illa, ergo res corporeae existunt.

RESPONSIO.

Ad meam conclusionem non requiritur ut nullo casu possimus falli (admisi enim ultro nos saepe falli) sed ut non fallamur cum iste noster error decipiendi voluntatem in Deo testaretur, qualem in eo esse repugnat., rursusque hic est mala illatio.

OBJECTIO ULTIMA.

Nunc enim adverto permagnum esse inter utrumque (hoc est inter vigiliam et insomnium) discrimen, in eo quod nunquam insomnia cum reliquis omnibus actionibus vitae a memoria conjungantur.

Quaero utrum sit hoc certum, quod quis somnians se dubitare an somniet nec ne, non possit somniare cohaerere suum somnium cum ideis rerum longa serie praeteritarum. Elzevier, p. 224 Si potest, ea quae somnianti videntur esse actiones vitae suae anteactae, possunt censeri pro veris, non minus quam si vigilaret. Praeterea quoniam, ut ipse affirmat, AT VII, 196 omnis scientiae certitudo, et veritas ab una veri Dei cognitione pendet, Atheus vel non potest colligere se vigilare ex memoria anteactae vitae, vel potest aliquis scire se vigilare sine veri Dei cognitione.

RESPONSIO.

Non potest somnians ea quae somniat cum ideis rerum praeteritarum revera connectere, quamvis somniare possit se connectere, quis enim negat dormientem falli posse ? atqui postea experrectus errorem suum facile dignoscet.

Potest vero Atheus colligere se vigilare ex memoria anteactae vitae, sed non potest scire hoc signum sufficere ut certus sit se non errare, nisi sciat se a Deo non fallente esse creatum.

NOLUISTI, Vir Clarissime, gratis me beare, summi beneficii compensationem exigis, et quidem gravem, dum ea tantum lege ingeniosissimi operis participem me fieri voluisti, ut sensus de illo meos aperirem. Dura profecto conditio, quam res pulcherrimas noscendi cupiditas extorsit, AT VII, 197 et adversus quam libentissime reclamarem, si ut a Praetore datur exceptio, si quid vi aut metu, ita novam possim obtinere, si quid suadente voluptate factum est.

Quid enim vis tibi ? meum de Authore judicium non expectas, cujus summam ingenii vim, eruditionemque singularem quanti faciam jam pridem nosti : non ignoras etiam quam molestis occupationibus detinear, nec, si quid mihi tribuis amplius quam deceat, sequitur ut ego meae tenuitatis conscius non sim, et tamen quod examinandum praebes, cum ingenium non vulgare, tum plurimum serenae mentis desiderat, ut a rerum omnium exteriorum strepitu libera sibi ipsi vacet, quod non nisi Elzevier, p. 226 attenta meditatione, et defixo in seipsam obtutu fieri posse satis vides. Parendum nihilominus, siquidem jubes, quidquid a me peccabitur penes te culpa erit qui ad scribendum cogis. Quanquam vero totum hoc opus Philosophia sibi vindicare possit, quia tamen vir modestissimus ultro se Theologorum tribunali sistit, duplicem hic agam personam, proponamque primum quae circa praecipuas de natura Mentis nostrae, et de Deo quaestiones a Philosophis opponi posse mihi videbuntur, tum vero scrupulos aperiam quos in opere universo Theologus posset offendere.

De natura mentis humanae.

Hic primum mirari subit virum Clarissimum idem pro totius suae Philosophiae principio statuisse quod statuit D. Augustinus, acerrimi vir ingenii, nec in Theologicis modo, sed etiam in Philosophicis rebus plane mirandus. Lib. enim 2 de Libero arbitrio, cap. 3. Alipius cum Euodio AT VII, 198 disputans probaturusque Deum esse, Prius, inquit, abs te quaero ut de manifestissimis capiamus exordium, utrum tu ipse sis, an tu forte metuis ne hac in interrogatione fallaris, cum utique, si non esses, falli omnino non Elzevier, p. 227 posses ? Quibus similia sunt Authoris nostri verba, sed est deceptor nescio quis summe potens, summe callidus qui de industria me semper fallit : haud dubie ego etiam sum si me fallit. Sed pergamus, et, quod potius ad rem facit, videamus quo pacto ex hoc principio confici possit Mentem nostram a corpore esse separatam.

Dubitare possum an corpus habeam, imo an ullum sit in rerum natura corpus, nec tamen mihi licet dubitare quin sim, sive existam, quandiu dubito, sive cogito.

Ego igitur, qui dubito, et cogito, corpus non sum, alioquin de corpore dubitando de me ipso dubitarem.

Imo, etiamsi obstinata mente contendam nullum esse omnino corpus, manet nihilominus positio, ego aliquid sum, non sum igitur corpus ; acute sane, sed opponet aliquis quod etiam sibi ipsi author objicit, quod de corpore dubitem, vel corpus esse negem, non efficitur nullum esse corpus.

Fotassis ergo contingit ut haec ipsa quae suppono nihil esse, quia mihi sunt ignota, tamen in rei veritate non differant ab eo me quem novi. Nescio, inquit, de hac re non disputo ; novi me existere, quaero quis sim ego ille quem novi ; certissimum est hujus sic praecise sumpti notitiam non pendere ab iis quae existere nondum novi.

Elzevier, p. 228 AT VII, 199 Verum cum fateatur per argumentum in methodo propositum rem eo tantum deductam esse ut quidquid corporeum est excluderet a natura mentis suae, non in ordine ad ipsam rei veritatem, sed dumtaxat in ordine ad suam perceptionem (adeo ut sensus esset se nihil plane cognoscere quod ad essentiam suam sciret pertinere, praeterquam quod esset res cogitans) patet ex hac responsione in iisdem adhuc terminis disputationem haerere, proinde integram restare quaestionem quam se soluturum spondet, quo pacto, ex eo quod nihil aliud ad essentiam suam pertinere cognoscat, sequatur nihil etiam aliud revera ad illam pertinere. Quod tamen ab illo praestitum esse tota Meditatione 2. ut fatear tarditatem meam, deprehendere non potui. Sed quantum conjicere possum hujus rei probationem aggreditur in Meditatione 6. eo quod illam dependere judicarit a clara Dei notitia, quam Meditatione 2. sibi nondum compararat ; sic ergo rem istam probat.

Quoniam, inquit, scio omnia quae clare et distincte intelligo, talia a Deo fieri posse qualia illa intelligo, satis est quod possim unam rem absque altera clare, et distincte intelligere, ut certus sim unam ab altera esse diversam, quia potest saltem a Deo seorsim poni, et non refert a qua potentia id fiat ut diversa existimetur : Elzevier, p. 229 quia ergo ex una parte claram, et distinctam habeo ideam mei ipsius, quatenus sum tantum res cogitans, non extensa, et ex alia parte distinctam ideam corporis, quatenus est tantum res extensa, non cogitans, certum est me a corpore meo AT VII, 200 revera esse distinctum, et absque illo posse existere.

Hic paulisper subsistendum, in his enim paucis verbis totius difficultatis cardo versari mihi videtur.

Ac primum quidem, ut vera sit illius syllogismi propositio, non de quacunque, etiam clara, et distincta, sed tantummodo de adaequata rei cognitione intelligi debet, fatetur enim V. C. in responsione ad Theologum, sufficere distinctionem formalem, nec requiri realem, ut unum ab alio distincte, et seorsim concipiatur per abstractionem intellectus rem inadaequate concipientis, unde in eodem loco subsumit.

Atqui complete intelligo quid sit corpus, putando tantum illud esse extensum, figuratum, mobile etc. deque illo negando ea omnia qua ad mentis naturam pertinent : et vice versa intelligo mentem esse rem completam, quae dubitat, quae intelligit, quae vult etc, quamvis negem in ea quidquam esse ex iis quae in corporis idea continentur. Ergo inter corpus, et mentem est distinctio realis.

Sed si quis hanc sumptionem in dubium Elzevier, p. 230 revocet, contendatque inadaequatam tantum esse tui conceptionem, dum te concipis tanquam rem cogitantem, non extensam ; similiterque cum te concipis tanquam rem extensam, non cogitantem, videndum quomodo id in superioribus probatum sit : non enim arbitror rem istam ita claram esse, ut tanquam principium inde mostrabileindemonstrabile assumi debeat, non probari.

Et quidem quod ad illius primam partem attinet, quod scilicet complete intelligas quid sit corpus, putando AT VII, 201 tantum illud esse extensum, figuratum, mobile etc. deque illo negando ea omnia quae ad mentis naturam pertinent, parum ad rem facit ; qui enim contenderet mentem nostram esse corpoream, non ideo existimaret corpus omne mentem esse ; corpus ergo se haberet ad mentem sicut genus ad speciem : at genus potest intelligi sine specie, et de illo negando quidquid speciei proprium et peculiare est, unde vulgo Logici ajunt negata specie non negari genus : sic possum intelligere figuram absque eo quod intelligam ullam ex iis affectionibus quae circulo propriae sunt : probandum ergo superest mentem complete, et adaequate posse intelligi sine corpore.

Non aliud in toto opere idoneum video ad hanc probationem argumentum, praeter illud quod initio propositum est, Elzevier, p. 231 possum negare ullum esse corpus, ullam, rem extensam, et tamen certum mihi est me esse, quandiu hoc nego, seu cogito, sum ergo res cogitans, non corpus, et ad mei notitiam non pertinet corpus.

At ex eo confici tantum video aliquam mei notitiam parari posse absq; notitia corporis, sed notitiam illam esse completam, et adaequatam, ita ut certus sim me non falli, dum ab essentia mea corpus excludo, mihi nondum plane perspicuum est : Rem exemplo declarabo.

Certo noverit aliquis angulum in semicirculo rectum esse, et proinde triangulum ex illo angulo, et diametro circuli rectangulum esse : dubitet vero, necdum certo deprehenderit, imo sophismate aliquo delusus neget quadratum basis rectanguli aequale esse quadratis laterum, eadem ratione quam vir clarissimus proponit, videtur se in falsa sua persuasione confirmaturus : ut enim, inquit, clare, et distincte percipio triangulum illum esse rectangulum, AT VII, 202 dubito tamen utrum illius basis quadratum aequale sit quadratis laterum, non ergo ad illius essentiam pertinet quod illius basis quadratum aequale sit quadratis laterum.

Deinde etiamsi negavero quod illius basis quadratum sit aequale quadratis laterum, certus tamen remaneo quod sit rectangulus, Elzevier, p. 232 et clara distinctaque remanet in mea mente notitia quod unus ex illius angulis sit rectus, quo salvo, ne Deus quidem efficere possit ut non sit rectangulus.

Non ergo id de quo dubito, immo quo sublato, ea mihi remanet idea, ad illius essentiam pertinet.

Praeterea quoniam scio omnia quae clare, et distincte intelligo, talia a Deo fieri posse qualia illa intelligo, satis est quod possim rem unam absque altera clare, et distincte intelligere, ut certus sim unam ab altera esse diversam, quia potest a Deo seorsim poni ; at clare et distincte intelligo hunc triangulum esse rectangulum, absque eo quod intelligam quadratum illius basis aequale esse quadratis laterum, ergo saltem a Deo fieri potest triangulus rectangulus, cujus basis quadratum aequale non sit quadratis laterum.

Non video quid hic responderi possit, nisi illum hominem clare, et distincte non percipere triangulum rectangulum. At unde habeo me clarius percipere naturam mentis meae, quam ille percipiat naturam trianguli ? aeque enim certus est ille triangulum in semicirculo habere unum angulum rectum, quae est notio trianguli rectanguli, ac ego certus sum me existere ex eo quod cogitem.

Quemadmodum ergo ille in eo fallitur Elzevier, p. 233 quod ad illius trianguli naturam, quem clare et distincte novit esse Rectangulum, pertinere non arbitretur quod illius basis AT VII, 203 quadratum sit etc. Ita cur in eo fortasse non fallor, quod ad mei naturam, quam certe, et distincte novi esse rem cogitantem, nihil aliud pertinere arbitrer, quam quod sim res cogitans ? cum etiam forte ad illam pertineat quod sim res extensa.

Et profecto, inquiet aliquis, mirum non est, si dum ex eo quod cogitem, colligo me existere, idea quam de me hoc pacto cognito efformo, nihil aliud animo meo repraesentat quam meipsum, tanquam rem cogitantem, quippe quae ex sola mea cogitatione desumpta sit, ut proinde ex illa idea nullum argumentum desumi posse videatur, nihil amplius ad mei essentiam pertinere, quam quod in ea continetur.

Accedit quod hoc argumentum nimis probare videtur, et nos in eam Platonicam opinionem deducere, (quam tamen author refellit) nihil corporeum ad nostram essentiam pertinere, ita ut homo sit solus animus, corpus vero non nisi vehiculum animi ; unde hominem definiunt animum utentem corpore.

Quod si respondeas, corpus non simpliciter a mei essentia excludi, sed tantummodo quatenus praecise sum res cogitans, metuendum Elzevier, p. 234 videtur ne quis hanc in suspicionem veniat, num forte notitia mei, quatenus sum res cogitans, non sit notitia alicujus entis complete, et adaequate concepti, sed tantum inadaequate, et cum quadam abstractione intellectus.

Unde sicut Geometrae concipiunt lineam tanquam longitudinem latitudinis expertem, et superficiem tanquam longitudinem simul et latitudinem absque profunditate, etsi nulla sit longitudo sine latitudine, nec latitudo sine profunditate : ita forsan aliquis dubitare possit, num res AT VII, 204 omnis cogitans sit etiam res extensa, sed cui tamen praeter communes cum rebus aliis extensis affectiones, ut esse figurabile, mobile, etc. insit peculiaris cogitandi virtus, unde fiat ut cum hac sola virtute tanquam res cogitans, per abstractionem intellectus apprehendi possit, licet revera rei cogitanditi corporis affectiones conveniant ; sicut quantitas cum sola longitudine concipi potest, licet omni quantitati reipsa conveniat simul cum longitudine latitudo et profunditas.

Difficultatem auget quod illa cogitandi vis corporeis organis affixa videatur, cum in infantibus sopita, in amentibus extincta judicari possit ; quod impijimpii animorum carnifices potissimum urgent.

Elzevier, p. 235 Hactenus de reali mentis nostrae a corpore distinctione. Cum vero V. C. demonstrandam susceperit animorum immortalitatem, merito quaeri possit an ex ea separatione evidenter sequatur ; in vulgaris enim Philosophiae principiis id minime sequitur, cum vulgo velint brutorum animas ab illorum corporibus esse distinctas, quae tamen cum illis intereant.

Huc usque responsionem protraxeram et in animo erat ostendere quomodo secundum authoris nostri principia, quae ex ejus Philosophandi ratione collegisse mihi videbar, ex reali mentis a corpore distinctione, illius immortalitas facillime concludatur, cum ad me perlata est nova viri clarissimi lucubratiuncula, quae cum toti operi lucem multam affert, tum in hac parte eadem prorsus adducit ad propositam quaestionem dissolvendam quae eram allaturus.

Quod vero spectat ad brutorum animas, satis insinuat AT VII, 205 aliis in locis nullam iis inesse, sed tantum corpus modo quodam certo configuratum, et variis organis ita conflatum, ut operationes omnes in illo, et per illud fieri possint quas videmus.

Sed vereor ut haec persuasio in animis hominum fidem invenire possit, nisi validissimis rationibus comprobetur. Incredibile Elzevier, p. 236 enim prima fronte apparet quomodo fieri possit sine ullius animae ministerio ut lumen a lupi corpore reflexum in ejus oculos tenuissima neuorum opticorum fila moveat, et ex illa motione ad cerebrum usque pertingente spiritus animalis in nervos diffundatur eo pacto quo necesse est ad hoc ut ovis fugam arripiat.

Unum hic addam, quod de imaginationis a cogitatione, sive intelligentia distinctione, et illorum majori ceritudine quae ratione comprehendimus, quam quae corporeis sensibus obversantur, vir C. docet, summopere a me probari. Iamdudum enim ab Augustino, c. 15. de animae quantitate didici procul abjiciendos esse qui sibi persuadent minus esse certa quae intelligentia cernimus, quam quae his corporeis oculis semper cum pituit ; unde etiam ait Solil. l. I. c. 4. sensus se in geometrico negotio quasi navim expertum esse. Nam cum, inquit, ipsi me ad locum quo tendebam pervexerint, ubi eos dimisi, et jam in solo positus coepi cogitatione ista volvere, diu mihi vestigia titubarunt : quare citius mihi videtur in terra posse navigari, quam geometriam sensibus percipi, quamvis primo discentes aliquantum adjuvare videantur.

DE DEO.

Prioris de existentia Dei demonstrationis, quam in Meditatione 3. author explicat, duae sunt partes, prior est, quod Deus sit, siquidem ejus idea in me sit : posterior est quod ego habens talem ideam non possim esse nisi a Deo.

Circa priorem partem id unum mihi non probatur, quod cum vir C. asseruisset non nisi in judiciis falsitatem proprie reperiri, paulo post tamen admittat ideas non formaliter quidem, sed materialiter, falsas esse posse, quod ab ejus principiis dissonum mihi videtur.

Sed vereor ut in re obscurissima animi mei sensa satis dilucide possim explicare : res exemplo clarior fiet. Si, inquit, frigus sit tantum privatio caloris, idea frigoris quae illud mihi tanquam rem positivam repraesentat, materialiter falsa erit.

Imo, si frigus sit tantum privatio, nulla poterit dari frigoris idea quae illud mihi tanquam rem positivam repraesentet, et judicium hic ab authore cum idea confunditur.

Quid enim est idea frigoris ? frigus ipsum, quatenus est objective in intellectu : at si frigus sit privatio, non potest esse objective Elzevier, p. 238 in intellectu per ideam, cujus esse objectivum sit ens positivum : Ergo, si frigus sit tantum privatio, nunquam illius poterit esse idea positiva, et proinde nulla quae materialiter falsa sit.

Confirmatur eodem argumento quo probat vir C. ideam entis infiniti non posse non esse veram, nam quamvis fingi AT VII, 207 possit tale ens non existere, non tamen fingi potest ejus ideam nihil reale mihi exhibere.

Ita plane de omni idea positiva dici potest, nam quamvis fingi possit frigus, quod arbitror idea positiva repraesentari, non esse positivum ; non tamen fingi potest ideam positivam nihil reale, et positivum mihi exhibere ; cum idea positiva non dicatur secundum esse quod habet tanquam modus cogitandi, eo enim modo omnes positivae essent : sed ab esse objectivo quod continet, et menti nostrae exhibet : potest ergo illa idea non esse frigoris idea, sed non potest esse falsa.

Sed, inquies, eo ipso falsa est quod non est frigoris idea ; imo judicium tuum falsum, si illam judicas esse frigoris ideam : ipsa vero in te verissima. Sicut idea Dei ne materialiter quidem falsa dici debet, quamvis illam quis possit transferre ad rem quae non sit Deus, sicut fecerunt idolatrae.

Elzevier, p. 239 Denique illa frigoris idea, quam dicis materialiter falsam esse, quid menti tuae exhibet ? Privationem ? ergo vera est ; ens positivum ? ergo non est frigoris idea : et praeterea quae causa illius entis positivi objectivi, unde fieri vis, ut materialiter falsa sit illa idea ? Ego, inquis, quatenus a nihilo sum : Ergo esse objectivum positivum alicujus ideae a nihilo esse potest, quod praecipua C. viri fundamenta convellit.

Sed pergamus ad posteriorem demonstrationis partem, qua quaeritur, utrum ipse habens ideam entis infiniti ab alio esse possim quam ab ente infinito, et praesertim AT VII, 208 utrum a me ipso. Contendit vir C. me a me ipso esse non posse, eo quod, si mihi ipse esse darem, darem etiam omnes perfectiones quarum ideam in me esse animadverto. Sed reponit acute Theologus : Esse a se non positive sumi debet, sed negative, ut sit idem quod non esse ab alio. Nunc vero, inquit, si aliquid a se est, id est non ab alio, quomodo probem istud omnia complecti et esse infinitum, Jam enim non audio si dicas : si a se est, sibi facile omnia dedisset : nec enim a se est, ut a causa, nec sibi ante praevius fuit, ut ante deligeret, quod esset postmodum.

Ut hoc argumentum dissolvat contendit Vir C. esse a se non negative, sed positive debere sumi, etiam quantum ad Deum Elzevier, p. 240 spectat, ita ut Deus quodam modo idem praestet respectu sui ipsius quod causa efficiens respectu sui effectus. qQuod sane durum mihi videtur, et falsum.

Itaque partim cum Viro C. consentio, partim ab illo dissentio. fateor enim non posse me a me ipso esse nisi positive, nego vero idem de Deo dici debere, imo arbitror manifestam esse contradictionem quod aliquid sit a seipso positive et tanquam a causa. unde idem efficio quod author noster, sed alia plane via, in hunc scilicet modum.

Ut a me ipso essem, deberem a me ipso essem positive, et AT VII, 209 tanquam a causa ; ergo fieri non potest ut a me ipso sim ; hujus syllogismi propositionem probant viri rationhes ex eo desumptae, quod cum temporis partes a se mutuo sejungi possint, ex eo quod sim, non sequatur me futurum, nisi aliqua causa me quasi rursus efficiat singulis momentis.

Quod vero ad sumptionem attinet, illam arbitror adeo claram esse lumine naturali, ut vix probari possit nisi nugatorie notum probando per minus notum. Imo illius veritatem Author videtur agnovisse, cum aperte inficiari ausus non est. haec. n. quaeso verba pensentur in responsione ad Theologum.

Elzevier, p. 241 Non dixi, inquit, impossibile esse ut aliquid sit causa efficiens sui ipsius, etsi enim aperte id verum sit, quando restringitur efficientis significatio ad illas causas quae sunt effectibus tempore priores, vel quae ab ipsis sunt diversae, non tamen videtur in hac quaestione ita esse restringenda, quia lumen naturale non dictat ad rationem efficientis requiri ut tempore prior sit suo effectu.

Optime quantum ad prius membrum, sed cur omissum posterius, nec additum idem lumen naturale non dictare ad rationem efficientis requiri ut diversa sit a suo effectu, nisi quia per lumen ipsum naturale id asserere non licebat ?

Et sane cum effectus omnis a causa dependeat, a causa esse suum accipiat, nonne clarum est idem a seipso dependere AT VII, 210 non posse, idem a seipso suum esse accipere non posse ?

Praeterea causa omnis est effectus causa, et effectus causae effectus, et proinde mutua est inter causam et effectum habitudo : at habitudo nonnisi duorum est.

Deinde concipi sine absurditate non potest rem aliquam accipere esse, et tamen illud idem esse habere priusquam conceperimus illud jam accepisse. At istud contingeret, si notiones causae et effectus eidem rei respectu sui ipsius tribueremus. Quae est Elzevier, p. 242 enim notio causae ? dansDare esse. quaenotio effectûs ? accipere esse. Prior est autem natura causae notio, quam notio effectus.

Jam vero concipere non possumus rem aliquam sub notione causae ut dantem esse, nisi illam concipiamus habere esse, nemo enim dat quod non habet ; Ergo prius rem conciperemus habere esse, quam conciperemus illud eam accepisse ; et tamen in eo qui accipit, prius est accipere quam habere.

Aliter ea ratio formari potest ; nemo dat quod non habet, ergo nemo potest sibi dare esse nisi qui jam illud esse habeat : si autem jam habet, ut quid sibi illud daret.

Denique asserit lumine naturali notum esse creationem a conservatione sola ratione distingui : At eodem lumine naturali notum est nil seipsum creare posse ; ergo nec seipsum conservare.

Verum si a thesi generali ad hypothesim de Deo specialem descendamus, res adhuc meo judicio manifestior erit, Deum a seipso positive esse non posse, sed tantum negative, id est non ab alio.

AT VII, 211 Ac primum quidem id patet ex ratione quam affert. V. C. ad probandum si corpus a se sit, debere a seipso esse positive. Temporis enim, inquit, partes aliae ab aliis non pendent, nec proinde ex eo quod illud corpus supponatur Elzevier, p. 243 ad hoc usque tempus a se fuisse, id est sine causa, hoc sufficit ut etiam in posterum sit futurum, nisi aliqua potentia in eo sit, ipsum continuo veluti reproducens.

At tantum abest ut haec ratio in ente summe perfecto, sive infinito locum habere possit, quin potius contrarium ob contrarias causas evidenter deduci possit : in idea enim entis infiniti continetur, quod ejus duratio sit etiam infinita, scilicet nullis clausa limitibus, ac proinde indivisibilis, permanens, tota simul, et in qua non nisi per errorem et intellectus nostri imperfectionem concipi possit prius, et posterius.

Unde manifeste sequitur concipi non posse Ens infinitum vel per momentum existere, quin simul concipiatur et semper extitisse, et in aeternum existentiam habiturum (quod Author ipse alicubi docet) ut proinde vanum sit quaerere cur in esse perseveret.

Imo ut frequenter docet Augustinus (quo nemo unquam post authores sacros dignius et sublimius de Deo locutus est) in Deo nullum est vel fuisse vel futurum esse, sed semper esse, ut hinc evidentius appareat non nisi cum absurditate quaeri posse cur Deus in esse perseveret, cum haec quaestio manifeste involvat prius et posterius, praeteritum et futurum, quae ab Entis infiniti notione excludi debent.

Elzevier, p. 244 Praeterea Deus a se esse positive cogitare non potest AT VII, 212 quasi seipsum primo produxerit, fuisset enim antequam esset, sed tantum (ut saepius declarat Author) quia se revera conservat.

At in ens infinitum conservatio non magis cadit quam prima productio ; quid enim quaeso conservatio, nisi continua quaedam rei reproductio, unde conservatio omnis supponit primam productionem ; et propterea nomen ipsum continuationis, sicut et conservationis, potentialitatem quandam involvit, Ens autem infinitum actus est purissimus sine ulla potentialitate.

Concludamus igitur concipi non posse Deum esse a seipso positive, nisi per imperfectionem nostri intellectus Deum instar rerum creatarum concipientis : quod magis adhuc constabit alia ratione.

Causa efficiens rei alicujus non quaeritur nisi ratione existentiae, non vero ratione essentiae ; verbi gratia, si triangulum conspicio, causam efficientem quaeram per quam factum sit ut hic triangulus existeret, sed causam efficientem sine absurditate non quaeram cur triangulus habeat tres angulos aequales duobus rectis ; et id quaerenti non bene responderetur per causam efficientem, sed id tantum quia ea est natura trianguli : unde Mathematici, quia de sui objecti Elzevier, p. 245 existentia non agunt, nihil demonstrant per efficientem, et finem. At non minus est de essentia entis infiniti quod existat, imo etiam, si velis, quod in esse perseveret, quam de essentia trianguli habere tres angulos aequales duobus rectis ; ergo, sicut quaerenti cur triangulus tres angulos aequales duobus rectis habeat, responderi non debet per causam efficientem, sed dicendum solummodo eam esse aeternam et immutabilem trianguli naturam : ita quaerenti cur Deus sit, vel in esse perseveret, AT VII, 213 nulla vel in Deo, vel extra Deum, causa efficiens, vel quasi causa efficiens (de re enim non de nomine disputo) quaerenda est, sed id unum pro ratione afferendum, quia ea est natura entis summe perfecti.

Unde ad id quod ait V. C. dictare lumen naturae nullam rem existere de qua non Liceat petere cur existat, sive in ejus causam efficientem inquirere ; aut si non habeat, cur illa non indigeat, postulare ? Respondeo petenti cur Deus existat, non per causam efficientem respondendum esse, sed nihil aliud, quam quia Deus est, seu Ens infinitum : et in ejus causam efficientem inquirenti, respondendum causa efficienti non indigere : et rursum percontanti cur illa non indigeat, respondendum quia ens infinitum est, cujus existentia est sua essentia : Elzevier, p. 246 ea enim solummodo causa efficienti indigere, in quibus existentiam actualem ab essentia distinguere licet.

Quamobrem corruunt quae verbis citatis subjungit. Adeo, inquit, ut si putarem nullam rem idem quodammodo esse posse erga seipsam quod est causa efficiens erga effectum, tantum abest ut inde concluderem aliquam esse causam primam, quin e contra ejus ipsius, quae vocaretur prima, causam rursus inquirerem ; et ita nunquam ad ullam omnium primam devenirem.

Imo vero si putarem cujuscunque rei causam efficientem, vel quasi efficientem esse quaerendam, cujuscunque rei assignatae causam ab ea diversam inquirerem, cum evidentissimum AT VII, 214 mihi sit nihil ullo modo erga seipsum esse posse, quod est causa efficiens erga effectum.

Monendus vero mihi videtur ut haec attente, diligenterque consideret, quia certo scio vix ullum Theologum reperiri posse, qui non ea propositione offendatur, Quod Deus a seipso sit positive, et tanquam a causa.

Unicus mihi restat scrupulus, quomodo circulus ab eo non committatur, dum ait, non aliter nobis constare quae a nobis clare et distincte percipiuntur, vera esse, quam quia Deus est.

Elzevier, p. 247 At nobis constare non potest Deum esse, nisi quia id a nobis clare, et evidenter percipitur, ergo priusquam nobis constet Deum esse, nobis constare debet verum esse quodcunque a nobis clare et evidenter percipitur.

Addo quod exciderat, falsum mihi videri quod pro certo affirmat U.V.. C., nihil in se, quatenus est res cogitans, esse posse, cujus conscius non sit ; per se enim, quatenus est res cogitans, nihil aliud intelligit quam mentem suam, quatenus a corpore distincta est. At quis non videt multa in mente esse posse, quorum mens conscia non sit ; mens infantis in matris utero habet vim cogitandi, at ejus conscia non est ; mitto innumera similia.

De iis quae Theologos morari
possunt.

Ut taediosum sermonem aliquando absolvam, libet hic brevitati consulere, et res potius indicare, quam de iis accuratius disputare.

PRIMUM, vereor ne quosdam offendat liberior haec Philosophandi AT VII, 215 ratio, qua omnia revocantur in dubium : et sane Author ipse fatetur in Methodo, mediocribus Elzevier, p. 248 ingeniis hanc viam esse periculosam : fateor tamen hanc invidiam in Synopsi mitigari.

Verumtamen haud scio an aliqua praefatiuncula haec meditatio praemuniri debeat, qua significetur de iis rebus serio non dubitari, sed ut iis aliquantisper sepositis quae vel minimam, et hyperbolicam, ut Author ipse vocat alio in loco, dubitandi occasionem relinquunt, aliquid ita firmum, et stabile reperiri possit, ut de eo ne pervicacissimo quidem liceat vel tantillum dubitare. Unde etiam fit, ut loco illorum verborum quod cum Authorem meae originis ignorarem, reponendum censerem, ignorare me fingerem.

In Meditatione 4. de Vero et Falso multas ob causas, quas longum esset recensere, vehementer optarem, ut in ipsa Meditatione, vel in Synopsi duo significaret.

Primum est, se, dum causam erroris inquirit, de illo potissimum satagere qui committitur in dijudicatione veri et falsi, non autem de illo qui contingit in persecutione boni et mali.

Cum enim prius illud sufficiat ad Authoris institutum et scopum : et quae hic dicuntur de causa erroris, in gravissimas objectiones incidant, si etiam ad posterius caput se extendant, prudentia nisi fallor exigit, et flagitat docendi ordo, cujus Elzevier, p. 249 Author noster amantissimus est, ut quaecunque ad rem non faciunt, et altercationibus ansam AT VII, 216 praebere possunt, omittantur, ne dum lector de superfluis inutiliter jurgatur, a necessariorum perceptione retardetur.

Alterum quod Authorem nostrum indicare velim, est, se, dum asserit nulli nos rei assentiri debere, nisi quam clare et distincte noverimus, de iis tantum rebus agere quae ad disciplinas spectant, et sub intelligentiam cadunt, non vero de iis quae ad fidem pertinent, et ad vitam agendam : Itaque se damnare opinantium temeritatem, non prudenter credentium persuasionem.

Tria enim sunt, ut sapienter monet B. Augustinus, de utilit. credendi c. 15. velut finitima sibimet, in animis hominum distinctione dignissima : Intelligere, credere, opinari.

Intelligit, qui certa ratione aliquid comprehendit. Credit, qui gravi aliqua authoritate commotus verum esse arbitratur etiam quod certa ratione non comprehendit : opinatur, qui quod nesciat se scire existimat.

Opinari autem duas ob res turpissimum est : quod ediscere non potest qui sibi jam se scire persuasit, si modo illud disci potest, et per seipsa temeritas non bene affecti animi signum est.

Quod intelligimus igitur, debemus rationi : quod credimus, authoritati, quod opinamur, Elzevier, p. 250 errori. Haec dicta sunt ut intelligeremus nos, retenta fide illarum etiam rerum quas nondum comprehendimus, a temeritate opinantium vindicari.

Nam qui dicunt nihil esse credendum, nisi quod scimus, id unum cavent nomen opinationis, quod AT VII, 217 fatendum est turpe, ac miserrimum : sed si quis diligenter consideret plurimum interesse, utrum se scire quis putet, an quod nescire se intelligit, credat aliqua authoritate commotus, profecto erroris et inhumanitatis, atque superbiae crimen vitabit.

Et paulo post, c. 12. subjungit. Multa possunt afferri quibus ostendatur, nihil omnino humanae societatis incolume remanere, si nihil credere statuerimus quod non potuerimus tenere perceptum. Huc usque August.

Quanti momenti sit Virum C. haec distinguere ne multi hoc tempore ad impietatem proclives, illius verbis ad eversionem fidei abuti possint, ipse facile pro sua prudentia judicabit.

Verum quod maxime Theologis offendiculo fore praevideo est, quod secundum viri C. dogmata, salva et integra remanere non posse videantur quae de sacrosanctis altaris mysteriis docet Ecclesia.

Fide enim credimus ablata ab Eucharistico pane panis substantia, sola illic accidentia Elzevier, p. 251 remanere : ea autem sunt extensio, figura, color, odor, sapor, aliaeque sensiles qualitates.

Qualitates sensiles nullas esse putat vir C. sed tantummodo varias corpusculorum nobis adjacentium motiones, quibus varias illas impressiones percipimus, quas deinde coloris, saporis, odoris nominibus appellamus. Restant ergo figura, extensio, mobilitas. At negat Author facultates illas absque aliqua substantia cui insint posse AT VII, 218 intelligi, nec proinde etiam absque illa existere : quod etiam repetit in responsione ad Theologum.

Nec agnoscit, inter illas affectiones, et substantiam, distinctionem nisi formalem, quae sufficere non videtur ut quae sic distinguuntur a se invicem etiam divinitus separentur.

Non dubito quin qua pietate est vir Clarissimus id attente diligenterque perpendat, et summo sibi studio judicet incumbendum, ne cum Dei causam adversus impios agere meditatur, fidei illius authoritate fundatae, et cujus beneficio immortalem illam vitam, quam hominibus persuadendam suscepit, se consecuturum sperat, aliqua in re periculum creasse videatur.

Non potuissem optare magis perspicacem, nec simul magis officiosum scripti mei examinatorem, quam illum esse experior cujus animadversiones ad me misisti : tam humaniter enim mecum agit, ut ipsum et mihi et causae favere facile percipiam ; et nihilominus tam accurate illa quae oppugnat circumspexit, tamque intime pervidit, ut sperem etiam in reliquis nihil ejus aciem effugisse ; ac praeterea tam acute illa urget quae judicavit esse minus probanda, ut non verear ne quis AT VII, 219 existimet illum quicquam gratiae causa dissimulasse ; ideoque non tam moveor iis quae objecit, quam gaudeo quod in pluribus non adversetur.

Responsio ad primam partem, de
natura mentis humanae.

Non hic morabor in gratiis Viro Clarissimo agendis, quod me divi Augustini authoritate adjuvarit, rationesque meas ita proposuerit, ut timere videretur ne non satis fortes aliis apparerent.

Elzevier, p. 253 Sed primum dicam ubinam probare coeperim quo pacto, ex eo quod nihil aliud ad meam essentiam (hoc est ad essentiam solius mentis) pertinere cognoscam, praeterquam quod sim res cogitans, sequatur nihil etiam aliud revera ad illam pertinere : nempe ubi probavi Deum existere, Deum scilicet illum, qui potest omnia quae ego clare et distincte ut possibilia cognosco.

Etsi enim multa forte in me sint quae nondum adverto (ut revera illo in loco supponebam me nondum advertere mentem habere vim corpus movendi, vel illi esse substantialiter unitam), quia tamen id quod adverto, mihi sufficit ut cum hoc solo subsistam, certus sum me a Deo potuisse creari absque aliis quae non adverto, atque ideo ista alia ad mentis essentiam non pertinere.

Nihil enim eorum sine quibus res aliqua esse potest, mihi videtur in ejus essentia comprehendi ; et quamvis mens sit de essentia hominis, non tamen est proprie de essentia mentis, quod humano corpori sit unita.

AT VII, 220 Dicendum etiam est quo sensu intelligam, distinctionem realem non inferri, ex eo quod una res absque alia concipiatur per abstractionem intellectus rem inadaequate concipientis, sed tantum ex eo quod unaquaeque res absque alia complete sive ut res completa intelligatur. Elzevier, p. 254 Neque enim existimo adaequatam rei cognitionem hic requiri, ut Vir C. assumit ; sed in hoc differentia est, quod, ut aliqua cognitio sit adaequata, debeant in ea contineri omnes omnino proprietates quae sunt in re cognita ; et idcirco solus est Deus qui novit se habere cognitiones rerum omnium adaequatas.

Intellectus autem creatus, etsi forte revera habeat rerum multarum, nunquam tamen potest scire se habere, nisi peculiariter ipsi Deus revelet. Ad hoc enim ut habeat adaequatam alicujus rei cognitionem, requiritur tantum ut vis cognoscendi quae in ipso est adaequet istam rem ; quod facile fieri potest. Ut autem sciat se illam habere, sive Deum nihil amplius posuisse in illa re, quam id quod cognoscit, oportet ut sua vi cognoscendi adaequet infinitam Dei potestatem ; quod fieri plane repugnat.

Iam vero, ad cognoscendam distinctionem realem inter duas res, non requiritur ut nostra de iis cognitio sit adaequata, nisi possimus scire ipsam esse adaequatam ; sed nunquam possumus hoc scire, ut mox dictum est ; ergo non requiritur ut sit adaequata.

Itaque ubi dixi, non sufficere quod una res absque alia AT VII, 221 intelligatur per abstractionem intellectus rem inadaequate concipientis, non Elzevier, p. 255 putavi inde posse inferri, ad distinctionem realem requiri cognitionem adaequatam, sed tantum cognitionem, quam nos ipsi per abstractionem intellectus non redderemus inadaequatam.

Longe enim aliud est, cognitionem aliquam esse plane adaequatam, quod nunquam certo scire possumus an sit verum, nisi a Deo reveletur ; et aliud, eousque esse adaequatam, ut a nobis per abstractionem intellectus inadaequatam non reddi percipiamus.

Eodemque modo, cum dixi rem intelligendam esse complete, sensus non erat intellectionem debere esse adaequatam, sed tantum rem satis debere intelligi, ut scirem esse completam.

Quod tam ex antecedentibus quam ex sequentibus putabam esse manifestum : distinxeram enim paulo ante entia incompleta a completis, dixeramque requiri ut unumquodque ex iis quae realiter distinguuntur, tanquam ens per se et ab omni alio diversum intelligatur.

Postea vero, eodem sensu quo dixi me complete intelligere quid sit corpus, statim subjunxi me etiam intelligere mentem esse rem completam, sumendo scilicet intelligere complete et intelligere esse rem completam, in una et eadem significatione.

Sed hic merito quaeri potest quidnam intelligam Elzevier, p. 256 per rem completam, et quomodo probem sufficere ad distinctionem realem, quod duae res tanquam completae una absque alia intelligantur.

AT VII, 222 Itaque ad primum respondeo, me per rem completam nihil aliud intelligere, quam subtantiam indutam iis formis sive attributis, quae sufficiunt ut ex iis agnoscam ipsam esse substantiam.

Neque enim substantias immediate cognoscimus, ut alibi notatum est, sed tantum ex eo quod percipiamus quasdam formas sive attributa, quae cum alicui rei debeant inesse ut existant, rem illam cui insunt vocamus Substantiam.

Si vero postea eandem illam substantiam spoliare vellemus iis attributis ex quibus illam cognoscimus, omnem nostram de ipsa notitiam destrueremus ; atque ita verba quidem aliqua de ipsa possussimus proferre, sed non quorum significationem clare et distincte perciperemus.

Non ignoro quasdam substantias vulgo vocari incompletas ; Sed si dicantur incompletae, quod per se solae esse non possint, fateor mihi contradictorium videri, ut sint substantiae, hoc est, res per se subsistentes, et simul incompletae, hoc est, per se subsistere non valentes. Aliter autem dici possunt substantiae incompletae, ita scilicet ut Elzevier, p. 257 quatenus sunt substantiae, nihil quidem habeant incompleti, sed tantum quatenus referuntur ad aliquam aliam substantiam, cum qua unum per se componunt.

Ita manus est substantia incompleta, cum refertur ad totum corpus cujus est pars, sed est substantia completa, cum sola spectatur. et eodem plane modo mens et corpus sunt substantiae incompletae, cum referuntur ad hominem quem componunt ; sed, solae spectatae, sunt completae.

AT VII, 223 Quemadmodum enim esse extensum, divisibile, figuratum etc., sunt formae sive attributa, ex quibus agnosco substantiam illam quae vocatur corpus ; ita esse intelligentem, volentem, dubitantem etc., sunt formae, ex quibus agnosco substantiam quae vocatur mens ; nec minus intelligo substantiam cogitantem esse rem completam, quam substantiam extensam.

Nec ullo modo dici potest id quod Vir C. subjunxit, corpus forte se habere ad mentem, sicut genus ad speciem ; etsi enim genus possit intelligi sine hac vel illa differentia specifica, non potest tamen ullo modo species sine genere cogitari.

Nam, exempli causa, facile intelligimus figuram, nihil cogitando de circulo (quamvis ista intellectio non sit distincta, nisi ad specialem aliquam figuram referatur, nec Elzevier, p. 258 de re completa, nisi naturam corporis comprehendat) ; sed nullam circuli differentiam specificam intelligimus, quin simul de figura cogitemus.

Mens autem distincte et complete, sive quantum sufficit ut habeatur pro re completa, percipi potest, sine ulla ex iis formis sive attributis, ex quibus agnoscimus corpus esse substantiam, ut puto me in secunda Meditatione satis ostendisse ; corpusque intelligitur distincte atque ut res completa, sine iis quae pertinent ad mentem.

Hic tamen urget Vir C. : etsi aliqua mei notitia parari possit absque notitia corporis, non tamen inde confici, notitiam illam esse completam et adaequatam, ita ut certus sim me non falli, dum ab essentia mea corpus excludo. AT VII, 224 Remque declarat exemplo trianguli semicirculo inscripti, quem possumus clare et distincte intelligere esse rectangulum, quamvis ignoremus, vel etiam negemus, illius basis quadratum aequale esse quadratis laterum ; nec tamen inde licet inferre, dari posse triangulum, cujus basis quadratum aequale non sit quadratis laterum. Sed quantum ad hoc exemplum, multis modis differt a re proposita. Nam primo, quamvis forte triangulus sumi possit in concreto pro substantia figuram habente triangularem, certe proprietas habendi quadratum basis aequale Elzevier, p. 259 quadratis laterum, non est substantia ; nec proinde unumquodque ex his duobus potest intelligi ut res completa, quemadmodum intelliguntur Mens et Corpus ; nec quidem potest res vocari, eo sensu quo dixi satis esse quod possim unam rem (nempe rem completam) absque altera intelligere, etc., ut sit manifestum ex verbis quae sequebantur : Praeterea invenio in me facultates, etc. Neque enim istas facultates dixi esse res, sed ipsas accurate a rebus sive substantiis distinxi. Secundo, quamvis clare et distincte possimus intelligere triangulum in semicirculo esse rectangulum, absque eo quod advertamus ejus basis quadratum aequale esse quadratis laterum, non tamen ita possumus clare intelligere triangulum in quo basis quadratum AT VII, 225 sit aequale quadratis laterum, quin simul advertamus esse rectangulum. Atqui et mentem sine corpore, et corpus sine mente, clare et distincte percipimus. Tertio, quamvis conceptus trianguli semicirculo inscripti talis haberi possit, ut in eo aequialitas inter quadratum basis et quadrata laterum non contineatur, non potest tamen haberi talis ut nulla proportio inter basis quadratum et quadrata laterum ad hunc triangulum pertinere intelligatur ; ac proinde, quamdiu ignoratur qualis sit ista proportio, nulla de eo potest Elzevier, p. 260 negari, nisi quam clare intelligamus ad ipsum non pertinere ; quod de proportione aequalitatis nunquam potest intelligi.

Sed nihil plane in corporis conceptu includitur, quod pertineat ad mentem ; nihilque in conceptu mentis, quod pertineat ad corpus.

Itaque, quamvis dixerim, satis esse quod possim unam rem absque altera clare et distincte intelligere, etc., non ideo potest subsumi : at clare et distincte intelligo hunc triangulum, etc. Primo, quia proportio inter quadratum basis et quadrata laterum non est res completa. Secundo, quia non clare intelligitur ista proportio aequalitatis, nisi in triangulo rectangulo. Tertio, quia nequidem triangulus distincte potest intelligi, si negetur proportio quae est inter quadrata ejus laterum et basis.

Sed jam dicendum est quo pacto ex hoc solo quod AT VII, 226 unam substantiam absque altera clare et distincte intelligam, certus sim unam ab alia excludi. Nempe haec ipsa est notio substantiae, quod per se, hoc est absque ope ullius alterius substantiae possit existere ; nec ullus unquam qui duas substantias per duos diversos conceptus percepit, non judicavit illas esse realiter distinctas. Ideoque, nisi certitudinem vulgari majorem quaesivissem, contentus fuissem ostendisse, in secunda Elzevier, p. 261 Meditatione Mentem ut rem subsistentem intelligi, quamvis nihil plane illi tribuatur quod pertineat ad corpus, et vice versa etiam Corpus intelligi ut rem subsistentem, etsi nihil illi tribuatur quod pertineat ad mentem. Nihilque amplius addidissem ad demonstrandum mentem realiter a corpore distingui : quia vulgo res omnes eodem modo se habere judicamus in ordine ad ipsam veritatem, quo se habent in ordine ad nostram perceptionem. Sed, quia inter hyperbolicas illas dubitationes, quas in secundaprima Meditatione proposui, una eousque processit ut de hoc ipso (nempe quod res juxta veritatem sint tales quales ipsas percipimus) certus esse non possem, quandiu authorem meae originis ignorare me supponebam, idcirco omnia quae de Deo et de veritate in tertia, quarta et quinta Meditatione scripsi, conferunt ad conclusionem de reali mentis a corpore distinctione, quam demum in sexta Meditatione perfeci. AT VII, 227

Atqui, ait Vir C., intelligo triangulum semicirculo inscriptum absque eo quod sciam ejus basis quadratum aequale esse quadratis laterum. Imo, potest quidem ille triangulus intelligi, etsi de proportione quae est inter quadrata ejus basis et laterum non cogitetur ; sed non potest intelligi ipsam de eo esse negandam. Contra vero de mente, non modo intelligimus Elzevier, p. 262 illam esse sine corpore, sed etiam omnia illa quae ad corpus pertinent, de ipsa posse negari ; haec enim est natura substantiarum, quod sese mutuo excludant.

Neque mihi adversatur, quod Vir C. adjunxit, mirum non esse, si, dum ex eo quod cogitem colligo me existere, idea quam hoc pacto efformo, me tantum repraesentet ut rem cogitantem. Nam eodem modo, cum naturam corporis examino, nihil prorsus in ea reperio quod redoleat cogitationem. Nullumque majus argumentum distinctionis inter duas res haberi potest, quam quod in utramvis nos convertamus, nihil plane in ipsa deprehendamus quod ab altera non sit diversum.

Non etiam video qua ratione hoc argumentum nimis probet. Nihil enim minus dici potest, ad ostendendum unam rem realiter ab altera distingui, quam quod per divinam potentiam possit ab ipsa separari. Satisque diligenter cavere mihi visus sum, ne quis ideo putaret hominem esse solum animum utentem corpore. Nam in AT VII, 228 eadem sexta Meditatione, in qua egi de distinctione mentis a corpore, simul etiam probavi substantialiter illi esse unitam ; ususque sum rationibus, quibus non memini me ullas ad idem probandum fortiores alibi legisse. Atque, quemadmodum ille qui brachium hominis diceret Elzevier, p. 263 esse substantiam realiter a reliquo ejus corpore distinctam, non ideo negaret illud idem ad hominis integri naturam pertinere ; nec qui dicit idem brachium ad hominis integri naturam pertinere, ideo dat occasionem suspicandi non posse illud per se subsistere : ita nec mihi videor nimium probasse, ostendendo mentem absque corpore esse posse, nec etiam nimis parum, dicendo illam esse corpori substantialiter unitam, quia unio illa substantialis non impedit quominus clarus et distinctus solius mentis tanquam rei completae conceptus habeatur. Ideoque multum differt a conceptu superficiei vel lineae, quae non ita ut res completae possunt intelligi, nisi, praeter longitudinem et latitudinem, etiam profunditas iis tribuatur.

Nec denique, ex eo quod vis cogitandi sit in infantibus sopita, in amentibus non quidem extincta, sed perturbata, putandum est illam organis corporeis ita esse affixam, ut absque iis existere non possit. Ex eo enim quod experiamur saepe ab ipsis eam impediri, nullo modo sequitur ab iisdem produci ; neque hoc ulla, vel minima, ratione probari potest.

Verumtamen non inficior arctam illam mentis cum corpore conjunctionem, quam sensibus assidue experimur, AT VII, 229 in causa esse cur realem ejus ab ipso distinctionem Elzevier, p. 264 non sine attenta meditatione advertamus. Sed, meo judicio, qui frequenter ea quae in secunda Meditatione dicta sunt apud se revolvent, facile sibi persuadebunt, mentem non distingui a corpore per solam fictionem, vel abstractionem intellectus, sed ut rem distinctam cognosci, quia revera distincta est.

Nihil respondeo ad illa quae de animae immortalitate Vir C. hic adjecit, quia mihi non adversantur. Sed quantum ad animas brutorum, etsi earum consideratio non sit hujus loci, nec sine totius Physicae tractatione plura de ipsis dicere possim quam quae jam in dissertationis de Methodo parte quinta explicui, ne tamen omnino nihil dicam, maxime notandum mihi videtur nullos motus fieri posse, tam in brutorum corporibus quam in nostris, nisi adsint omnia plane organa, sive instrumenta, quorum ope iidem etiam in machina peragi possent : adeo ut nequidem in nobis ipsis mens immediate moveat membra externa, sed dirigat tantum spiritus a corde per cerebrum in musculos fluentes, eosque ad certos motus determinet, cum ex se isti spiritus ad multas actiones diversas aeque facile applicentur. Plurimi vero ex motibus qui in nobis fiunt, nullo pacto a mente dependent : tales sunt pulsus cordis, ciborum coctio, nutritio, respiratio Elzevier, p. 265 dormientium, atque etiam in vigilantibus ambulatio, AT VII, 230 cantio et similia, cum fiunt animo non advertente. Cumque illi qui ex alto decidunt, manus in terram praemittunt ut caput tueantur, nullo sane consilio rationis id faciunt, sed tantum quia visio impendentis casus, ad cerebrum usque pertingens, spiritus animales in nervos mittit, eo modo quo necesse est ad hunc motum, vel mente invita, et tanquam in machina, producendum. Cumque hoc in nobis ipsis pro certo experiamur, quid est quod tantopere miremur, si lumen e lupi corpore in ovis oculos reflexum eandem habeat vim ad motum fugae in ipsa excitandum ?

Iam vero, si velimus uti ratione ad dignoscendum an aliqui brutorum motus similes sint iis qui peraguntur in nobis ope mentis, vel iis tantum qui a solo spirituum influxu et organorum dispositione dependent, considerandae sunt differentiae quae inter ipsos reperiuntur : nempe illae quas in parte quinta Dissertationis de Methodo explicui, non enim alias puto inveniri ; tuncque facile apparebit, omnes brutorum actiones iis tantum similes esse quae sine ulla ope mentis a nobis fiunt. Unde concludere cogemur nullum plane in ipsis principium motus a nobis cognosci, praeter solam dispositionem organorum, et continuum affluxum Elzevier, p. 266 spirituum, qui a calore cordis sanguinem attenuantis producuntur. Simulque advertemus nihil nobis antehac occasionem dedisse aliud ipsis affingendi, nisi tantum quod illa duo principia motus non distinguentes, cum prius, quod a solis spiritibus et organis dependet, in AT VII, 231 brutis, tanquam in nobis, esse videremus, aliud etiam quod in mente, sive cogitatione, consistit, ipsis inesse inconsulte crederemus. et sane quidquid ita nobis ab ineunte aetate persuasimus, quantumvis postea falsum esse rationibus ostendatur, non tamen facile, nisi diu et frequenter ad rationes istas attendamus, ab opinione nostra deletur.

RESPONSIO
Ad alteram partem,
DE DEO.

Hactenus argumenta Viri Cl. dissolvere, ejusque impetum sustinere conatus sum ; deinceps, ut ii qui cum fortioribus pugnant, non directe ipsi me opponam, sed ab ictu potius declinabo.

De tribus tantum agit hac in parte, quae facile possunt admitti, prout ipse illa intelligit ; Elzevier, p. 267 sed quae scripseram, alio sensu intellexi, qui verus etiam mihi videtur.

Primum est, quod quaedam ideae materialiter sint falsae, hoc est, ut ego interpretor, quod tales sint, ut judicio materiam praebeant erroris. Ille vero, ideas formaliter sumptas considerando, nullam in iis falsitatem esse contendit.

Alterum est, quod Deus sit a se positive, et tanquam a causa ; ubi tantum intellexi rationem, propter quam Deus non indiget ulla causa efficiente ut existat, fundatam esse in re positiva, nempe in ipsamet Dei immensitate, AT VII, 232 qua nihil magis positivum esse potest. Ille vero probat Deum a se non produci, nec conservari, per positivum aliquem causae efficientis influxum ; quod plane etiam affirmo.

Tertium denique est, quod nihil in mente nostra esse possit cujus non simus conscii ; quod de operationibus intellexi, et ille de potentiis negat.

Sed ut singula diligentius exequamur, ubi ait, si frigus sit tantum privatio, nullam posse dari ideam quae illud tanquam rem positivam repraesentet, manifestum est ipsum agere tantum de idea formaliter sumpta. Nam, cum ipsae ideae sint formae quaedam, nec ex materia ulla componantur, quoties considerantur quatenus aliquid repraesentant, non Elzevier, p. 268 materialiter, sed formaliter sumuntur ; si vero spectarentur, non prout hoc vel illud repraesentant, sed tantummodo prout sunt operationes intellectus, dici quidem posset materialiter illas sumi, sed tunc nullo modo veritatem vel falsitatem objectorum respicerent. Nec ideo mihi videtur illas alio sensu materialiter falsas dici posse, quam eo quem jam explicui : nempe sive frigus sit res positiva, sive privatio, non aliam idcirco de ipso habeo ideam, sed manet in me eadem illa quam semper habui ; quamque ipsam dico mihi praebere materiam erroris, si verum sit frigus esse privationem et non habere tantum realitatis quam calor ; quia, utramque ideam caloris et frigoris considerando prout ambas a sensibus accepi, non possum AT VII, 233 advertere plus mihi realitatis per unam quam per alteram exhiberi.

Nec sane judicium cum idea confudi ; nam in hac dixi reperiri falsitatem materialem, in illo vero non potest esse nisi formalis. Cum autem ait Vir C., ideam frigoris esse frigus ipsum prout est objective in intellectu, distinctione arbitror opus esse : hoc enim saepe contingit in ideis obscuris et confusis, inter quas hae caloris et frigoris sunt numerandae, ut ad aliud quid referantur quam ad id cujus revera ideae sunt. Ita si frigus sit Elzevier, p. 269 tantum privatio, frigoris idea non est frigus ipsum, prout est objective in intellectu, sed aliud quid quod perperam pro ista privatione sumitur ; nempe est sensus quidam nullum habens esse extra intellectum.

Neque est par ratio de idea Dei, saltem de illa quae est clara et distincta, quia dici non potest ipsam referri ad aliquid cui non sit conformis. Quantum autem ad confusas Deorum ideas quae ab idolatris effinguntur, non video cur non etiam materialiter falsae dici possint, quatenus falsis ipsorum judiciis materiam praebent. Quanquam sane illae quae vel nullam vel perexiguam judicio dant occasionem erroris, non tam merito materialiter falsae dici videntur, quam quae magnam : unas autem majorem quam alteras erroris occasionem praebere, facile est exemplis declarare. Neque enim AT VII, 234 tanta est in confusis ideis ad arbitrium mentis effectis (quales sunt ideae falsorum Deorum), quanta est in iis quae a sensibus confusae adveniunt, ut sunt ideae coloris et frigoris ; si quidem, ut dixi, verum sit illas nihil reale exhibere. Omnium autem maxima est in ideis quae ab appetitu sensitivo oriuntur : ut idea sitis in hydropico, nunquid revera ipsi materiam praebet erroris, cum dat occasionem judicandi potum sibi esse profuturum, qui tamen sit nociturus.

Elzevier, p. 270 At petit Vir Cl. quidnam mihi exhibeat illa frigoris idea, quam dixi materialiter falsam esse : Si enim, inquit, exhibet privationem, ergo vera est ; si ens positivum, non est ergo frigoris idea. Recte, sed propter hoc tantum illam materialiter falsam appello, quod, cum sit obscura et confusa, non possim dijudicare an mihi quid exhibeat quod extra sensum meum sit positivum, necne ; ideoque occasionem habeo judicandi esse quid positivum, quamvis forte sit tantum privatio.

Nec proinde quaeri debet, quae sit causa illius entis positivi objectivi, unde fieri ajo ut materialiter falsa sit illa idea ; quia non ajo illam fieri materialiter falsam ab aliquo ente positivo, sed a sola obscuritate, quae tamen ens aliquod positivum habet pro subjecto, nempe sensum ipsum.

Et quidem ens istud positivum in me est, quatenus ego sum res vera ; obscuritas vero, quae sola mihi dat occasionem judicandi istam ideam sensus frigoris repraesentare AT VII, 235 objectum aliquod extra me positum, quod vocetur frigus, non habet causam realem, sed inde tantum oritur, quod natura mea non sit omni ex parte perfecta.

Neque hoc ulla ratione fundamenta mea convellit. Vereor autem ne forte, quia in Elzevier, p. 271 legendis Philosophorum libris nunquam valde multum temporis impendi, non satis ipsorum loquendi modum sequutus sim, cum dixi ideas, quae judicio materiam praebent erroris, materialiter falsas esse, nisi apud primum authorem qui mihi jam incidit in manus, vocem materialiter in eadem significatione sumptam invenirem : nempe apud Fr. Suarem, Metaphysicae disput. 9, sectione 2, numero 4.

Sed pergamus ad ea quae V. C. omnium maxime reprehendit, mihi autem minime omnium reprehensione digna videntur, nempe ubi dixi, licere nobis cogitare Deum quodam modo idem praestare respectu sui ipsius quod causa efficiens respectu sui effectus. Hoc enim ipso negavi illud quod Viro Cl. durum videtur et falsum, nempe quod Deus sit causa efficiens sui ipsius, quia, dicendo idem quodammodo praestare, ostendi me non existimare idem esse ; et praemittendo verba, nobis omnino licet cogitare, significavi me haec tantum propter imperfectionem intellectus humani sic explicare. Sed et in reliquo scripto idem ubique confirmavi ; nam statim ab initio, ubi dixi, nullam rem existere in cujus causam efficientem non liceat inquirere, addidi, vel, si AT VII, 236 non habet, cur illa non indigeat, postulare ; quae verba satis indicant me putasse Elzevier, p. 272 aliquid existere quod causa efficiente non indigeat. Quid autem tale esse potest praeter Deum ? Dixique paulo post, in Deo esse tantam et tam inexhaustam potentiam, ut nullius unquam ope eguerit ut existeret, neque etiam nunc egat ut conservetur, atque adeo sit quodammodo sui causa ; ubi verbum, sui causa, nullo modo de efficiente potest intelligi, sed tantum quod inexhausta Dei potentia sit causa sive ratio propter quam causa non indiget. Cumque illa inexhausta potentia, sive essentiae immensitas sit quammaxime positiva, idcirco dixi rationem sive causam ob quam Deus non indiget causa, esse positivam. Quod idem dici non posset de ulla re finita, quamvis in suo genere summe perfecta ; sed si diceretur esse a se, hoc tantum intelligi posset negative, quoniam nulla ratio a positiva ejus natura desumpta afferri posset, propter quam intelligeremus ipsam causa efficiente non indigere. Atque eodem modo, in omnibus aliis locis, ita contuli causam formalem, sive rationem ab essentia Dei petitam, propter quam ipse causa non indiget ut existat, neque ut conservetur, cum causa efficiente, sine qua res finitae esse non possunt, ut ubique illam a causa efficiente esse diversam ex ipsis meis verbis cognoscatur. Nec ullibi dixi Deum se conservare per positivum aliquem influxum, Elzevier, p. 273 ut res creatae ab ipso conservantur, AT VII, 237 sed tantum immensitatem potentiae, sive essentiae, propter quam Conservatore non indiget, esse rem positivam. Itaque possum ultro admittere quaecunque a Viro Cl. afferuntur ad probandum Deum non esse causam efficientem sui ipsius, neque se conservare per ullum influxum positivum, sive per sui reproductionem continuam ; quod solum ex ejus rationibus efficitur. Sed, ut spero, etiam ille non negabit immensitatem illam potentiae, propter quam Deus non indiget causa ut existat, esse in ipso rem positivam, nihilque ejusmodi quod sit positivum intelligi posse in ullis aliis rebus, propter quod causa efficiente non egeant ad existendum ; quod solum significare volui, cum dixi nullas res posse intelligi esse a se, nisi negative, praeter unum Deum. Nec quicquam amplius assumere mihi opus fuit, ad difficultatem quae proposita erat dissolvendam.

Sed quia tam serio hic monet Vir Clar., vix ullum Theologum reperiri posse, qui non ea propositione offendatur, quod Deus a se ipso sit positive, et tanquam a causa, paulo accuratius exponam quare iste loquendi modus in hac quaestione perutilis, atque etiam necessarius, et ab omni offensionis suspicione valde remotus, mihi videatur.

Scio Latinos Theologos non usurpare Elzevier, p. 274 nomen causae in divinis, cum agitur de processione personarum sacrosanctae Trinitatis, illosque, ubi Graeci indifferenter αἴτιον et ἀρχὴν dixerunt, solo principii nomine ut maxime generali uti malle, ne cui scilicet inde occasionem AT VII, 238 dent judicandi Filium esse minorem Patre. Sed ubi nullum tale erroris periculum esse potest, nec agitur de Deo ut trino, sed tantum ut uno, non video cur nomen causae, sit tantopere fugiendum, praesertim cum in talem locum incidimus, ut illo uti perutile ac propemodum necessarium esse videatur.

Nulla autem major hujus nominis utilitas esse potest, quam si Dei existentiae demonstrandae inserviat ; nullaque major necessitas, quam si absque eo perspicue demonstrari non possit.

Atqui considerationem causae efficientis esse primum et praecipuum medium, ne dicam unicum, quod habeamus ad existentiam Dei probandam, puto omnibus esse manifestum. Illud autem accurate persequi non possumus, nisi licentiam demus animo nostro in rerum omnium, etiam ipsius Dei, causas efficientes inquirendi : quo enim jure Deum inde exciperemus, priusquam illum existere sit probatum ? Quaerendum igitur est de unaquaque re, an sit a se, vel ab alio : Et quidem per hoc medium Elzevier, p. 275 existentia Dei concludi potest, etsi non expresse explicetur quo modo intelligendum sit aliquid esse a se. Quicunque enim solius luminis naturalis ductum sequuntur, sponte sibi formant hoc in loco conceptum quendam causae efficienti et formali communem, ita scilicet ut quod est ab alio, sit ab ipso tanquam a causa efficiente ; quod autem est a se, sit tanquam a causa formali, hoc est, quia talem habet essentiam, ut causa efficiente non egeat ; AT VII, 239 ideoque istud in Medit. meis non explicui, sed tanquam per se notum praetermisi. At cum illi qui assueti sunt judicare nihil esse posse causam efficientem sui ipsius, illamque a causa formali accurate distinguere, quaeri vident an aliquid sit a seipso, facile fit ut, de sola efficiente proprie dicta cogitantes, non putent illud, a se, debere intelligi tanquam a causa, sed tantummodo negative tanquam sine causa, ita scilicet ut aliquid sit de quo non debeamus inquirere cur existat. Quae interpretatio verbi a se admitteretur, nulla posset ab effectibus haberi ratio ad existentiam Dei demonstrandam, ut recte in primis Objectionibus ab ipsarum Authore probatum est, ideoque nullo modo est admittenda. Ut autem apposite ad ipsam respondeatur, existimo necesse esse ostendere inter causam efficientem Elzevier, p. 276 proprie dictam et nullam causam esse quid intermedium, nempe positivam rei essentiam, ad quam causae efficientis conceptus eodem modo potest extendi, quo solemus in Geometricis conceptum lineae circularis quammaximae ad conceptum lineae rectae, vel conceptum polygoni rectilinei, cujus indefinitus sit numerus laterum, ad conceptum circuli extendere. Hocque non mihi videor ulla ratione melius explicare potuisse, quam cum dixi, causae efficientis significationem non esse in hac quaestione restringendam ad illas causas quae sunt effectibus tempore AT VII, 240 priores, vel quae ab ipsis sunt diversae ; tum quia esset nugatoria, cum nemo nesciat idem nec seipso prius nec a seipso diversum esse posse ; tum quia una ex his duabus conditionibus ab ejus conceptu tolli potest, et nihilominus integra notio efficientis remanere. Nam, quod non requiratur ut tempore sit prior, patet ex eo quod non habeat rationem causae, nisi quamdiu producit effectum, ut dictum est. Ex eo vero quod non possit alia conditio etiam tolli, debet tantum inferri non esse causam efficientem proprie dictam, quod concedo : non autem nullo modo esse causam positivam, quae per analogiam ad efficientem referri possit, hocque tantum in re proposita requiritur : eodem enim lumine naturali quo percipio me mihi daturum fuisse Elzevier, p. 277 omnes perfectiones quarum idea aliqua in me est, siquidem existentiam mihi dedissem, percipio etiam nihil sibi ipsi existentiam dare posse modo illo, ad quem causae efficientis proprie dictae significatio restringi solet, ita scilicet ut idem, quatenus dat sibi esse, sit diversum a se ipso, quatenus accipit esse, quia contradictoria sunt idem et non idem sive diversum. Ideoque, cum quaeritur an aliquid sibi ipsi existentiam dare possit, non aliud est intelligendum, quam si quaereretur, an alicujus rei natura sive essentia sit talis, ut causa efficiente non indigeat ad existendum. Cumque subsumitur, si quid sit tale, illud sibi daturum esse omnes perfectiones quarum idea aliqua in ipso est, siquidem ipsas nondum habet, sensus est fieri non posse AT VII, 241 quin habeat actu omnes perfectiones quas cognoscit, quia lumine naturali percipimus illud cujus essentia tam immensa est ut causa efficiente non indigeat ad existendum, hac etiam non indigere ad habendas omnes perfectiones quas cognoscit, propriamque essentiam dare ipsi eminenter illud omne quod possumus cogitare aliquibus aliis rebus a causa efficiente dari posse. Atque haec verba, si nondum habet, ipsum sibi esse daturum, juvant tantum ad rem explicandam, quia eodem lumine naturali percipimus illud jam non posse habere vim, et Elzevier, p. 278 voluntatem sibi dandi aliquid novi, sed ejus essentiam talem esse ut habuerit ab aeterno illud omne, quod jam cogitare possumus ipsum sibi daturum esse, si nondum haberet. Atqui nihilominus isti omnes modi loquendi, a causae efficientis analogia petiti, pernecessarii sunt ad lumen naturale ita dirigendum, ut ista perspicue advertamus : eodem plane modo quo nonnulla de sphaera et aliis figuris curvilineis ex comparatione cum figuris rectilineis apud Archimedem demonstrantur, quae vix aliter intelligi potuissent. et quemadmodum istiusmodi demonstrationes non improbantur, etsi sphaera in illis instar polyedri sit consideranda ; ita non puto me hoc in loco posse reprehendi, quod analogia causae efficientis usus sim ad ea quae ad causam formalem, hoc est ad ipsammet Dei essentiam pertinent, explicanda. Nec ullum hac in parte erroris periculum timeri potest, quoniam id unicum quod causae efficientis proprium AT VII, 242 est, atque ad formalem non potest extendi, manifestam contradictionem involvit, ideoque a nemine credi posset : nempe quod aliquid sit a seipso diversum, sive idem simul et non idem.

Notandumque est causae dignitatem sic a nobis Deo fuisse tributam, ut nulla effectus indignitas in ipso inde sequeretur, nam, quemadmodum Elzevier, p. 279 Theologi, cum dicunt Patrem esse principium filii, non ideo concedunt filium esse principiatum ; ita, quamvis admiserim Deum dici quodammodo posse sui causam, nullibi tamen illum eodem modo sui effectum nominavi, quia scilicet effectus ad efficientem praecipue solet referri, et illa esse ignobilior, quamvis saepe sit nobilior aliis causis.

Cum autem integram rei essentiam pro causa formali hic sumo, Aristotelis vestigia tantum sequor : nam lib. 2 anal. post. c. 11, causa materiali praetermissa, primam nominat αἰτίαν τὸ τί ἦν εἶναι, sive, ut vulgo vertunt Latini philosophi, causam formalem, illamque ad omnes omnium rerum essentias extendit, quia nempe ibi non agit de causis compositi physici, ut neque ego etiam hic, sed generalius de causis ex quibus aliqua cognitio peti possit.

Quod vero fieri vix potuerit in re proposita ut a causae nomine Deo tribuendo abstinerem, vel ex quoeo potest probari, quod, cum Vir Cl. alia via idem quod ego efficere conatus sit, non tamen id ullo modo praestiterit, saltem quantum mihi videtur. Nam, postquam multis verbis ostendit Deum non esse causam efficientem AT VII, 243 sui ipsius, quia requiritur ad rationem efficientis ut diversa sit a suo effectu ; item non esse a se positive, intelligendo per verbum positive, Elzevier, p. 280 positivum causae influxum ; itemque seipsum revera non conservare, sumendo conservationem pro continua rei productione, quae omnia lubens admitto ; rursus probare contendit Deum non dici debere causam efficientem sui ipsius, quia, inquit, causa efficiens rei alicujus non quaeritur, nisi ratione existentiae, neutiquam vero ratione essentiae ; at non minus est de essentia entis infiniti quod existat, quam de essentia trianguli habere tres angulos aequales duobus rectis : ergo non magis per efficientem est respondendum, cum quaeritur cur Deus existat, quam cum quaeritur cur tres anguli trianguli sint aequales duobus rectis. Qui syllogismus facile in illum potest retorqueri hoc pacto : etsi non quaeratur efficiens ratione essentiae, quaeri tamen potest ratione existentiae ; at in Deo non distinguitur essentia ab existentia ; ergo de Deo quaeri potest efficiens.

Sed ut haec duo simul concilientur, dici debet, quaerenti cur Deus existat, non quidem esse respondendum per causam efficientem proprie dictam, sed tantum per ipsam rei essentiam, sive causam formalem, quae propter hoc ipsum quod in Deo existentia non distinguatur ab essentia, magnam habet analogiam cum efficiente, ideoque quasi causa efficiens vocari potest.

Denique, addit in Dei causam efficientem inquirenti respondendum esse illum ea non indigere ; Elzevier, p. 281 et rursum percontanti AT VII, 244 cur illa non indi-geat, respondendum quia ens infinitum est, cujus existentia est sua essentia ; ea enim tamtummodo causa efficienti indigere, in quibus existentiam actualem ab essentia distinguere licet. Ex quibus ait corruere id quod dixeram, nempe, si putarem nullam rem idem quodammodo esse posse erga seipsam, quod causa efficiens erga effectum, nunquam me in causas rerum inquirendo ad ullam omnium primam deventurum. Quod tamen nec corruere, nec ullo modo concuti vel infirmari, mihi videtur ; et praecipua vis, non modo meae, sed et omnium omnino demonstrationum quae afferri possunt ad existentiam Dei ab effectibus probandam, ab eo dependet. Nullam autem Theologi fere omnes, nisi ab effectibus, afferri posse contendunt. Itaque, tantum abest ut demonstrationem de Deo illustret, cum analogiam causae efficientis illi erga seipsum tribui non permittit, quin potius ab illa intelligenda lectores avertit, praecipue in fine ubi concludit : si putaret in cujusque rei causam efficientem, vel quasi efficientem, esse inquirendum, se cujuscumque rei causam ab ea re diversam quaesiturum. Quomodo enim ii qui Deum nondum norunt, in causam aliarum rerum efficientem inquirerent, ut hoc pacto ad Dei cognitionem devenirent, nisi putarent cujusque rei causam Elzevier, p. 282 efficientem posse inquiri ? et quomodo tandem in Deo ut causa AT VII, 245 prima finem quaerendi facerent, si putarent cujusque rei causam ab ea re diversam esse quaerendam ?

Certe idem fecisse mihi videtur Vir Cl. hac in parte, ac si, postquam Archimedes, loquens de iis quae de sphaera per analogiam ad figuras rectilineas sphaerae inscriptas demonstravit, dixisset : si putarem sphaeram pro figura rectilinea vel quasi rectilinea infinitorum laterum sumi non posse, nullam vim isti demonstrationi tribuerem, quia, non de sphaera ut figura curvilinea, sed tantum de ipsa ut figura rectilinea infinitorum laterum recte procedit. Si, inquam, Vir Cl., nolens sphaeram ita nominari, et tamen Archimedis demonstrationem cupiens retinere, diceret : si putarem id quod ibi concluditur de figura rectilinea infinitorum laterum esse intelligendum, id ipsum de sphaera non admitterem, quia mihi certum et compertum est, sphaeram nullo modo esse figuram rectilineam. Quibus sane verbis non idem quod Archimedes efficeret, sed contra prorsus ab ejus demonstratione recte intelligenda seipsum aliosque avocaret.

Haec vero paulo prolixius hic persequutus sum quam res forte postulabat, ut ostendam summae mihi curae esse cavere Elzevier, p. 283 ne vel minimum quid in meis scriptis reperiatur, quod merito Theologi reprehendant.

Denique, quod circulum non commiserim, cum dixi non aliter nobis constare, quae clare et distincte percipiuntur vera esse, quam quia Deus est ; et nobis non constare AT VII, 246 Deum esse, nisi quia id clare percipitur ; jam satis in responsione ad secundas Objectiones, numero 3 et 4, explicui, distinguendo scilicet id quod reipsa clare percipimus, ab eo quod recordamur nos antea clare percipisse. Primum enim, nobis constat Deum existere, quoniam ad rationes quae id probant attendimus ; postea vero, sufficit ut recordemur nos aliquam rem clare percepisse, ut ipsam veram esse simus certi ; quod non sufficeret, nisi Deum esse et non fallere sciremus.

Quod autem nihil in mente, quatenus est res cogitans, esse possit, cujus non sit conscia, per se notum mihi videtur, quia nihil in illa sic spectata esse intelligimus, quod non sit cogitatio, vel a cogitatione dependens ; alioqui enim ad mentem, quatenus est res cogitans, non pertineret ; nec ulla potest in nobis esse cogitatio, cujus eodem illo momento, quo in nobis est, conscii non simus. Quamobrem non dubito quin mens, statim atque infantis corpori infusa est, Elzevier, p. 284 incipiat cogitare, simulque sibi suae cogitationis conscia sit, etsi postea ejus rei non recordetur, quia species istarum cogitationum memoriae non inhaerent.

Sed notandum est, actuum quidem, sive operationum, nostrae mentis nos semper actu conscios esse ; facultatum, sive potentiarum, non semper, nisi potentia ; ita scilicet ut, cum ad utendum aliqua facultate nos accingimus, statim, si facultas illa sit in mente, AT VII, 247 fiamus ejus actu conscii ; atque ideo negare possimus esse in mente, si ejus conscii fieri nequeamus.

Ad ea quae Theologos morari possunt.

Opposui me primis Viri Cl. rationibus, a secundis declinavi : jam iis quae sequuntur plane assentior, praeterquam ultimae, de qua spero me non difficulter effecturum ut ipse mihi assentiatur.

Itaque, quod ea quae in prima Meditatione atque etiam in reliquis continentur, ad omnium ingeniorum captum non sint accommodata, plane concedo ; idque, ubicunque sese obtulit occasio, testatus sum, atque in posterum testabor. et haec unica fuit causa cur eadem in Dissertatione de Methodo, quae gallice scripta erat, non tractarim, Elzevier, p. 285 sed ad has Meditationes, quas a solis ingeniosis et doctis legendas esse praemonui, reservarim. Neque dici debet rectius me facturum fuisse, si abstinuissem ab iis scribendis a quibus legendis permulti debeant abstinere ; tam necessaria enim existimo, ut sine ipsis nihil unquam firmum et stabile in philosophia statui posse, mihi persuadeam. et quamvis ignis et ferrum ab imprudentibus aut pueris sine periculo non tractentur, quia tamen utilia sunt ad vitam, nemo est qui putet idcirco ipsis esse carendum.

Quod vero in quarta Meditatione tantum egerim de AT VII, 248 errore qui committitur in dijudicatione veri et falsi ; non autem de illo qui contingit in persecutione boni et mali ; quodque ea quae ad fidem pertinent atque ad vitam agendam semper exceperim, cum asserui nulli nos rei assentiri debere, nisi quam clare cognoscamus, totius scripti mei contextus ostendit ; et expresse etiam in responsione ad secundas Objectiones, numero 5, explicui ; nec-non et in Synopsi praemonui ; ut ita, quantum Viri Cl. judicio tribuam, et quam accepta mihi sint ejus consilia, declarem.

Superest sacramentum Eucharistiae, cum quo judicat Vir Cl. meas opiniones non convenire, quia, inquit, fide credimus, ablata ab Elzevier, p. 286 Eucharistico pane panis substantia, sola illic accidentia remanere ; putat autem, me nulla accidentia realia admittere, sed tantum modos, qui absque aliqua substantia, cui insint, non possunt intelligi, nec proinde etiam absque illa existere. Quam objectionem perfacile possem eludere, dicendo me nunquam hactenus accidentia realia negasse ; nam, quamvis ipsis in Dioptrica et Meteoris non usus sim ad ea de quibus agebam explicanda, dixi tamen expressis verbis in Meteoris, p. 164, me illa non negare. In his vero Meditationibus supposui quidem ipsa nondum AT VII, 249 a me cognosci, sed non idcirco nulla esse ; modus enim scribendi analyticus, quem sequutus sum, id patitur ut quaedam interdum supponantur quae nondum sint satis explorata, ut patuit in prima Meditatione, in qua multa assumpseram, quae deinde in sequentibus refutavi. Nec sane hic quicquam de natura accidentium volui stabilire, sed ea tantum, quae de ipsis tanquam prima fronte apparuerunt, proposui. Ac denique, ex eo quod dixerim modos absque aliqua substantia cui insint non posse intelligi, non debet inferri me negasse illos absque ipsa per divinam potentiam poni posse, quia plane affirmo et credo Deum multa posse efficere, quae nos intelligere non possumus.

Elzevier, p. 287 Sed ut hic agam liberalius, non dissimulabo me mihi persuadere, nihil plane aliud esse a quo sensus nostri afficiantur praeter solam illam superficiem, quae est terminus dimensionum ejus corporis quod sentitur : in sola enim superficie fit contactus ; et nullum sensum affici nisi per contactum, non ego solus, sed fere omnes philosophi cum ipso Aristotele affirmant. Ita ut, exempli causa, panis vel vinum non sentiatur, nisi quatenus ejus superficies, vel immediate a sensus organo, vel mediante aëre aliisve corporibus, ut ego judico, vel, ut ajunt plerique Philosophi, mediantibus speciebus intentionalibus, attingitur.

Notandum autem est, istam superficiem, non ex sola corporum figura externa quae digitis tractatur, esse aestimandam, sed considerandos etiam esse omnes illos AT VII, 250 exiguos meatus, qui inter pulvisculos farinae ex quibus panis conflatus est, atque inter particulas spiritus, aquae, aceti et foecum seu tartari, ex quorum mistura vinum constat, itemque inter reliquorum corporum minutias reperiuntur. Nam sane particulae istae, cum diversas habeant figuras et motus, nunquam tam apte jungi possunt, quin multa inter ipsas spatia relinquantur, quae vacua non sunt, sed vel aëre vel alia materia repleta : ut ad oculum videmus in pane spatia Elzevier, p. 288 ejusmodi satis magna, quae non modo aëre sed etiam aqua, vel vino, aliisve liquoribus impleri possunt. Cumque panis maneat semper ipse idem, quamvis aër, aliave materia ejus poris contenta mutetur, patet ista ad ejus substantiam non pertinere ; ideoque ipsius superficiem non eam esse quae brevissimo ambitu integrum cingit, sed eam quae singulis ejus particulis est immediate circumposita.

Notandum etiam est, hanc superficiem non modo totam moveri, cum totus panis ex uno loco in alium transfertur, sed etiam moveri ex parte, cum aliquae panis particulae ab aëre aliisve corporibus ejus poros ingredientibus agitantur : adeo ut, si quae corpora talis sint naturae, ut vel aliquae, vel omnes eorum partes assidue moveantur (quod de plerisque partibus panis et de omnibus vini verum existimo), intelligenda etiam sit ipsorum superficies in continuo quodam motu esse.

Notandum denique, per superficiem panis, aut vini, alteriusve corporis, non hic intelligi partem ullam substantiae nec quidem quantitatis ejusdem corporis, nec etiam partem corporum circumjacentium, sed tantummodo AT VII, 251 terminum illum qui medius esse concipitur inter singulas ejus particulas et corpora ipsas ambientia, quique Elzevier, p. 289 nullam plane habet entitatem nisi modalem.

Iam vero, cum in hoc solo termino contactus fiat, et nihil nisi per contactum sentiatur, manifestum est, ex hoc uno quod dicantur panis et vini substantiae in alicujus alterius rei substantiam ita mutari, ut haec nova substantia sub eisdem plane terminis contineatur, sub quibus aliae prius erant, sive in eodem praecise loco existat in quo panis et vinum prius existebant, vel potius (quia eorum termini assidue moventur), in quo jam existerent si adessent, sequi necessario novam illam substantiam eodem plane modo sensus omnes nostros afficere debere, quo panis et vinum illos afficerent, si nulla transubstantiatio facta esset.

Docet autem Ecclesia, in Concilio Tridentino, sess. 13, can. 2 et 4, conversionem fieri totius substantiae panis in substantiam corporis Christi Domini nostri, manente duntaxat specie panis. Ubi non video quidnam possit intelligi per speciem panis, praeter illam superficiem, quae media est inter singulas ejus particulas et corpora ipsas ambientia. Ut enim jam dictum est, in hac sola superficie fit contactus ; et, fatente ipso Aristotele, non modo sensus ille, qui specialiter tactus vocatur, se et alii sensus tactu sentiunt, lib. 3 de anima, cap. 13 καί τά ἄλλα αἰσθητήρια ἀφῇ αἰσθάνεται* Elzevier, p. 290 AT VII, 252 Et nemo est qui putet hic per speciem aliud intelligi, quam praecise id quod requiritur ad sensus afficiendos. et nemo etiam est, qui credat conversionem panis in Christi corpus, quin simul putet hoc Christi corpus sub eadem accurate superficie contineri, sub qua contineretur panis, si adesset ; etiamsi tamen ibi non sit tanquam proprie in loco, sed sacramentaliter, et ea existendi ratione, quam etsi verbis exprimere vix possumus, possibilem tamen esse DEO cogitatione per fidem illustrata assequi possumus, et constantissime credere debemus. Quae omnia tam commode ac tam recte per mea principia explicantur, ut non modo nihil hic habeam quod verear, ne orthodoxis Theologis offendiculo sit futurum, sed contra potius magnam me ab ipsis gratiam initurum esse confidam, quod eas in Physica proponam opiniones, quae longe melius quam vulgares cum Theologia consentiant. Nam sane nullibi unquam, saltem quod sciam, docuit Ecclesia species panis et vini remanentes in Sacramento Eucharistiae esse accidentia quaedam realia, quae, sublata substantia cui inhaerebant, miraculose sola subsistant.

Sed cum forte primi Theologi qui hanc quaestionem Philosophico more explicare conati sunt, tam AT VII, 253 firmiter sibi persuaderent Elzevier, p. 291 accidentia illa quae sensus movent esse quid reale a substantia diversum, ut ne adverterent quidem ea de re posse unquam dubitari, sine ullo examine ac sine justa ratione supposuerant species panis esse accidentia ejusmodi realia ; totique deinde in eo fuerunt, ut explicarent quomodo ipsa sine subjecto esse possint. Qua in re tot difficultates invenerunt, ut vel ex hoc uno (quemadmodum viatores, cum forte ad salebras et loca nullo modo pervia devenerunt) se a vero itinere deflexisse judicare debuissent. In primis enim non videntur sibi constare, saltem ii qui omnem sensuum perceptionem per contactum fieri concedunt, cum in objectis aliquid aliud, quam ipsorum superficies varie dispositas, ad movendos sensus requiri supponunt : quia per se notum est ad contactum solam superficiem sufficere. Si qui vero id non concedant, nihil ea de re afferre possunt quod ullam habeat speciem veritatis. Deinde non potest humana mens cogitare accidentia panis esse realia et tamen absque ejus substantia existere, quin simul illa per modum substantiae concipiat. Adeo ut implicare videatur, ut tota panis substantia mutetur, quemadmodum credit Ecclesia, et interim ut aliquid reale, quod prius erat in pane, remaneat ; quia nihil reale potest intelligi Elzevier, p. 292 remanere, nisi quod subsistat, et, quamvis verbo vocetur accidens, concipiatur tamen ut substantia. Ideoque in re idem est ac si diceretur totam quidem panis substantiam mutari, sed tamen illam ejus substantiae partem, quae AT VII, 254 vocatur accidens reale, remanere : quod, si non in verbis, certe in conceptu contradictionem involvit. Atque haec praecipua ratio esse videtur ob quam nonnulli hac in parte ab Ecclesia Romana dissenserunt. Quis autem neget, ubi liberum est, et nulla ratio, nec Theologica, nec quidem Philosophica, cogit nos ad aliquas opiniones amplectendas, quin illae potissimum sint eligendae, quae nullam aliis occasionem nec praetextum dare possint a veritate fidei deflectendi ? Quod autem opinio, quae realia ponit accidentia, cum Theologicis rationibus non conveniat, puto hic satis perspicue ostendi ; quodque Philosophicis plane adversetur, spero me in summa Philosophiae, quam jam habeo in manibus, clare esse demonstraturum ; ibique quo pacto color, sapor, gravitas, et reliqua omnia quae sensus movent, a sola extima corporum superficie dependeant, ostendam. Denique non possunt accidentia realia supponi, quin miraculo transubstantiationis, quod solum ex verbis consecrationis concludi potest, aliud novum, et quidem incomprehensibile gratis Elzevier, p. 293 addatur, per quod accidentia ista realia absque panis substantia ita existant, ut ipsa interim non fiant substantiae ; quod non modo pugnat contra humanam rationem, sed etiam contra axioma Theologorum, qui dicunt verba ista consecrationis nihil efficere nisi suum significatum, et quae per rationem naturalem possunt explicari, miraculo nolunt adscribi. Quae omnes difficultates per meam hujus rei explicationem plane tolluntur : nam tantum abest ut AT VII, 255 juxta ipsuam opus sit aliquo miraculo ad conservanda accidentia post sublatam substantiam, quin potius sine novo miraculo (per quod scilicet dimensiones mutentur) tolli non possint. Hocque aliquando contigisse memoriae proditum est, cum, loco panis consecrati, caro vel puer in manibus sacerdotis apparuit ; non enim id unquam per miraculi cessationem, sed omnino per novum miraculum, accidisse creditum est. Praeterea nihil est incomprehensibile aut difficile in eo quod Deus creator omnium possit unam substantiam in aliam mutare, quodque haec posterior substantia sub eadem plane superficie remaneat, sub qua prior continebatur. Nec etiam quicquam rationi magis consentaneum dici potest, nec vulgo apud Philosophos magis receptum, quam non modo omnem sensum, sed generaliter omnem corporis in corpus Elzevier, p. 294 actionem, fieri per contactum, huncque conctactum in sola superficie esse posse : unde sequitur evidenter, eandem superficiem, quamvis substantia quae sub ea est mutetur, eodem semper modo agere ac pati debere.

Quapropter, si verum hic sine invidia scribere licet, ausim sperare venturum tempus aliquando, quo illa opinio quae ponit accidentia realia, ut a ratione aliena, et incomprehensibilis, et parum tuta in fide, a Theologis explodetur, et mea in ejus locum ut certa et indubitata recipietur. Quod hic dissimulandum esse non putavi, ut, quantum in me est, occurram illorum calumniis, qui, quoniam aliis doctiores videri volunt, nihil aegrius ferunt, quam si quid novi in scientiis, quod sibi prius cognitum fuisse fingere non possint, AT VII, 256 afferatur. et saepe in illud eo acrius invehuntur, quo verius et majoris momenti esse putant ; quodque rationibus refutare non valent, Sacris Scripturis ac veritatibus fidei adversari absque ulla ratione affirmant. Impii certe hac in parte quod authoritate Ecclesiae uti velint ad evertendam veritatem. Sed provoco ab istis ad pios et orthodoxos Theologos, quorum me judiciis et censurae libentissime submitto.

VIR EXIMIE,
Beavit me Mersennus noster, cum tuarum illarum sublimium de prima Philosophia Meditationum participem fecit. Quippe argumenti praestantia, ingenii perspicacia, nitorque dictionis mirifice placuit. Quare et lubens gratulor, quod animo adeo excelso ac foelici aggrederis scientiarum fineis provehere, et res omnibus retro saeculis abstrusissimas enucleare. Id mihi fuit durum, quod ille praeterea amicitiae jure exegit, ut ad te perscriberem, si quis fortassis scrupulus ingereretur, superessetve. Siquidem praesensi nihil aliud me, quam hebetudinem testaturum, si rationibus tuis non acquiescerem ; vel potius, quam temeritatem, si tantillum etiam in oppositum, quasi repugnando, AT VII, 257 hiscere auderem. Annui tamen viro amico, ratus aliunde te non tam meum, quam illius, consilium aequi bonique consulturum ; Elzevier, p. 296 cum eo nempe candore sis, ut facile putes nihil aliud me, quam nudas tibi proponere meas dubitandi rationes voluisse. Testor sane abunde fore, si illas vel ad calcem usque legere sustinueris : nam, quod te permovere debeant, ut vel de tuis ratiociniis minimum diffidas, vel ad respondendum tempus deteras melioribus curis destinatum, ipse profecto Author non sum. Quinetiam non audeo, nisi cum rubore, illas coram te propalare, qui certo sum certior nullam esse earum, quae non tibi pluries inter meditandum occurrerit, et quam tamen, certo consilio, vel contempseris, vel censueris dissimulandam. Profero ergo, sed ea mente, ut prolatas duntaxat velim ; prolatas, inquam, non de rebus ipsis, quas demonstrandas suscipis, sed de methodo ac vi demonstrandi. Profecto enim et ter-maximi Dei existentiam, et animorum nostrorum immortalitatem, profiteor ; ac haereo duntaxat circa energiam illius ratiocinii, quo tu tam ista, quam alia Metaphysica cohaerentia, probas.

IN MEDITATIONEM I.
De iis, quae in dubium revocari possunt.

Ac circa primam quidem Meditationem, non est quod multum immorer : comprobo enim institutum, quo mentem tuam exuere omni praejudicio voluisti. Id unum non satis percipio : quamobrem satius non duxeris, simpliciter ac paucis verbis incerta habere quae praenoveras, ut ea deinde seligeres, quae vera deprehenderentur, quam, habendo AT VII, 258 omnia pro falsis, non tam vetus exuere, quam induere novum praejudicium. et vide, ut necesse fuerit, quo tibi ipsi faceres fidem, fingere Deum deceptorem, aut nescio quem malum Genium delusorem ; cum fvisum fuisset sufficere, humanae mentis caliginem, solamve naturae imbecillitatem, caussari. Fingis praeterea te somniare, ut in dubium omnia revoces, et quicquid rerum agitur, pro ludificatione ducas ; sed an propterea a te extorques, ut non vigilare te credas, et incerta falsaque habeas, quae coram te sunt aut geruntur ? Quicquid dixeris, nemo erit, qui persuadeatur te esse persuasum, nihil esse Elzevier, p. 298 verum ex iis omnibus quae cognoveris ; ac tibi perpetuo vel sensum, vel somnium, vel Deum, vel cacodaemonem imposuisse. An non futurum fuisset magis et philosophico candore et veritatis amore dignum, res, ut se habent, et bona fide ac simpliciter enunciare, quam, quod objicere quispiam posset, recurrere ad machinam, captare praestigias, sectari ambages ? Quanquam, quia tibi ita est visum, nolim amplius contendere.

IN MEDITATIONEM II.
De natura Mentis humanae, Quod
ipsa sit notior, quàm corpus.

IN MEDITATIONEM III.
DE DEO,
Quod existat.

IN MEDITATIONEM IV.
De vero, et Falso.

IN MEDITATIONEM V.
De essentia rerum materialium ;
et iterum de Deo, quòd
existat.

IN MEDITATIONEM VI.
De rerum materialium existentia,
et reali mentis à corpore
distinctione.

Vir Praestantissime,
Tam eleganti et accurata dissertatione Meditationes meas impugnasti, quaeque ad earum veritatem illustrandam adeo profutura esse mihi videtur, ut multum me tibi debere existimem, quod ipsam perscripseris, multumque etiam R. P. Mercenno, quod te ad scribendum incitarit. Quippe optime novit vir ille rerum omnium studiosissimus indagator, et eorum praecipue quae spectant ad gloriam Dei promotor indefessus, nulla via melius Elzevier, p. 408 cognosci posse an meae rationes pro veris demonstrationibus habendae sint, quam si aliquot ex iis, qui doctrina et ingenio reliquos antecedunt, ipsas examinarent ac totis viribus impugnarent, ut deinde fieret periculum an ego satis commode ad omnia quae ab iis proposita essent responderem. Idcirco quamplurimos ad hoc provocavit, a nonnullis impetravit, et gaudeo quod etiam a te. Quamvis enim non tam Philosophicis rationibus usus fueris ad opiniones meas refutandas, quam oratoriis quibusdam artibus ad illas eludendas, hoc tamen ipsum ideo mihi gratum est, quod inde conjiciam non facile in me rationes afferri potuisse diversas ab iis quae in praecedentibus AT VII, 348 aliorum objectionibus quas legisti continentur. Neque enim, si quae essent, ingenium et diligentiam tuam effugissent, et judico te hic non aliud habuisse institutum, quam ut eorum me admoneres, quibus meae rationes, ab iis quorum ingenia sensibus ita immersa sunt ut a Metaphysicis cogitationibus prorsus abhorreant, eludi possent, atque ita mihi dares occasionem iis occurrendi. Quamobrem ego hic, non tanquam tibi Philosopho acutissimo, sed tanquam alicui ex hominibus istis carneis respondebo.

De iis quae in Meditationem primam
objecta sunt.

Ais te comprobare institutum quo mentem praejudiciis exuere conatus sum, utpote quod nemo fingere potest esse improbandum : Sed velles ut simpliciter ac paucis verbis, hoc est, perfunctorie tantum id effecissem. Quasi scilicet tam facile sit omnibus se erroribus liberare, quibus ab infantia imbuti sumus ? et quasi nimis accurate id fieri possit, quod nemo negat esse faciendum ? Sed nempe indicare voluisti plerosque homines fateri quidem verbo tenus praejudicia esse vitanda, sed tamen nunquam illa vitare, quia nullum studium aut laborem in hoc impendunt, nullaque ex iis quae semel ut vera admiserunt pro praejudiciis habenda esse arbitrantur. Tu certe hic illorum personam egregie agis, et nihil eorum quae ab ipsis dici possent omittis ; AT VII, 349 sed interim nihil affers quod Philosophum redolere videatur. Ubi enim ais opus non esse Deum fingere deceptorem, neque nos somniare, nec talia, Philosophus putasset sibi addendam esse rationem cur illa non possint in dubium revocari ; vel, si nullam habuisset, ut revera nulla est, id non Elzevier, p. 410 dixisset. Neque addidisset sufficere hoc in loco humanae mentis caliginem, aut naturae nostrae imbecillitatem causari. Nihil enim prodest ad errores nostros emendandos, quod dicatur nos errare, quia nostra mens caligat vel natura est imbecilla ; idem enim est ac si tantum diceretur nos errare, quia sumus erroribus obnoxii ; et manifeste utilius est attendere, ut feci, ad omnia in quibus contingere potest ut erremus, ne ipsis temere assentiamur. Non etiam dixisset Philosophus, me, habendo dubia omnia pro falsis, non tam vetus exuere quam induere novum praejudicium ; vel prius probare conatus fuisset ex tali suppositione oriri periculum alicujus deceptionis. Sed tu e contra paulo post affirmas me non posse a me extorquere, ut illa pro incertis falsisque habeam quae falsa supposui, hoc est, ut novum illud induam praejudicium quod ne induerem verebaris. Nec magis miraretur Philosophus istiusmodi suppositionem, quam quod aliquando, ut baculum qui curvus est rectum reddamus, illum in contrariam partem recurvemus. Novit enim saepe falsa pro veris utiliter sic assumi ad veritatem illustrandam : ut cum AT VII, 350 Astronomi AEquatorem, Zodiacum, aliosque circulos in coelo imaginantur, cum Geometrae novas lineas datis figuris adjungunt, et saepe Philosophi multis Elzevier, p. 411 in locis. Qui autem hoc vocat, recurrere ad machinam, captare praestigias, sectari ambages, aitque, Philosophico candore ac veritatis amore esse indignum, non certe ipse Philosophico candore nec ulla ratione, sed Rhetorico tantum fuco uti se velle testatur.

De iis quae in Secundam Meditationem
objecta sunt.

De iis quae in tertiam Meditationem
objecta sunt.

De iis quae in Meditationem quartam
objecta sunt.

De iis quae in quintam Meditationem
objecta sunt.

De iis quae in 6. Meditationem objecta sunt.

Perlectis attentissime tuis Meditationibus, et iis quae hactenus objectis respondisti, nonnulli etiamnum scrupuli supersunt, quos a te justum est auferri. AT VII, 413 Primus est, non videri adeo certum nos esse, ex eo quod cogitemus. Ut enim certus sis te cogitare, debues scire quid sit cogitare seu cogitatio, quidve existentia tua ; cumque, necdum scias quid sint illa, qui nosse potes te cogitare vel existere ? Cum igitur, dicens cogito, nescias quid dicas, cumque addens, sum igitur, nescias etiam quid dicas, imo nequidem scias te dicere vel cogitare quidpiam, quoniam ad hoc necesse videtur ut scias te scire quid dicas, iterumque ut noveris quod scias te scire quid dicas, et sic in infinitum, constat te scire non posse an sis, vel etiam an cogites.

Sed, ut sit secundus scrupulus, cum ais te cogitare et existere, contendet quispiam te decipi, neque cogitare, sed tantum moveri, teque nihil aliud esse quam motum corporeum, cum nullus dum tuam demonstrationem animo complecti potuerit, qua putas te demonstrasse nullum motum corporeum Elzevier, p. 456 esse posse, quam vocas, cogitationem. An igitur ea qua uteris Analysi motus omnes tuae materiae subtilis ita secuisti, ut certus sis, nobisque attentissimis et, ut putamus, satis perspicacibus ostendere possis, repugnare cogitationes nostras in illos motus corporeos refundi ?

Tertius scrupulus persimilis est : cum enim nonnulli Patres Ecclesiae cum Platonicis existimarint Angelos esse corporeos, unde et Concilium Lateranense conclusit illos pingi posse, idemque penitus de anima rationali putarint, quippe quam opinarentur ex eis aliqui profectam ex traduce, dixerunt tamen tam Angelos quam animam cogitare, quod proinde fieri posse per motus corporeos, vel etiam ipsos esse motus corporeos, censuisse videantur, a quibus AT VII, 414 cogitationem minime distinxerint. Quod et simiarum, canum et aliorum animalium cogitationibus confirmari potest : canes enim dormiendo latrant, ac si lepores vel fures insequerentur, sciuntque se vigilando currere, imo et somniando latrare, quamvis nihil tecum in iis a corporibus distinctum agnoscimus. Quod si negaris canem scire se currere aut cogitare, praeterquam quod id dicis nec probas, ipse canis de nobis forsan simile judicium efformat, nempe nos nescire an curramus aut cogitemus, dum currimus vel cogitamus : Elzevier, p. 457 neque enim modum illius internum operandi vides, quemadmodum nec ille tuum inspicit, nec desunt viri magni qui belluis rationem concedant, olimque tribuerint. Tantumque abest ut credamus omnes illarum operationes, absque sensu, vita et anima, ope Mechanicae posse satis explicari, quin illud et ἀδύνατον et risu dignum quolibet pignore certare velimus. Ac denique non desunt plures, qui hominem ipsum etiam absque sensu et intellectu dicturi sint, et omnia posse facere beneficio elateriorum mechanicorum, et absque ulla mente, si tandem simia, canis et elephas hocce modo suis omnibus operationibus fungi queant, cum, si ratio mediocris belluarum differat a ratione hominis, secundum plus et minus solummodo differant, quae non mutant essentiam.

Quartus scrupulus est de scientia Athei, quam contendit esse certissimam, et etiam, juxta tuam regulam, evidentissimam, dum asserit : si ab aequalibus aequalia demantur, quae supersunt aequalia fore ; tres angulos trianguli rectilinei aequales esse duobus rectis, et mille similia ; quandoquidem de iis cogitare nequit, quin ea certissima AT VII, 415 credat. Quod contendit ita verum esse, ut, etiamsi neque Deus existat, neque sit possibilis, ut ille putat, non minus sit certus de illis veritatibus, quam si revera existeret. Negatque Elzevier, p. 458 ullam dubitandi rationem ei posse afferri, quae tantisper eum deturbet, aut dubium efficiat. quam enim afferes ? An Deum, si sit, illum posse decipere ? Sed negabit se in his etiam a Deo suam omnipotentiam exerente posse decipi.

Hincque nascitur quintus scrupulus, qui radices figit in illa deceptione, quam ipsi Deo penitus denegas. Cum enim plurimi Theologi censeant continuo damnatos, tum angelos, tum homines, per ideam ignis torquentis sibi a Deo inditam decipi, adeo ut firmissime credant, clarissimeque videre atque percipere putent, se revera torqueri ab igne, licet nullus sit ignis, nunquid similibus ideis nos Deus potest decipere, nobisque continuo illudere speciebus vel ideis in animas nostras immissis ? Adeo ut existimemus nos clare videre, et singulis sensibus percipere, quae tamen non sint extra nos, ut neque caelum sit aut terra, neque brachia, pedes, oculos etc. habeamus. Quod quidem facere potest absque injuria et iniquitate, cum sit supremus omnium Dominus, deque suis absolute possit disponere ; praesertim cum id efficere queat ad deprimendam hominum superbiam et illorum punienda peccata, vel propter peccatum originale, aut alias ob causas nobis occultas. Quae sane confirmari videntur illis Scripturae Elzevier, p. 459 locis, quae probant nos scire nihil posse, qualis est locus Pauli, I ad Cor., cap. 8, vers. 2. Siquis, inquit, se existimat aliquid scire, AT VII, 416 nondum cognovit quemadmodum oporteat eum scire ; et locus Ecclesiastae, c. 8, v. 17. Intellexi quod omnium operum Dei nullam potest homo invenire rationem eorum quae fiunt sub sole ; et quanto plus laboraverit ad quaerendum, tanto minus inveniet ; etiamsi dixerit sapiens se nosse, non poterit reperire. Quod autem sapiens id dixerit ob praemeditatas rationes, et non per transennam, vel incogitanter et ex abrupto, constat ex toto illius libro, praesertim ubi quaestio proponitur de mente, quam contendis immortalem. Nam versic. 19, c. 3. ait eundem esse interitum hominis et jumentorum : quod ne respondeas de solo corpore intelligi, subjungit hominem nihil amplius habere jumento : et loquens de ipso spiritu hominis, negat ullum esse qui noverit an ille sursum ascendat, hoc est an sit immortalis, an vero cum spiritibus jumentorum descendat, hoc est corrumpatur. Nec est quod dicas in persona impiorum loqui : alioqui ea de re serio monere, et quae attulerat refellere debuisset ; vel etiam neges te ad ea respondere debere, quod ad Theologos Scriptura pertineat : cum enim sis Christianus, te paratum esse decet ad omnibus aliquid adversus fidem, praesertim vero adversus ea quae Elzevier, p. 460 statuere cupis, objicientibus respondendum, et pro viribus satisfaciendum.

Sextus scrupulus oritur ex indifferentia judicii, seu libertatis, quam negas ad arbitrii perfectionem attinere, sed ad solam imperfectionem, adeo ut indifferentia tollatur, quoties mens clare perspicit quae credenda, vel facienda, vel omittenda sunt. Quibus positis, numquid vides AT VII, 417 te Dei libertatem destruere, a qua tollis indifferentiam, dum creat mundum hunc potius quam alium aut nullum condit ? cum sit tamen de fide Deum ab aeterno fuisse indifferentem, ut conderet unum, vel innumeros, vel etiam nullum. Quis vero dubitat Deum omnia, tam agenda quam omittenda, semper clarissimo intuitu perspexisse ? Non igitur clarissima rerum visio atque perceptio tollit arbitrii indifferentiam ; quae, si non possit humanae libertati convenire, neque divinae congruet, quandoquidem essentiae rerum sunt, instar numerorum, indivisibiles et immutabiles. Quapropter non minus includitur indifferentia in divini quam in humani arbitrii libertate.

Septimus scrupulus erit de superficie, in qua vel cujus ope ais fieri omnes sensationes. Non enim intelligimus qui fieri possit, ut neque sit pars corporum quae sentiuntur, neque pars ipsius aëris, et vaporum, quorum Elzevier, p. 461 illam negas esse partem ullam, vel etiam extremum. Necdum etiam capimus nulla esse cujuslibet corporis aut substantiae accidentia realia, quae virtute divina possint absque ullo subjecto existere, reque vera existant in Altaris Sacramento, uti asseris. Non est tamen quod Doctores nostri moveantur, donec viderint num sis illa demonstraturus in tua Physica, cujus nobis spem facis, quamque vix credunt ea nobis adeo clare proposituram, ut ipsa possint vel debeant amplecti, rejectis antiquioribus.

Octavus scrupulus oritur ex tua responsione ad quintas Objectiones. Qui fieri possit ut veritates Geometriae aut Metaphysicae, quales sunt a te memoratae, sint immutabiles et aeternae, nec tamen independentes a Deo ? Nam in quo AT VII, 418 genere causae dependent ab eo ? Numquid ergo potuit efficere, ut natura trianguli non fuerit ? et qua ratione, amabo, potuisset ab aeterno facere, ut non fuisset verum bis 4 esse octo ? aut triangulum non habere tres angulos ? Vel igitur istae veritates pendent ab intellectu solo, dum haec cogitat, vel a rebus existentibus ; vel sunt independentes, cum Deus non videatur efficere potuisse ut ulla ex istis essentiis seu veritatibus non fuerit ab aeterno.

Nonus denique scrupulus maxime nos urget, cum ais sensuum operationibus esse Elzevier, p. 462 diffidendum, et intellectus certitudinem sensuum certitudine longe majorem esse. Quid enim, si nulla possit intellectus certitudine gaudere, nisi prius eam a sensibus bene dispositis habeat ? Siquidem non potest ille alicujus sensus errorem corrigere, nisi prius alter sensus praedictum emendet errorem. Apparet baculus fractus in aqua ob refractionem, qui tamen rectus sit : quis corriget illum errorem ? An intellectus ? Nusquam, sed tactus. Idemque de reliquis esto judicium. Itaque si sensus omnes rite dispositos adhibeas, qui semper idem renuntient, maximam omnium certitudinem, cujus homo sit naturaliter capax, assequeris ; quae saepenumero te fugiet, si mentis operationi fidas, quae saepe aberrat in iis, de quibus nequidem dubitari posse credebat.

Haec sunt praecipue quae nobis remoram injiciunt. Quibus etiam subjungas certam rationem, certosque characteres, qui nos certissimos reddant, quandonam rem aliquam ita complete absque alia intelligimus, ut certum sit unam ab alia ita distingui, ut seorsim possint, saltem Dei virtute, subsistere : hoc est, quomodo possimus certo, clare distincteque AT VII, 419 cognoscere illam intellectionis distinctionem non ab ipso fieri intellectu, sed ab ipsis rebus procedere. Enimvero cum immensitatem Dei contemplamur, Elzevier, p. 463 non cogitantes de illius justitia ; vel cum de illius existentia, non cogitantes de Filio vel Spiritu sancto ; numquid complete percipimus illam existentiam, vel Deum existentem, absque illis personis, quas peraeque possit aliquis infidelis negare, atque negas mentem vel cogitationem de corpore ? Quemadmodum igitur male quis concludet, Filium et Spiritum sanctum a Deo Patre essentialiter esse distinctos, aut ab eo separari posse, ita neque tibi concesserit quispiam, cogitationem vel mentem humanam a corpore distingui, licet unum absque alio concipias, et unum de alio perneges, neque putes id fieri per ullam tuae mentis abstractionem. Quibus sane si satisfacias, nil penitus nobis superesse videtur, quod Theologis nostris displiceat.

APPENDIX.

Pauca quaedam ab aliis quaesita hic subjungentur, ut conjunctim ad ipsa et ad proxime praecedentia respondeatur, quia sunt ejusdem argumenti. Quidam itaque ex doctissimis et perspicacissimis haec tria diligentius explicari voluerunt.

Elzevier, p. 464 1. Quomodo certo sciam me habere claram ideam animae meae.

2. Quomodo certo sciam ideam illam esse prorsus diversam a quacumque alia re.

AT VII, 420 3. Quomodo certo sciam illam nihil prorsus habere corporeitatis. Alii vero proposuerunt ea quae sequuntur.

Philosophi et Geometrae,
ad
DOMINUM CARTESIUM.

Quantumvis apud nos cogitemus, num revera mentis nostrae seu humanae Idola, hoc est cognitio atque perceptio, quidpiam corporeum in se contineat, asserere non audemus, nulli corpori, quocunque velis motu affecto, id quod vocamus cogitationem ulla ratione convenire. Cum enim cernamus quaedam corpora quae non cogitant, et alia, utpote humana et forte brutorum, quae cogitant, numquid ipse nos sophismatis reos perages, et audaciae nimiae, si propterea concludamus nulla esse corpora quae cogitant ? Vix ut dubitemus nos a te continuo deridendos, si primi argumentum illud ex ideis, tam pro mente quam pro Deo, propositum audissemus, et Elzevier, p. 465 illud deinde tua censuisses Analysi. Qua teipsum praeoccupasse et praevenisse videris, adeo ut jam tuae ipse menti callum obduxisse videaris, quae non sit deinceps libera ut videat singulas, quas in te reperis, animae proprietates vel operationes a motibus corporeis dependere. Vel nodum solvas, quo vinculis adamantinis existimas nos ipsos detineri, quominus mentes nostrae corpus omne AT VII, 421 praetervolent.

Nodus est, nos optime percipere 3 et 2 facere 5, et, si aequalia ab aequalibus auferas, adhuc aequalia futura ; his et mille aliis convincimur, idemque penes te reperies. Cur similiter non convincimur ex ideis tuis vel nostris, animam hominis esse distinctam a corpore, et Deum existere ? Dices, te non posse nobis hanc veritatem in os, nisi meditemur tecum, ingerere. En septies legimus quae scripsisti, et mentem, Angelorum instar, pro viribus attollimus ; necdum tamen persuademur. Neque tamen existimamus te potius dicturum mentes omnes nostras bruto fascino infectas, et Metaphysicis rebus, quibus a 30 annis assueti sumus, prorsus ineptas, quam ut fatearis tuas rationes, hactenus ex ideis mentis et Dei haustas, non esse tanti ponderis, tantarumque virium, ut mentes hominum doctorum, totis viribus e massa corporea Elzevier, p. 466 se proripientium, sibi possint atque debeant subjicere.

Quin potius arbitramur te prorsus idem fassurum, si Meditationes tuas eo relegas animo, quo illas ad examen analyticum revocares, si ab inimico tibi propositae fuissent. Denique, quamdiu nescimus quid a corporibus et illorum motibus fieri possit, cum et fatearis nullum omnia scire posse, quae Deus in aliquo subjecto posuit atque ponere valet, absque ipsius Dei revelatione, qui scire potuisti hanc a Deo non fuisse positam in quibusdam corporibus vim et proprietatem ut dubitent, cogitent etc. ? Haec sunt sive argumenta, sive mavis praejudicia nostra, quibus si medearis, quantas, Deus immortalis, tibi gratias omnes simul habituri sumus, Vir Clarissime, qui nos ab istis AT VII, 422 spinis tuam sementem suffocantibus eripueris ! Quod faxit Deus Opt. Max., cujus uni gloriae cernimus te foeliciter tua omnia obstrinxisse.

1. Verum quidem est neminem posse esse certum se cogitare, nec se existere, nisi sciat quid sit cogitatio, et quid existentia. Non quod ad hoc requiratur scientia reflexa, vel per demonstrationem acquisita, et multo minus scientia scientiae reflexae, per quam sciat se scire, iterumque se scire se scire, atque ita in infinitum, qualis de nulla unquam re haberi potest. Sed omnino sufficit ut id sciat cognitione illa interna, quae reflexam semper antecedit, et quae omnibus hominibus de cogitatione et existentia ita innata est, ut, quamvis forte praejudiciis obruti, et ad verba magis quam ad verborum significationes attenti, fingere possimus nos illam non habere, non possimus tamen revera non habere. Cum itaque quis advertit se cogitare, atque inde sequi se existere, quamvis forte nunquam antea quaesiverit quid sit cogitatio, nec quid existentia, non potest tamen non utramque satis nosse, ut sibi in hac parte satisfaciat.

Elzevier, p. 468 2. Nec etiam fieri potest, cum quis advertit se cogitare, intelligitque quid sit moveri, ut putet se decipi, seque non cogitare, sed tantum moveri. Cum enim plane aliam habeat ideam sive notionem cogitationis, AT VII, 423 quam motus corporei, necesse est ut unum tanquam ab alio diversum intelligat ; etsi, propter consuetudinem plures diversas proprietates, et inter quas nulla connexio cognoscitur, uni et eidem subjecto tribuendi, fieri possit ut dubitet, vel etiam ut affirmet, se esse unum et eundem, qui cogitat et qui loco movetur. Notandumque est duobus modis ea, quorum diversas habemus ideas, pro una et eadem re sumi posse : nempe vel unitate et identitate naturae, vel tantum unitate compositionis. Ita, exempli causa, non eandem quidem habemus ideam figurae et motus ; ut neque eandem habemus intellectionis et volitionis ; neque etiam ossium et carnis, neque cogitationis et rei extensae. Atqui nihilominus clare percipimus illi eidem substantiae, cui competit ut sit figurata, competere etiam ut possit moveri, adeo ut figuratum et mobile sit unum et idem unitate naturae ; itemque rem intelligentem et volentem esse etiam unam et eandem unitate naturae. Non autem idem percipimus de re, quam consideramus Elzevier, p. 469 sub forma ossis, et de re, quam consideramus sub forma carnis ; nec idcirco possumus illas pro una et eadem re sumere unitate naturae, sed tantum unitate compositionis, quatenus scilicet unum et idem est animal quod habet ossa et carnes. Jam vero quaestio est, an rem cogitantem et rem extensam percipiamus esse unam et eandem unitate naturae, ita scilicet ut inter cogitationem et extensionem aliquam talem affinitatem sive connexionem inveniamus, qualem inter figuram et motum, vel intellectionem et volitionem advertimus ; an potius AT VII, 424 dicantur tantum esse unum et idem unitate compositionis, quatenus in eodem homine reperiuntur, ut ossa et carnes in eodem animali. Quod ultimum affirmo, quia distinctionem sive diversitatem omnimodam inter naturam rei extensae et rei cogitantis, non minus quam inter ossa et carnes, animadverto.

Quia vero etiam authoritate hic certatur, ne forte ipsa veritati praejudicet, ad id quod additur, neminem adhuc meam demonstrationem animo complecti potuisse, cogor respondere, quamvis nondum a multis fuerit examinata, nonnullos tamen esse qui se illam intelligere affirment. Et quemadmodum unus testis, qui, postquam in Americam navigavit, ait se vidisse Antipodas, majorem meretur fidem, quam mille alii qui Elzevier, p. 470 negarunt illos esse, propter hoc solum quod ignorarent ; ita etiam apud eos qui rationum momenta, ut par est, examinant, pluris facienda est authoritas unius, dicentis se aliquam demonstrationem recte intelligere, quam mille aliorum, qui eandem a nemine posse intelligi nulla adjuncta ratione affirmant. Etsi enim ipsi non intelligant, hoc non impedit quominus ab aliis possit intelligi ; et quia, hoc ex illo concludentes, ostendunt se non satis accurate ratiocinari, non valde magnam fidem merentur.

Ad id denique quod quaeritur, an eâ qua utor Analysi motus omnes meae materiae subtilis ita secuerim, ut certus sim, virisque attentissimis atque, ut putant, satis perspicacibus ostendere possim, repugnare cogitationes in motus corporeos refundi, hoc est, ut interpretor, cogitationes AT VII, 425 et motus corporeos esse unum et idem, respondeo mihi quidem esse certissimum, sed non ideo spondere aliis, quantumvis attentis et suo judicio perspicacibus, idem posse persuaderi, saltem quandiu non ad res pure intelligibiles, sed tantum ad imaginabiles, attentionem suam convertent, ut apparet illos fecisse, qui distinctionem cogitationis a motu per dissectionem alicujus materiae subtilis intelligendam esse finxerunt. Nam ex eo tantum intelligitur, quod notiones rei cogitantis et Elzevier, p. 471 rei extensae sive mobilis sint plane diversae, atque a se mutuo independentes, repugnetque ut illae res, quae a nobis tanquam diversae et independentes clare intelliguntur, separatim, saltem a Deo, poni non possint. Adeo ut quotiescunque illas in uno et eodem subjecto reperimus, ut cogitationem et motum corporeum in eodem homine, non debeamus idcirco existimare ipsas ibi esse unum et idem unitate naturae, sed tantum unitate compositionis.

3. Quod hic de Platonicis eorumque sectatoribus affertur, jam ab universa Ecclesia Catholica et vulgo ab omnibus Philosophis explosum est. Concilium autem Lateranense conclusit quidem Angelos pingi posse, non autem ideo concessit esse corporeos. et quamvis revera corporei crederentur, non certe magis in ipsis, quam in hominibus, mentes a corporibus inseparabiles possent intelligi. Nec quoque si fingeretur animam humanam esse ex traduce, ideo concludi posset esse corpoream, sed tantum, ut corpus nascitur a corpore parentum, ita ipsam ab eorum AT VII, 426 anima proficisci. Quantum ad canes et simias, etsi concederem in iis esse cogitationem, non inde ullo modo sequeretur mentem humanam a corpore non distingui, sed contra potius in aliis quoque animalibus mentes a corporibus Elzevier, p. 472 esse distinctas : quod illi ipsi Platonici, quorum authoritas mox laudabatur, post Pythagoricos censuerunt, ut ex eorum metempsychosi manifestum est. At vero nullam plane in brutis esse cogitationem non modo dixi, ut hic assumitur, sed etiam firmissimis rationibus, et quae a nemine hactenus fuerunt refutatae, probavi. Atqui revera illi qui affirmant canes scire se vigilando currere, imo et somniando latrare, tanquam si in ipsorum cordibus versarentur, id dicunt, et non probant. Etsi enim addant se non credere operationes belluarum absque sensu, vita, et anima (hoc est, ut interpretor, absque cogitatione ; neque enim id quod vulgo vocatur vita, nec anima corporea, nec sensus organicus, brutis a me denegatur) ope Mechanicae posse explicari, quin illud et ἀδύνατον et risu dignum quolibet pignore certare velint, id pro ratione haberi non debet. Idemque de qualibet alia re quantumvis vera dici posset ; quin et pignoribus certari non solet, nisi ubi rationes desunt ad probandum ; et cum olim eodem fere modo viri magni Antipodas irriserint, non statim pro falso habendum puto quidquid ab aliquibus irridetur.

Quod denique subjungitur, non deesse plures, qui hominem ipsum etiam absque sensu et intellectu dicturi sint, et omnia posse facere Elzevier, p. 473 beneficio elateriorum Mechanicorum, AT VII, 427 absque ulla mente, si tandem simia, canis et elephas hocce modo suis omnibus operationibus fungi queant, non sane etiam ratio est qua quicquam probetur, nisi forte quosdam homines tam confuse omnia concipere, et anticipatis opinionibus, verbo tenus intellectis, adeo tenaciter adhaerere, ut, potius quam illas mutent, de se ipsis id negent quod non possunt non semper apud se experiri. Nam sane fieri non potest quin semper apud nosmetipsos experiamur nos cogitare ; nec proinde ex eo quod ostendatur bruta animantia omnibus suis operationibus absque ulla cogitatione fungi posse, quisquam concludet seipsum ergo etiam non cogitare, nisi qui, cum prius sibi persuaserit se non aliter operari quam bruta, propter hoc scilicet quod illis cogitationem tribuerit, adeo pertinaciter adhaerebit istis verbis, homines et bruta eodem modo operantur, ut, cum illi ostendetur bruta non cogitare, malit se etiam illa sua, cujus non potest non esse sibi conscius, cogitatione exuere, quam mutare opinionem quod ipse eodem modo ac bruta operetur. Cujus tamen generis hominum multos esse non mihi facile persuadeo ; sed sane multo plures et majori cum ratione invenientur, qui, si concedatur cogitationem a motu corporeo non distingui, eandem Elzevier, p. 474 illam in brutis atque in nobis esse contendent, quoniam omnes motus corporeos in illis, quemadmodum in nobis, animadvertent ; addentesque differentiam, quae est tantum secundum plus et minus, non mutare essentiam, quamvis forte minus rationis esse putent in belluis quam in nobis, mentes tamen esse in ipsis ejusdem plane speciei cum nostris optimo jure concludent.

AT VII, 428 4. Quantum ad scientiam Athei, facile est demonstrare illam non esse immutabilem et certam. Ut enim jam ante dixi, quo minus potentem originis suae authorem assignabit, tanto majorem habebit occasionem dubitandi, an forte tam imperfectae sit naturae, ut fallatur etiam in iis quae sibi quam evidentissima apparebunt ; illoque dubio liberari nunquam poterit, nisi a vero et fallere nescio Deo se creatum esse prius agnoscat.

5. Quod autem repugnet homines a Deo decipi, clare demonstratur, ex eo quod forma deceptionis sit non ens, in quod non potest ferri summum ens. et in hoc omnes Theologi consentiunt, omnisque fidei Christianae certitudo ex hoc pendet. Cur enim revelatis a Deo crederemus, si nos interdum ab ipso decipi arbitraremur ? et quamvis vulgo Theologi affirment damnatos igne inferni torqueri, non ideo tamen censent Elzevier, p. 475 ipsos decipi per falsam ideam ignis torquentis sibi a Deo inditam, sed potius ab igne vere torqueri, quia ut viventis hominis incorporeus spiritus tenetur naturaliter in corpore, sic facile per divinam potentiam teneri potest post mortem corporeo igne, etc. Vide Mag. lib. 4 sent. dist. 44. Quantum autem ad loca Scripturae, non existimo meum esse ad ipsa respondere, nisi si quando videantur adversari alicui opinioni quae mihi sit peculiaris. Cum enim tantum afferuntur in illas quae apud omnes Christianos sunt vulgares, quales sunt eae quae hic impugnantur, AT VII, 429 nempe quod aliquid sciri possit, et quod animae humanae non sint similes iis jumentorum, vererer crimen arrogantiae, si non mallem responsionibus ab aliis jam inventis contentus esse, quam novas excogitare, quia nunquam me Theologicis studiis immiscui, nisi in quantum ad privatam meam institutionem conferebant, nec tantum in me divinae gratiae experior, ut ad illa sacra vocatum putem. Itaque profiteor me nihil in posterum de talibus responsurum ; sed nondum id servabo hac vice, ne forte aliquibus occasionem praebeam existimandi me ideo tacere, quod loca proposita non satis commode possim explicare. In primis igitur aio locum D. Pauli, I ad Corinth., cap. 8, vers. 2, debere tantum intelligi de scientia quae Elzevier, p. 476 non est cum charitate conjuncta, hoc est, de scientia Atheorum, quia quisquis Deum, ut par est, novit, non potest ipsum non diligere, nec charitatem non habere. Hocque probatur ex verbis proxime praecedentibus, scientia inflat, charitas vero aedificat, et ex proxime sequentibus : Si quis autem diligit Deum, hic (nempe Deus) cognitus est ab eo. Ita enim non vult Apostolus nullam plane scientiam haberi posse, quia fatetur diligentes Deum ipsum cognoscere, hoc est, de ipso habere scientiam ; sed ait tantum eos qui non habent charitatem, nec proinde satis Deum norunt, etsi forte in caeteris rebus aliquid se scire existiment, nondum tamen cognoscere quemadmodum oporteat scire, quia nempe incipiendum est a Dei cognitione, AT VII, 430 ac deinde aliarum omnium rerum cognitiones huic uni sunt subordinandae, quod in meis Meditationibus explicui. Atque ideo hic ipse locus, qui contra me afferebatur, meam hac de re opinionem tam aperte confirmat, ut non putem ipsum ab iis, qui a me dissentiunt, posse recte explicari. Quod si quis contendat pronomen hic non referri ad Deum, sed ad hominem qui a Deo cognoscatur et approbetur, alius Apostolus, nempe D. Joannes, Epist. 1, cap. 2, meae explicationi prorsus favet. Nam, vers. 2, haec habet, in hoc scimus quoniam cognovimus Elzevier, p. 477 eum, si mandata ejus observamus ; cap. 4, vers. 7 : qui diligit, ex Deo natus est, et cognoscit Deum.

Nec dispar ratio est de locis Ecclesiastae. Notandum enim Salomonem, in illo libro, non quidem agere personam impiorum, sed suam tantum, quatenus scilicet, cum peccator et a Deo aversus ante fuisset, ibi poenitentiam agens, ait a se quidem, humana tantum utente sapientia, et illam ad Deum non referente, nihil inveniri potuisse quod plane satisfaceret, sive in quo non esset vanitas. Ideoque hinc inde variis in locis monet oportere converti ad Deum, ut expresse in cap. 11, vers. 9. Et scito quod pro omnibus his adducet te Deus in judicium, et in sequentibus, usque ad libri finem. Specialiter autem, in cap. 8, vers. decimo septimo, haec verba, Et intellexi quod omnium operum Dei nullam possit homo invenire rationem eorum quae fiunt sub sole, et. non intelligenda sunt de quovis homine, sed de eo quem descripsit in versu praecedenti. Est homo qui diebus et noctibus somnum non capit AT VII, 431 oculis. Tanquam si vellet ibi Propheta monere, illos qui nimis assidui sunt in studiis, non aptos esse ad assequendam veritatem ; hocque profecto non facile ii, quibus sum notus, de me dictum esse existimabunt. Sed praecipue attendendum est ad haec verba : quae fiunt sub Elzevier, p. 478 sole, saepius enim repetuntur in illo libro, et semper designant res naturales, ad exclusionem earum subordinationis ad Deum, quia nempe, cum Deus sit supra omnia, non continetur inter ea quae sunt sub sole. Adeo ut loci citati verus sensus sit, hominem non posse res naturales recte scire, quandiu Deum non cognoscit, ut ego etiam affirmavi. Denique in cap. 5, vers. 219, manifestum est non dici, eumdem esse interitum hominis et jumentorum, neque etiam hominem nihil amplius habere jumento, nisi tantum ratione corporis : nam ibi fit tantum mentio eorum quae pertinent ad corpus ; et statim postea subjungitur seorsim de anima, Quis novit si spiritus filiorum Adam ascendat sursum, et si spiritus jumentorum descendat deorsum ? Hoc est, an humanae animae beatitudine coelesti fruiturae sint, quis hoc novit per humanas rationes, et quandiu ad Deum se non convertit ? Certe humanam animam non esse corpoream naturali ratione probare conatus sum ; sed an sursum sit ascensura, sola fide cognosci posse concedo.

6. Quantum ad arbitrii libertatem, longe alia ejus ratio est in Deo, quam in nobis. Repugnat enim Dei voluntatem non fuisse ab aeterno indifferentem ad AT VII, 432 omnia quae facta sunt aut unquam fient, quia nullum bonum, vel verum, nullumve credendum, Elzevier, p. 479 vel faciendum, vel omittendum fingi potest, cujus idea in intellectu divino prius fuerit, quam ejus voluntas se determinarit ad efficiendum ut id tale esset. Neque hic loquor de prioritate temporis, sed ne quidem prius fuit ordine, vel natura, vel ratione ratiocinata, ut vocant, ita scilicet ut ista boni idea impulerit Deum ad unum potius quam aliud eligendum. Nempe, exempli causa, non ideo voluit mundum creare in tempore, quia vidit melius sic fore, quam si creasset ab aeterno ; nec voluit tres angulos trianguli aequales esse duobus rectis, quia cognovit aliter fieri non posse etc. Sed contra, quia voluit mundum creare in tempore, ideo sic melius est, quam si creatus fuisset ab aeterno ; et quia voluit tres angulos trianguli necessario aequales esse duobus rectis, idcirco jam hoc verum est, et fieri aliter non potest ; atque ita de reliquis. Nec obstat quod dici possit, merita sanctorum esse causam cur vitam aeternam consequantur ; neque enim ita ejus sunt causa, ut Deum determinent ad aliquid volendum, sed tantum sunt causa effectus, cujus Deus voluit ab aeterno ut causa essent. et ita summa indifferentia in Deo summum est ejus omnipotentiae argumentum. Sed quantum ad hominem, cum naturam omnis boni et veri jam a Deo determinatam inveniat, nec Elzevier, p. 480 in aliud ejus voluntas ferri possit, evidens est ipsum eo libentius, ac proinde etiam liberius, bonum et verum amplecti, quo illud clarius videt, nunquamque esse indifferentem, nisi quando quidnam sit melius aut AT VII, 433 verius ignorat, vel certe quando tam perspicue non videt, quin de eo possit dubitare. Atque ita longe alia indifferentia humanae libertati convenit quam divinae. Neque hic refert quod essentiae rerum dicantur esse indivisibiles : nam primo, nulla essentia potest univoce Deo et creaturae convenire ; ac denique indifferentia non pertinet ad essentiam humanae libertatis, cum non modo simus liberi, quando ignorantia recti nos reddit indifferentes, sed maxime etiam quando clara perceptio ad aliquid prosequendum impellit.

7. Non aliter concipio superficiem, a qua sensus nostros affici puto, quam ab omnibus Mathematicis vel Philosophis concipi solet (vel saltem debet) illa, quam a corpore distinguunt, et omni profunditate carere supponunt. Sed duobus modis superficiei nomen apud Mathematicos usurpatur : nempe vel pro corpore, ad cujus solam longitudinem et latitudinem attenditur, quodque nulla cum profunditate spectatur, etsi non negetur ipsum aliquam habere ; vel tantum pro corporis modo, quando scilicet Elzevier, p. 481 omnis ei profunditas denegatur. et idcirco ad vitandam ambiguitatem, dixi me loqui de ea superficie, quae, cum sit tantum modus, non potest esse pars corporis ; corpus enim est substantia, et modus non potest esse pars substantiae. Sed non negavi esse corporis extremum ; quin e contra, maxime proprie vocari potest extremitas tam corporis contenti quam continentis, eo sensu quo dicuntur ea corpora esse contigua, quorum extremitates AT VII, 434 sunt simul. Nam sane, cum duo corpora se mutuo tangunt, una et eadem est utriusque extremitas, quae neutrius pars est, sed utriusque idem modus, qui etiam potest manere, quamvis ista corpora tollantur, modo tantum alia, quae sint ejusdem accurate magnitudinis et figurae, in ipsorum loca succedant. Quin et locus ille, qui ab Aristotelicis dicitur esse superficies corporis ambientis, non potest intelligi esse alia superficies, quam haec, quae non est substantia, sed modus. Neque enim mutatur locus turris, etsi aër ipsam ambiens mutetur, vel aliud corpus in locum ipsius turris substituatur, nec proinde superficies, quae hic pro loco sumitur, pars ulla est aëris ambientis, vel turris. Ad accidentium autem realitatem explodendam, non mihi videtur opus esse expectare alias rationes ab iis quae jam a me tractatae sunt. Nam primo Elzevier, p. 482 cum omnis sensus tactu fiat, nihil praeter superficiem corporum potest sentiri ; atqui, si quae sint accidentia realia, debent esse quid diversum ab ista superficie, quae nihil aliud est quam modus ; ergo, si quae sint, non possunt sentiri. Quis autem unquam existimavit illa esse, nisi quia putavit sentiri ? Ac deinde, omnino repugnat dari accidentia realia, quia quicquid est reale, potest separatim ab omni alio subjecto existere ; quicquid autem ita separatim potest existere, est substantia, non accidens. Nec refert quod dicatur accidentia realia, non naturaliter, sed tantum per divinam potentiam, AT VII, 435 a subjectis suis sejungi posse ; nihil enim aliud est fieri naturaliter, quam fieri per potentiam Dei ordinariam, quae nullo modo differt ab ejus potentia extraordinaria, nec aliud quicquam ponit in rebus : adeo ut si omne id, quod naturaliter sine subjecto esse potest, sit substantia, quicquid etiam per quantumvis extraordinariam Dei potentiam potest esse sine subjecto, substantia est dicendum. Fateor quidem unam substantiam alteri substantiae posse accidere ; atqui, cum hoc contingit, non ipsa substantia est quae habet formam accidentis, sed solus modus quo accidit, ut, cum vestis accidit homini, non ipsa vestis, sed tantummodo vestitum esse est accidens. Quia vero praecipua ratio quae Elzevier, p. 483 movit Philosophos ad ponenda accidentia realia, fuit, quod putarint sine illis sensuum perceptiones explicari non posse, promisi me id minutatim de singulis sensibus in Physicis expositurum ; non quod velim ut mihi ulla in re credatur, sed quia ex iis quae jam de visu in Dioptrica explicui, putavi recte judicantes facile facturos esse conjecturam de eo quod in caeteris praestare possim.

8. Attendenti ad Dei immensitatem, manifestum est nihil omnino esse posse, quod ab ipso non pendeat : non modo nihil subsistens, sed etiam nullum ordinem, nullam legem, nullamve rationem veri et boni ; alioqui enim, ut paulo ante dicebatur, non fuisset plane indifferens ad ea creanda quae creavit. Nam si quae ratio boni ejus praeordinationem antecessisset, illa ipsum determinasset ad id quod optimum est faciendum ; sed contra, quia se determinavit ad ea AT VII, 436 quae jam sunt facienda, idcirco, ut habetur in Genesi, sunt valde bona, hoc est, ratio eorum bonitatis ex eo pendet, quod voluerit ipsa sic facere. Nec opus est quaerere in quonam genere causae ista bonitas, aliaeve, tam Mathematicae quam Metaphysicae, veritates a Deo dependeant ; cum enim causarum genera fuerint ab iis enumerata, qui forte ad hanc causandi rationem Elzevier, p. 484 non attendebant, minime mirum esset, si nullum ei nomen imposuissent. Sed tamen imposuerunt : potest enim vocari efficiens, eadem ratione qua Rex est legis effector, etsi lex ipsa non sit res physice existens, sed tantum, ut vocant, ens morale. Nec opus etiam est quaerere qua ratione Deus potuisset ab aeterno facere, ut non fuisset verum, bis 4 esse 8, etc. ; fateor enim id a nobis intelligi non posse. Atqui, cum ex alia parte recte intelligam nihil in ullo genere entis esse posse, quod a Deo non pendeat, et facile illi fuisse quaedam ita instituere ut a nobis hominibus non intelligatur ipsa posse aliter se habere quam se habent, esset a ratione alienum, propter hoc quod nec intelligimus nec advertimus a nobis debere intelligi, de eo quod recte intelligimus dubitare. Nec proinde putandum est aeternas veritates pendere ab humano intellectu, vel ab aliis rebus existentibus, sed a solo Deo, qui ipsas ab aeterno, ut summus legislator, instituit.

9. Ut recte advertamus quaenam sit sensus certitudo, tres quasi gradus in ipso sunt distinguendi. Ad primum pertinet tantum illud quo immediate afficitur organum corporeum ab objectis externis, quodque nihil aliud esse potest quam motus particularum istius AT VII, 437 organi, et figurae ac situs mutatio ex illo motu procedens. Secundus Elzevier, p. 485 continet id omne quod immediate resultat in mente ex eo quod organo corporeo sic affecto unita sit, talesque sunt perceptiones doloris, titillationis, sitis, famis, colorum, soni, saporis, odoris, caloris, frigoris, et similium, quas oriri ex unione ac quasi permistione mentis cum corpore in sexta Meditatione dictum est. Tertius denique comprehendit omnia illa judicia, quae, occasione motuum organi corporei, de rebus extra nos ab ineunte aetate facere consuevimus. Ut, exempli causa, cum baculum video, non putandum est aliquas species intentionales ab ipso ad oculum advolare, sed tantum radios luminis, ex isto baculo reflexos, quosdam motus in nervo optico, et, illo mediante, etiam in cerebro excitare, ut satis prolixe in Dioptrica explicui ; atque in hoc cerebri motu, qui nobis cum brutis communis est, primus sentiendi gradus consistit. Ex ipso vero sequitur secundus, qui ad solam coloris luminisve ex baculo reflexi perceptionem se extendit, oriturque ex eo quod mens cerebro tam intime conjuncta sit, ut a motibus qui in ipso fiunt afficiatur ; atque nihil aliud ad sensum esset referendum, si accurate illum ab intellectu distinguere vellemus. Nam, quod ex isto coloris sensu, quo afficior, judicem baculum, extra me positum, esse coloratum, itemque Elzevier, p. 486 quod ex istius coloris extensione, terminatione, ac situs relatione ad partes cerebri, de ejusdem baculi magnitudine, figura et distantia ratiociner, etsi vulgo sensui tribuatur, ideoque hic ad tertium AT VII, 438 sentiendi gradum retulerim, manifestum tamen est a solo intellectu pendere. Atque magnitudinem, distantiam et figuram per solam ratiocinationem unas ex aliis percipi posse in Diop. demonstravi. Sed in hoc tantum differentia est, quod ea quae nunc primum ob novam aliquam animadversionem judicamus, intellectui tribuamus ; quae vero a prima aetate, eodem plane modo atque nunc, de iis quae sensus nostros afficiebant judicavimus, aut etiam ratiocinando conclusimus, referamus ad sensum, quia nempe de iis tam celeriter propter consuetudinem ratiocinamur et judicamus, aut potius judiciorum jam olim a nobis de rebus similibus factorum recordamur, ut has operationes a simplici sensus perceptione non distinguamus. Ex quibus patet, cum dicimus intellectus certitudinem sensuum certitudine longe esse majorem, significari tantum ea judicia, quae jam provecta aetate ob novas aliquas animadversiones facimus, certiora esse iis, quae a prima infantia et absque ulla consideratione formavimus ; quod absque dubio est verum. Nam de primo, et Elzevier, p. 487 secundo sentiendi gradu manifestum est hic non agi, quia nulla in ipsis falsitas esse potest. Cum itaque dicitur baculum apparere fractum in aquâ ob refractionem, idem est ac si diceretur, eo illum modo nobis apparere, ex quo infans judicaret ipsum fractum esse, et ex quo etiam nos, secundum praejudicia quibus ab AT VII, 439 ineunte aetate assuevimus, idem judicamus. Quod autem hic additur, nempe illum errorem non intellectu, sed tactu corrigi, non potest a me concedi : quia, etsi ex tactu baculum rectum esse judicamus, idque eo judicandi modo, cui ab infantia sumus assueti, quique idcirco sensus vocatur, non tamen hoc sufficit ad errorem visus emendandum, sed insuper operae est, ut aliquam rationem habeamus, quae nos doceat credendum esse hac de re judicio ex tactu, potius quam judicio ex visu, elicito : quae ratio, cum in nobis ab infantia non fuerit, non sensui, sed tantum intellectui, est tribuenda. Atque ideo in hoc ipso exemplo solus est intellectus, qui sensus errorem emendat ; nec ullum unquam afferri potest, in quo error ex eo contingat, quod mentis operationi magis quam sensui fidamus.

10. Quandoquidem ea quae supersunt, tanquam dubia, potius quam tanquam objectiones, proponuntur, non mihi tantum assumo ut ausim spondere me illa, de quibus video Elzevier, p. 488 plerosque doctissimos et ingeniosissimos viros adhuc dubitare, sufficienter esse expositurum. Sed tamen, ut quicquid in me est praestem et causae non desim, dicam ingenue qua ratione contigerit, ut meipsum iisdem dubiis plane liberarim. Sic enim, si forte aliis eadem usui sint, gaudebo ; sin minus, saltem nullius temeritatis conscius mihi ero. AT VII, 440 Cum primum ex rationibus in his Meditationibus expositis mentem humanam realiter a corpore distingui, et notiorem esse quam corpus, et reliqua collegissem, cogebar quidem ad assensionem, quia nihil in ipsis non cohaerens, atque ex evidentibus principiis juxta Logicae regulas conclusum, advertebam. Sed fateor me non idcirco fuisse plane persuasum, idemque fere contigisse quod Astronomis, qui, postquam Solem esse aliquoties Terra majorem rationibus evicerunt, non possunt tamen a se impetrare, dum in illum oculos convertunt, ut judicent non esse minorem. Postquam autem ulterius perrexi, et iisdem innixus fundamentis ad rerum Physicarum considerationem transivi, primo attendendo ad ideas, sive notiones, quas de unaquaque re apud me inveniebam, et unas ab aliis diligenter distinguendo, ut judicia omnia mea cum ipsis consentirent, adverti nihil plane ad rationem corporis pertinere, nisi tantum Elzevier, p. 489 quod sit res longa, lata et profunda, variarum figurarum, variorumque motuum capax ; ejusque figuras ac motus esse tantum modos, qui per nullam potentiam sine ipso possunt existere ; colores vero, odores, sapores, et talia, esse tantum sensus quosdam in cogitatione mea existentes, nec minus a corporibus differentes, quam dolor differt a figura et motu teli dolorem incutientis ; ac denique gravitatem, duritiem, vires calefaciendi, attrahendi, purgandi, aliasque omnes qualitates, quas in corporibus experimur, in solo motu motusve privatione, partiumque configuratione ac situ consistere. Quae opiniones cum plurimum different ab iis, AT VII, 441 quas prius de iisdem rebus habueram, coepi deinde considerare quas ob causas aliter antea credidissem ; praecipuamque esse animadverti, quod primum ab infantia varia de rebus Physicis, utpote quae ad vitae, quam ingrediebar, conservationem conferebant, judicia tulissem, easdemque postea opiniones, quas tunc de ipsis praeconceperam, retinuissem : cumque mens, illa aetate, minus recte organis corporeis uteretur, iisque firmius affixa nihil absque ipsis cogitaret, res tantum confusas advertebat ; et quamvis propriae suae naturae sibi conscia esset, nec minus apud se ideam cogitationis quam extensionis haberet, quia tamen Elzevier, p. 490 nihil intelligebat, quin simul etiam aliquid imaginaretur, utrumque pro uno et eodem sumebat, notionesque omnes, quas de rebus intellectualibus habebat, ad corpus referebat. Et cum deinde in reliqua vita nunquam me illis praejudiciis liberassem, nihil omnino satis distincte cognoscebam, nihilque quod non supponerem esse corporeum ; etiamsi earum rerum, quas corporeas esse supponebam, tales saepe ideas sive conceptus effingerem, ut mentes potius quam corpora referrent. Nam cum, exempli causa, concipiebam gravitatem instar qualitatis cujusdam realis, quae crassis corporibus inesset, etsi vocarem illam qualitatem, quatenus scilicet ad corpora, quibus inerat, ipsam referebam, quia tamen addebam esse realem, revera putabam esse substantiam : eodem modo quo vestis, in se spectata, substantia est, etsi, cum ad hominem vestitum refertur AT VII, 442 sit qualitas ; atque etiam mens, etsi revera substantia sit, nihilominus tamen corporis, cui adjuncta est, qualitas dici potest. et quamvis gravitatem per totum corpus, quod grave est, sparsam esse imaginarer, non tamen ipsi eandem illam extensionem, quae corporis naturam constituit, tribuebam ; vera enim corporis extensio talis est, ut omnem partium penetrabilitatem excludat ; tantumdem autem gravitatis, quantum Elzevier, p. 491 est in ligno decem pedum, putabam esse in massa auri alteriusve metalli unius pedis ; quin et illam eandem omnem in punctum Mathematicum contrahi posse judicabam. Quin etiam, dum corpori gravi manebat coëxtensa, totam suam vim in qualibet ejus parte exercere posse videbam, quia ex quacunque parte corpus illud funi appenderetur, tota sua gravitate funem trahebat, eodem plane modo ac si gravitas ista in sola parte funem tangente, non etiam per reliquas, sparsa fuisset. Nec sane jam mentem alia ratione corpori coëxtensam, totamque in toto, et totam in qualibet ejus parte esse intelligo. Sed ex eo praecipue apparet illam gravitatis ideam fuisse ex parte ab illa, quam habebam mentis, desumptam, quod putarem gravitatem deferre corpora versus centrum terrae, tanquam si aliquam ejus cognitionem in se contineret. Neque enim hoc profecto sine cognitione fieri, neque ulla cognitio nisi in mente esse potest. Attamen alia etiam nonnulla gravitati tribuebam, quae non eodem modo de mente possunt intelligi : ut quod esset divisibilis, mensurabilis, etc. Postquam autem haec satis animadverti, et mentis AT VII, 443 ideam a corporis motusque corporei ideis accurate distinxi, omnesque alias qualitatum realium formarumve substantialium Elzevier, p. 492 ideas, quas ante habueram, ex ipsis a me conflatas effictasve fuisse deprehendi, perfacile me omnibus dubiis, quae hic proposita sunt, exolvi. Nam primo, non dubitavi quin claram haberem ideam meae mentis, utpote cujus mihi intime conscius eram ; nec quin idea illa ab aliarum rerum ideis esset plane diversa, nihilque corporeitatis haberet, quia, cum caeterarum etiam rerum veras ideas quaesivissem, ipsasque omnes in genere cognoscere mihi viderer, nihil plane in iis, quod ab idea mentis non omnino differret, inveniebam. et longe majorem distinctionem esse videbam inter ea, quae, quamvis de utroque attente cogitarem, nihilominus distincta apparebant, qualia sunt mens et corpus, quam inter ea, quorum quidem unum possumus intelligere non cogitantes de alio, sed quorum tamen unum non videmus absque alio esse posse, cum de utroque cogitamus. Ut sane immensitas Dei potest intelligi, quamvis ad ejus justitiam non attendatur ; sed plane repugnat ut, ad utramque attendentes, ipsum immensum et tamen non justum esse putemus. Potestque etiam Dei existentia recte cognosci, quamvis personae sacrosanctae Trinitatis ignorentur, utpote quae non nisi a mente per fidem illustrata percipi possunt ; atqui, cum perceptae sunt, nego inter Elzevier, p. 493 ipsas distinctionem realem ratione AT VII, 444 essentiae divinae posse intelligi, quamvis ratione relationum admittatur. Ac denique non timui ne me mea forsan Analysi praeoccupassem ac decepissem, cum ex eo quod viderem quaedam esse corpora quae non cogitant, vel potius clare intelligerem quaedam corpora sine cogitatione esse posse, malui arguere cogitationem ad naturam corporis non pertinere, quam ex eo quod viderem quaedam alia corpora, utpote humana, quae cogitant, concludere cogitationem esse corporis modum. Nam revera nunquam vidi aut percepi humana corpora cogitare, sed tantum eosdem esse homines, qui habent et, cogitationem et corpus. Hocque fieri per compositionem rei cogitantis cum corporea ex eo perspexi, quod, rem cogitantem separatim examinando, nihil in illa deprehenderim, quod ad corpus pertineret, ut neque ullam cogitationem in natura corporea seorsim considerata ; contra autem, examinando modos omnes tam corporis quam mentis, nullum plane animadverti, cujus conceptus a rei, cujus erat modus, conceptu non penderet. Atque ex eo quod duo quaedam simul juncta saepe videamus, non licet concludere ipsa esse unum et idem ; sed ex eo quod aliquando unum ex ipsis absque alio advertamus, optime infertur esse diversa. Neque Elzevier, p. 494 ab hac illatione potentia Dei nos debet deterrere, quia non minus conceptui repugnat ut ea, quae tanquam duo diversa clare percipimus, fiant intrinsece AT VII, 445 et absque compositione unum et idem, quam ut ea, quae nullo modo distincta sunt, separentur : atque ideo, si Deus quibusdam corporibus vim cogitandi indiderit (ut revera illam humanis indidit), hanc ipsam vim potest ab iis separare, sicque nihilominus est ab ipsis realiter distincta. Nec miror quod olim, antequam me sensuum praejudiciis liberassem, recte quidem perceperim 2 et 3 facere 5, et cum ab aequalibus aequalia auferuntur, quae remanent esse aequalia, et multa ejusmodi, cum tamen animam hominis ab ejus corpore distinctam esse non putarem. Nam facile adverto non contigisse, dum adhuc plane infans essem, ut de propositionibus istis, quas omnes aeque admittunt, quicquam falsi judicarem, quia tunc nondum mihi usui erant, nec pueri discunt prius numerare 2 et 3 quam capaces sint judicandi an sint 5 etc. Contra autem a prima infantia mentem et corpus (ex quibus scilicet me compositum esse confuse advertebam) tanquam unum quid concepi ; atque id in omni fere imperfecta cognitione contingit, ut multa simul instar unius apprehendantur, quae postea per accuratius examen sunt distinguenda. Elzevier, p. 495 Sed valde miror doctos homines, et Metaphysicis rebus a triginta annis assuetos, postquam Meditationes meas septies legerunt, arbitrari, me, si easdem eo relegerem animo, quo ipsas ad examen analyticum revocarem, AT VII, 446 si mihi ab inimico propositae essent, rationes in iis contentas non crediturum tanti esse ponderis, tantarumve virium, ut iis debeant omnes assentiri, cum interim ipsi nullum plane vitium in istis meis rationibus ostendant. Ac profecto multo plus mihi tribuunt quam debent, vel etiam quam ulli homini sit tribuendum, si putent me aliqua uti Analysi, cujus ope vel verae demonstrationes evertantur, vel falsae ita tegantur et adornentur, ut a nemine alio everti possint : cum e contra eam tantum me quaesivisse profitear, qua verarum rationum certitudo ac falsarum vitia cognoscantur. Atque ideo non ita moveor, quod viri docti nondum meis conclusionibus assentiantur, quam quod, post attentam et saepius repetitam mearum rationum lectionem, nihil in ipsis vel male assumptum vel non recte illatum esse ostendant. Nam quod conclusiones aegre admittant, id facile tribui potest inveteratae consuetudini aliter de ipsis judicandi ; ut jam ante notatum est Astronomos non facile imaginari Solem esse majorem Terra, quamvis certissimis rationibus Elzevier, p. 496 id demonstrent. Non autem video causam ullam esse posse cur nec ipsi, nec ulli alii, quod sciam, quicquam hactenus in rationibus meis reprehenderint, nisi quia sunt omnino verae ac certae, cum praesertim ipsae ex nullis obscuris ignotisve principiis, sed primum a summa rerum omnium dubitatione, ac deinde ex iis quae menti praejudiciis liberae omnium evidentissima et certissima esse apparent, gradatim deductae sint ; hinc enim sequitur, plane nullos in iis errores esse posse, quin AT VII, 447 facile a quovis mediocri ingenio praedito advertantur. Atque hic idcirco mihi videor merito posse concludere, non tam ea quae scripsi infirmari authoritate doctissimorum virorum, qui ipsis saepe perlectis nondum possunt assentiri, quam e contra eorundem authoritate confirmantur, ex eo quod nullos errores sive paralogismos, post tot accurata examina, in demonstrationibus meis annotarint.
FINIS.

AMulta ex me quaeris, V C., circa novam vestigandi veri methodum, iisque ut respondeam, non modo postulas, sed instanter urges. BSilebo tamen, nec morem geram, mihi nisi illud ante concesseris : abducamus animum penitus tota in dissertatione ab iis, qui ea de re aut scripsere aut dixere aliquid ; addoque, quaesita tua sic componas, ut ne videaris postulare quid senserint, et quo animo, quo exitu, rectene an secus ; sed perinde quasi nemo senserit, scripserit, dixerit iis de rebus quicquam, quaeras dumtaxat ea, quae meditanti tibi, et novam aliquam philosophandi methodum vestiganti, aliquid difficultatis habere videbuntur, ut hoc pacto, et verum quaeramus, et ita quaeramus, ut amicitiae observantiaeque leges erga viros Elzevier, p. 4 doctos salvae et incolumes retineantur. Quia annuis et spondes, ego quoque tuos ad nutus respondeo. Itaque

NOTAE

AMulta ex me quaeris. Cum hanc dissertationem ab ejus authore acceperim, postquam enixe rogassem, ut ea quae ab ipso, in meas Meditationes de prima Philosophia, conscripta fuisse audiebam, vel in lucem AT VII, 452 ederet, vel saltem ad me mitteret, ut reliquis objectionibus in easdem Meditationes ab aliis factis adjungerentur : Non potui recusare quin illam hic adjungerem, nec etiam dubitare quin ego is sim quem ille hoc in loco alloquitur, etsi profecto non meminerim me unquam ab eo quaesivisse quid de mea vestigandi veri methodo sentiret. Quin e contra, cum ante sesquiannum Velitationem quamdam ab ipso in me conscriptam vidissem, in qua veritatem non quaeri, sed ea quae nunquam scripsi nec cogitavi, mihi affingi judicabam, non dissimulavi me in posterum quicquid ab illo solo veniret responsione indignum crediturum. Sed quoniam addictus est Societati, ob doctrinam ac pietatem celeberrimae, cujusque omnia membra ita inter se conjuncta sunt, ut raro quicquam ab uno ex ipsis fiat, quod non ab omnibus approbetur : fateor me non modo postulasse, sed et instanter ursisse, ut Elzevier, p. 5 aliqui ex ea Societate mea scripta examinare, ac quicquid in iis a veritate alienum esset, mihi indicare dignarentur. Rationes etiam multas addidi, ob quas id mihi non recusatum iri sperabam : Ac monui, me ob hanc spem quicquid in posterum, vel ab hoc authore, vel a quovis alio ejusdem Societatis, de meis opinionibus scriberetur, maximi esse facturum ; atque non dubitaturum quin illud, cujuscunque tandem nomen ferret, non ab illo uno, sed a pluribus ex doctissimis et prudentissimis ejusdem Societatis esset compositum, examinatum et correctum, atque ideo nullas contineret cavillationes, nulla sophismata, nulla AT VII, 453 convitia, nullamque inanem loquacitatem, sed tantum firmissimas et solidissimas rationes ; atque ex iis argumentis, quae jure in me afferri possunt, nullum in eo esset omissum : adeo ut per illud unum scriptum erroribus me omnibus meis liberatum iri considerem ; et si quid ex iis quae vulgavi non foret in eo refutatum, a nemine posse refutari, sed omnino verum et certum esse, arbitrarer. Quamobrem nunc haec omnia de hac Dissertatione judicarem, crederemque ipsam totius Societatis jussu scriptam esse, si nullas in ea cavillationes, nulla sophismata, nulla convitia, nullamque inanem loquacitatem contineri certus essem. Sed sane, si quae sint, nefas puto illam a tam sanctis viris profectam esse suspicari : Et Elzevier, p. 6 quoniam hac in re judicio meo non fido, dicam hic ingenue ac candide quid mihi videatur, non ut ullo modo meis verbis lector credat, sed tantum ut ipsi praebeam occasionem ad examinandam veritatem.

BSilebo tamen etc. Hic promittit author noster se nullius scriptum impugnaturum, sed tantum ad ea quae ab ipso quaesivi responsurum. Et tamen nihil unquam ab ipso quaesivi ; nec quidem unquam hominem sum alloquutus, aut vidi. Atque ea quae me simulat a se quaerere, componit ut plurimum ex verbis, quae in Meditationibus meis habentur : adeo ut sit plane manifestum nihil praeter illas ab ipso impugnari. Causae autem cur contrarium fingat, fortasse sunt honestae ac piae ; sed ego non alias possum suspicari, quam quod credat sibi hoc pacto magis liberum esse quidlibet mihi AT VII, 454 affingere, quia nempe ex meis scriptis mendacii argui non poterit, cum se illa non impugnare profiteatur ; Ac praeterea, quod cavere velit ne lectoribus suis occasionem det ea examinandi : daret enim fortasse, si de iis loqueretur ; quodque malit me tam ineptum atque imperitum describere, ut ipsos ab omnibus iis, quae unquam a me proficiscentur, legendis absterreat. Ita larva quadam, ex fragmentis mearum Meditationum male compacta, vultum meum non tegere, sed deformare conatur. Ego vero illam detraho et rejicio, tum quia Histrioniae faciendae non sum assuetus, tum etiam quia hic, ubi mihi Elzevier, p. 7 cum viro religioso de re admodum seria quaestio est, parum deceret.

QUAESTIO PRIMA.
An et
Quo pacto dubia pro falsis habenda.

Quaeris primo sitne legitima lex illa vestigandi veri : quidquid habet vel minimum dubitationis, illud pro falso habendum est. Ut respondeam, quaerenda mihi sunt a te nonnulla : 1. Quid sit istud Minimum dubitationis. 2. Quid illud Habendum pro falso. 3. Quatenus habendum pro falso. Ac dubitationem quod attinet.

1. Quid minimum Dubitationis.

Quid est istud Minimum ? Pluribus, ais, te non morabor. Illud habet dubitationis aliquid, de quo possum dubitare, an sit vel an ita se habeat, non temere quidem, Csed validas ob rationes. Praeterea illud habet dubitationis aliquid, circa quod, etsi mihi clarum videatur, possum decipi a malo aliquo Genio, qui mihi velit illudere, et artibus suis ac praestigiis efficere, ut id clarum et certum appareat, quod revera sit falsum. Primum Elzevier, p. 8 dubitationis habet non parum ; secundum nonnihil quidem, sed illud minimum, satis tamen ut illud dubium vocetur et sit. Vis exemplum ? Esse terram, coelum, colores ; te habere caput, te oculos, te corpus et mentem, dubia sunt primi generis. Secundi vero haec : 2 et 3 faciunt 5 ; totum est sua parte majus, et similia.

Praeclare sane. At ita si se res habet, quid, quaeso, erit, quod dubitationis habeat nonnihil ? Quid immune ab eo metu, quem vafer intentat Genius ? DNihil, ais, omnino nihil, quoad Deum esse, nec posse decipere, certo et firmissimis ex Metaphysicae principiis exploratum habeamus, ut ea sit lex unica : ignorata illa re, an sit Deus, et, si sit, an possit esse deceptor, non videor de ulla alia re plane certus esse unquam posse. Et vero, ut hic mentem meam penitus agnoscas, nisi scivero Deum esse, et veracem Deum, qui genium illum malum coërceat, vereri semper potero ac debebo, ut ne mihi illudatur, et falsum veri specie veluti clarum et certum obtrudatur. Ubi vero penitus intellexero Deum esse, nec eum posse et decipi et decipere, adeoque necessario impedire, mihi ne Genius AT VII, 456 imponat in iis, quae clare et distincte intellexero, tum enimvero, si quae erunt talia, si quid clare et distincte percepero, haec vera, haec certa esse dicam, ut tunc temporis ea sit regula Elzevier, p. 9 veri certique, Illud omne est verum, quod valde clare, et distincte percipio. Nihil est, quod ultra quaeram : venio ad secundam, ac

2. Quid, pro falso habendum.

Dicis gratia, cum dubium sit habere te oculos, te caput, te corpus, adeoque illud habere debeas pro falso, ex te scire velim quid sit illud habere pro falso. An credere et dicere : falsum est me habere oculos, caput, corpus ? An credere et voluntate plane in contrarium versa dicere : non habeo oculos, caput, corpus ; sive, ut verbo dicam, ECredere, dicere, ponere oppositum ejus, quod dubium est ? Hoc ipsum, ais. Belle. At respondeas adhuc velim. Non est certum 2 et 3 facere 5. An ergo credam et ponam : 2 et 3 non faciunt 5 ? Crede, ais, et pone. Pergo. Non est certum me, ista dum loquor, vigilare et non somniare. An ergo credam et dicam : ita dum loquor, non vigilo, sed somnio ? Crede, ais, et dic. Apponam et hoc ultimum, ut ne sim molestus. Non est certum id quod dubitanti vigiletne an dormiat, apparet clarum et certum, certum esse et clarum. An ergo credam et dicam : quod dubitanti vigiletne an dormiat, apparet clarum et certum, id non est clarum et certum, sed obscurum et falsum ? Quid haeres ? Plus aequo indulgere non potes diffidentiae. Elzevier, p. 10 An tibi numquam contigit, quod bene multis, ut somnianti certa et clara ea viderentur, quae dubia postea, quae falsa compereris ? Sane prudentiae est numquam illis plane confidere, qui te AT VII, 457 vel semel decepere. At, ais, Falia summe certorum ratio est. Sunt ea istiusmodi, ut vel somniantibus aut deliris apparere non possint dubia. Serione loqueris, amabo te, qui illa summe certa sic confingas, ut ne somniantibus quidem aut deliris apparere possint dubia ? Quae sunt illa porro ? Ac si dormientibus, si male sanis, quae ridicula sunt, quae absurda, certa interdum videntur, et summe certa, quidni etiam certa, et summe certa, falsa videantur et dubia ? Novi ego, qui dormitabundus aliquando pulsari horam quartam audiverit, et sic numeravit : Una, Una, Una, Una ; ac tum, prae rei absurditate, quam animo concipiebat, exclamavit : Nae delirat horologium ! quater pulsavit horam primam. et vero quid adeo est absurdum et a ratione alienum, quod dormienti, quod deliro venire non possit in mentem ? quod non probet somnians, non credat, et de eo tanquam a se praeclare invento excogitatoque non gratuletur ? Sane, ut ne pluribus tecum contendam, nunquam effeceris, ut hoc effatum : Quod dubitanti somnietne an vigilet, videtur certum, est certum, et ita certum, ut statui possit velut fundamentum Elzevier, p. 11 scientiae alicujus et Metaphysicae summe certa et accuratae ; hoc, inquam, habeam tam certum atque illud : 2 et 3 faciunt 5, nedum tam certum, ut de eo nullo modo quisquam dubitare possit, nec decipi circa illud a Genio aliquo malo ; nec vereor tamen, ea si in mente perstitero, ut me quisquam putet pervicacem. Quare aut ex lege illa tua sic dicam : non est certum id esse certum, quod apparet certum ei qui dubitat vigiletne an dormiat ; ergo quod dubitanti vigiletne an dormiat apparet certum, id reputari potest ac debet tanquam falsum, et omnino pro falso habendum est. Aut sane, si quam habes aliam peculiarem tibi regulam, mecum communicabilis. Venio ad tertiuam, et

3. Quatenus habendum pro falso.

Quaero, cum certum non videatur 2 et 3 facere 5, cumque ex praecedenti regula debeam credere et dicere : 2 et 3 non faciunt 5, an continuo illud ita debeam credere, ut mihi persuadeam aliter habere se non posse, atque illud certum esse. Miraris quaesitum illud meum. Nec mihi mirum, cum ipse mirer. Respondeas tamen necesse est, a me si responsum expectas. Vis habeam illud certum : 2 et 3 non faciunt 5 ? Imo vis illud esse et videri omnibus certum, et Elzevier, p. 12 ita certum, ut etiam ab artibus mali Genii tutum sit ?

Rides, ais : Id sano homini qui veniat in mentem ?

Quid igitur ? Dubium erit et incertum, perinde atque illud : 2 et 3 faciunt 5 ? Hoc si ita est, si dubium est illud : 2 et 3 non faciunt 5, credam, et tua ex lege dicam, illud esse falsum, adeoque ponam contrarium, et ita statuam : 2 et 3 faciunt 5. Atque eodem modo in caeteris me geram ; et quia certum non videtur esse corpus aliquod, dicam : Nullum est corpus ; et quia certum non est illud, Nullum est corpus, dicam, voluntate penitus in contrarium versa : Aliquod est corpus ; simulque et corpus erit, et non erit.

Ita est, ais ; Gatque illud est dubitare, in orbem ferri, ire, redire, hoc et illud affirmare et negare, clavum figere et refigere.

Praeclare omnino. At, ut iis utar quae dubia erunt, quid faciam ? Quid de illo : 2 et 3 faciunt 5 ? et de isto : aliquod est corpus ? Ponamne ? An negabo ?

Nec pones, ais, nec negabis. Neutro uteris ; utrumque habebis velut falsum, nec ab iis, quae sic nutant, quidquam AT VII, 459 expectabis, nisi illud quoque nutans, dubium et incertum.

Quia nihil superest quod rogem, respondeo vicissim, ubi tamen doctrinae tuae brevem Elzevier, p. 13 fecero syllabum. 1. De rebus omnibus, ac praesertim de materialibus, possumus dubitare, quandiu scilicet non habemus alia scientiarum fundamenta, quam ea quae antehac habuimus. 2. Aliquid habere pro falso est assensionem suam ab eo tanquam ab aperte falso cohibere, et, voluntate plane in contrarium versa, opinionem suam de eo tanquam falsam et imaginariam fingere. 3. Eatenus id quod dubium est haberi debet pro falso, ut oppositum illius sit quoque dubium et pro falso habeatur.

NOTAE.

Puderet me esse nimis diligentem, et multa verba impendere, in omnibus annotandis, quae, meis fere verbis hic expressa, pro meis tamen non agnosco. Sed rogo tantum lectores ut memoria repetant ea quae in 1 Meditatione atque initio 2 ac 3, ipsarumque synopsi a me scripta sunt ; agnoscent enim fere omnia quae hic habentur, inde quidem esse desumpta, sed ita turbata, distorta et perperam interpretata proponi, ut, quamvis ibi nihil non valde consentaneum rationi contineant, hic tamen magna ex parte absurdissima videantur.

CValidas ob rationes. Dixi sub finem 1 Meditationis, nos posse de iis omnibus, quae nunquam adhuc satis AT VII, 460 clare perspeximus, dubitare ob Elzevier, p. 14 validas et meditatas rationes : quia nempe ibi tantum agebatur de summa illa dubitatione, quam saepe metaphysicam, hyperbolicam, atque ad usum vitae nullo modo transferendam esse inculcavi, et ad quam id omne, quod vel minimum suspicionis afferre potest, pro satis valida ratione sumi debet. Hic vero vir amicus et candidus proponit in exemplum eorum, de quibus dixi dubitari ob validas rationes, an sit terra, an habeam corpus, et similia, ut nempe sui lectores, qui de hac Metaphysica dubitatione nihil scient, ipsam ad usum vitae referentes, me non sanae mentis esse arbitrentur.

DNihil, ais, omnino nihil. Quo sensu istud Nihil debeat intelligi, satis explicui variis in locis : ita nempe, ut, quandiu attendimus ad aliquam veritatem, quam valde clare percipimus, non possimus quidem de ipsa dubitare ; sed quando, ut saepe accidit, ad nullam sic attendimus, etsi recordemur nos antea multas ita perspexisse, nulla tamen sit de qua non merito dubitemus, si nesciamus id omne quod clare percipimus verum esse. Hic vero vir accuratus hoc Nihil ita intelligit, ut ex eo quod semel dixerim nihil esse de quo non liceat dubitare, nempe in prima Meditatione in qua supponebam me non attendere ad quicquam quod clare perciperem, concludat me etiam in sequentibus nihil certi posse cognoscere : tanquam si rationes quas interdum habemus ad dubitandum de re aliqua, non sint legitimae Elzevier, p. 15 ac validae, nisi probent de eadem re semper esse dubitandum.

ECredere, dicere, ponere oppositum ejus quod dubium AT VII, 461 est. Ubi dixi dubia esse aliquandiu pro falsis habenda, sive tanquam falsa rejicienda, tam manifeste explicui me tantum intelligere, ad veritates metaphysice certas investigandas, non majorem habendam esse rationem dubiorum, quam plane falsorum, ut nemo sanae mentis videatur posse aliter mea verba interpretari ; et nemo mihi affingere, me voluisse credere oppositum ejus quod dubium est, praesertim, ut paulo post habetur,ita credere ut mihi persuadeam aliter habere se non posse, atque illud certum esse, nisi qui pro cavillatore haberi non erubescat. et quamvis hoc ultimum ab Authore nostro non affirmetur, sed ut dubium tantum proponatur, miror tamen virum tam sanctum voluisse hac in parte imitari pessimos illos detractores, qui saepe sic tantum narrant ea quae de aliis credi volunt, addentes se ipsos non credere, ut impunius maledicant.

FAlia summe certorum ratio est. Sunt ea istiusmodi ut vel somniantibus aut deliris apparere non possint dubia. Nescio per quam Analysin vir subtilissimus hoc ex meis scriptis deducere potuerit ; non enim memini me quicquam tale unquam vel per somnium cogitasse. Concludere quidem potuisset ex meis, id omne quod ab aliquo clare et distincte percipitur esse Elzevier, p. 16 verum, quamvis ille aliquis possit interim dubitare somnietne an vigilet, imo etiam, si lubet, quamvis somniet, quamvis sit delirus : quia nihil potest clare ac distincte percipi, a quocunque demum percipiatur, quod non sit tale quale percipitur, hoc est, quod non sit verum. Sed AT VII, 462 quia soli prudentes recte distinguunt inter id quod ita percipitur, et id quod tantum videtur vel apparet, nolo mirari quod vir bonus unum pro altero hic sumat.

GAtque illud est dubitare, in orbem ferri etc. Dixi dubiorum non majorem habendam esse rationem quam si omnino falsa essent, ut ab illis cogitatio plane avocetur, non autem ut modo unum, modo ejus contrarium affirmetur. Sed nullam author noster occasionem cavillandi non quaesivit. Interim vero notatu dignum est, ipsum hic in fine, ubi ait se brevem facere doctrinae meae syllabum, nihil eorum mihi tribuere, quae in praecedentibus aut sequentibus reprehendit vel irridet, ut nempe sciamus illum ista tantum mihi per jocum affinxisse, non serio credidisse.

RESPONSIO.

Resp. 1. Si lex illa, in vestigando vero, id quod vel minimum dubitationis habet pro falso habendum est, sic intelligatur : cum vestigamus quid sit certum, non debemus ullo modo niti iis, quae non sunt Elzevier, p. 17 certa, aut quae habent dubitationis aliquid, legitima est, usu recepta, et communissima apud omnes Philosophos.

Resp. 2. Si dicta lex ita intelligatur : cum vestigamus quid sit certum, ita debemus rejicere omnia quae certa non sunt, aut aliquo modo dubia, ut illis nullo pacto utamur, adeoque ea spectemus perinde quasi non essent, aut potius ea non spectemus omnino, sed ab iis penitus abducamus animum, legitima quoque est, tuta, tritaque etiam AT VII, 463 a tyronibus, atque affinitatem habet tantam cum praecedenti, ut ab ea vix differat.

Resp. 3. Si dicta lex ita sumatur : cum vestigamus quid certum sit, ita debemus rejicere dubia omnia, ut ponamus ea de facto non esse, aut esse illorum oppositum revera, et utamur ea suppositione tanquam certo aliquo fundamento, sive utamur iis non existentibus, aut nitamur eorum non existentia, illegitima est, fallax, et cum bona pugnans Philosophia, ut quae supponat dubii aliquid et incerti ad vestigandum verum et certum, aut quae supponat tanquam certum id quod alio atque alio modo se potest habere, puta ea quae dubia sunt de facto non existere, cum fieri possit ut existant.

Resp. 4. Si quis, ea lege intellecta ut paulo ante, vellet uti ad vestigandum verum certumque, is oleum et operam perderet, Elzevier, p. 18 ac, versaret molam citra mercedem, ut qui non magis conficeret id quod quaerit, quam illius oppositum. Vis exemplum ? Vestigat aliquis an possit esse corpus, aut corporeus, eoque inter caetera utitur, Non est certum, corpus aliquod existere. HErgo, ex lege lata, ponam et dicam oppositum, Nullum corpus existit. Tum resumet : nullum corpus existit ; sum vero ego et existo, ut mihi aliunde probe compertum est ; ergo non possum esse corpus. Praeclare quidem ; at ecce ut eodem ex capite ducat oppositum. Non est certum, ait, aliquod corpus existere ; ergo ex lege ponam dicamque : nullum corpus existit. At quale illud : nullum corpus existit ? Dubium sane et incertum. Quis illud praestet ? unde ? Confecta res est. Dubium illud est : nullum corpus existit ; ergo ex lege dicam : aliquod corpus existit. Sum vero et existo ; ergo possum corpus esse, si aliud vetat nihil. En possum esse corpus, et non possum esse corpus. An feci AT VII, 464 satis ? Vereor ut ne plane fecerim, quantum ex quaesitis sequentibus colligo. Itaque

NOTAE.

Hic in duabus primis responsionibus omne id approbat, quod de re proposita censui, quodve ex meis scriptis elici potest : Sed Elzevier, p. 19 addit esse communissimum tritumque etiam a Tyronibus. In duabus autem ultimis id reprehendit quod me censuisse vult credi, quamvis sit tam absurdum ut in mentem nullius hominis sani venire possit. Astute sane, ut quicunque Meditationes meas non legerunt, vel non tam attente legerunt, ut recte sciant quid in iis contineatur, ipsius authoritate commoti, me ridiculas opiniones habere arbitrentur ; Atque ut aliis, qui id non credent, saltem persuadeat, nihil a me allatum, quod non sit communissimum, tritumque etiam a Tyronibus. Ego vero de hoc ultimo non disputo. Neque ullam unquam ex novitate mearum opinionum laudem quaesivi : nam contra ipsas omnium antiquissimas puto, quia verissimas ; et nulli rei magis soleo studere, quam simplicissimis quibusdam veritatibus animadvertendis, quae cum mentibus nostris sint innatae, statim atque alius admonetur, non putat se illas unquam ignorasse. Ac certe facile potest intelligi hunc authorem non aliam ob causam mea impugnare, quam quia et bona et nova esse arbitratur : nam sane, si tam absurda crederet ac fingit, contemptu et silentio AT VII, 465 potius quam tam longa et affectata refutatione digna judicasset.

HErgo, ex lege lata, ponam et dicam oppositum. Vellem scire quibus in tabulis istam unquam legem scriptam invenerit. Iam quidem supra satis illam inculcavit ; Sed ibi etiam satis Elzevier, p. 20 negavi meam esse, Nempe in notis ad verba Credere, dicere, ponere oppositum ejus quod dubium est ; Nec ille, opinor, meam esse sustinebit, si ea de re interrogetur ; Induxit enim me, supra in 3 §, de iis quae dubia sunt sic loquentem, Nec pones, nec negabis, neutro uteris, utrumque habebis velut falsum ; Ac paulo post, in suo doctrinae meae syllabo, oportere assensionem suam a dubio, tanquam ab aperte falso, cohibere ; ac voluntate plane in contrarium versa opinionem suam de eo tanquam falsam et imaginariam fingere, quod plane aliud est, quam ponere et dicere oppositum, ita scilicet ut istud oppositum pro vero habeatur, quemadmodum hic supponit. Atque ubi ego, in 1 Meditatione, dixi me velle aliquandiu conari mihi persuadere oppositum eorum quae antea temere credideram, statim addidi me id velle, ut velut aequatis utrimque praejudiciorum ponderibus non magis in unum quam in aliud propenderem, non autem ut alterutrum pro vero sumerem, idve tanquam scientiae summe certae fundamentum statuerem, ut alibi etiam cavillatur. Itaque vellem scire quo instituto legem illam suam attulerit. Si ut ipsam mihi affingat, desidero ejus candorem ; patet enim ex dictis ipsum recte scire meam non esse, quia fieri non potest ut quis AT VII, 466 putet utrumque habendum esse velut falsum, sicut dixit me putare, ac simul unius oppositum ponat et dicat esse verum, ut in hac lege habetur. Elzevier, p. 21 Si vero tantum animi causa ipsam attulit, ut aliquid haberet quod impugnaret, miror acumen ejus ingenii, quod nihil magis verisimile aut subtile potuerit excogitare ; Miror otium, quod tam multa verba impenderit in refutanda opinione tam absurda, ut nequidem ulli puero septuenni probabilis videri possit ; notandum enim est illum huc usque nihil prorsus praeter ineptissimam istam legem impugnasse. Miror denique vim ejus imaginationis, quod cum tantum in istam vanissimam et ex cerebro suo eductam chimaeram praeliaretur, eodem tamen plane modo composuerit gradum, iisdemque semper usus sit verbis, ac si me adversarium habuisset, sibique repugnantem coram vidisset.

QUAESTIO SECUNDA.
An sit bona Methodus Philosophandi,
par abdictionem dubiorum omnium.

Quaeris 2 : An bona sit methodus philosophandi per abdicationem eorum omnium, quę quovis modo dubia sunt. Hanc nisi methodum fusius aperias, non est quod a me responsum expectes ; sic vero facis.

Ut philosopher, ais, ut vestigem sitne aliquid certi, et summe certi, et quid illud sit, sic facio. Omnia quae olim credidi, Iquae antehac scivi, cum dubia sint et incerta, AT VII, 467 pro Elzevier, p. 22 falsis habeo, eaque penitus abdico, ac mihi persuadeo nec esse terram, nec caelum, nec quidquam eorum quae olim credidi in mundo esse, sed nec mundum ipsum, nec corpus ullum, nec mentem, verbo dico, nihil. Tum facta illa generali abdicatione, atque obtestatus nihil esse, penitus philosophiam ingredior meam, eaque duce verum et certum vestigo caute, prudenter, perinde tanquam esset Genius aliquis potentissimus et callidissimus, qui me vellet in errorem inducere. Quare, ut ne decipiar, circumspicio attente, atque illud habeo plane constitutum, nihil admittere, quod non sit istiusmodi, ut in eo, quantumvis nitatur Genius ille vaferrimus, mihi nullo modo possit imponere, sed ne ipse quidem possim a me extorquere id ut esse dissimulem, nedum negem. Cogito igitur, volvo et revolvo, quoad occurrat aliquid tale, atque illud ubi offendi, eo tanquam Archimedeo puncto utor ad eruenda caetera, eoque pacto alia ex aliis certa penitus et explorata indipiscor.

Praeclare omnino, ac, speciem quod attinet, facile responderem Methodum illam videri mihi illustrem et eminentem ; verum, quia responsum expectas accuratum, nec illud a me reddi potest, nisi antea usu et exercitatione aliqua tentem illam tuam methodum, tritam tutamque ineamus viam, exploremus Elzevier, p. 23 ipsi, quid in ea sit tandem ; et quia flexus illius nosti, calles et diverticula, teque in ea diu exercuisti, ducem mihi te praebe. Age, fare : expeditum habes aut socium aut discipulum. Quid jubes ? Ad illud iter, etsi novum et mihi tenebris non assueto formidandum, accedo lubens, adeo me veri species potenter allicit. Audio te : iubes id faciam quod te facientem videro ; ibi pedem figam, ubi fixeris. Praeclara sane imperandi ducendique ratio. Ut mihi places. Audio.

1. Aditus aperitur in Methodum.

Principio, ais, ut vetera revolvi animo, cogor tandem fateri nihil esse ex iis quae olim vera putabam, de quo non liceat dubitare, idque non per inconsiderantiam vel levitatem, sed propter validas et meditatas rationes ; ideoque etiam ab iisdem, non minus quam ab aperte falsis, assensionem esse cohibendam, si quid certi velim invenire. Quare non male agam, si, voluntate plane in contrarium versa, meipsum fallam, ac veteres illas opiniones aliquandiu omnino falsas imaginariasque esse fingam, donec tandem, velut aequatis praejudiciorum ponderibus, nulla amplius prava consuetudo judicium meum a recta rerum perceptione detorqueat. Supponam igitur Genium aliquem malignum, Elzevier, p. 24 eundemque summe potentem et callidum, omnem suam industriam in eo posuisse, ut me falleret. Putabo coelum, aërem, terram, colores, figuras, sonos, cunctaque externa nihil aliud esse quam ludificationes somniorum, quibus insidias credulitati meae tetendit. Persuadebo mihi nihil plane esse in mundo, nullum coelum, nullam terram, nullas mentes, nulla corpora, Kaio nullas mentes, nulla corpora, etc. haec meta sit, et princeps meta. Considerabo meipsum tanquam manus non habentem, non oculos, non carnem, non sanguinem, non aliquem sensum, sed haec omnia me habere falso opinantem. Manebo obstinate in hac meditatione defixus.

AT VII, 469 Hic, si placet, subsistamus aliquantulum, ut novos resumamus spiritus. Rei novitas me nonnihil commovit. Jubes abdicem vetera omnia ?

Iubeo, ais, omnia.

LOmniane ? omnia qui dicit, nihil excipit.

Omnia, addis.

AEgre sane, facio tamen. At oppido durum est, atque ut ingenue fatear, non sine scrupulo id facio ; ac nisi eum mihi eximis, vereor ut ne pro voto aditus ille noster succedat. Fateris vetera omnia dubia esse, et, ut ais, Mcoactus fateris. Quidni eam mihi vim pateris inferri, ut etiam ipse coactus fatear ? Quid te, quaeso, coëgit ? Audivi quidem ex te modo Elzevier, p. 25 validas fuisse et meditatas rationes. At quae sunt illae tandem ? Si validae, cur abdicas ? quin retines ? Si dubiae et suspicionum plenae, qua te illae vi coegere ?

En, ais, sunt in propatulo. Has, uti fundibularios, soleo praemittere, ut pugnam inchoent. Nempe sensus nos aliquando decipiunt. Aliquando somniamus. Delirant interdum nonnulli, atque ea se videre credunt, quae minime vident, quae nusquam sunt.

Dixisti ? Validas cum promisisti, cum meditatas, expectavi certas, et omnis dubitationis expertes, quales nempe tua deposcit libella, qua nunc utimur, usque adeo accurata, ut vel umbram dubitationis recuset. An vero sunt tales illae tuae ? Non dubitationes merae, et suspiciones dumtaxat ? Sensus nos aliquando decipiunt. Aliquando somniamus. Delirant nonnulli. Id vero unde habes certo, et citra dubitationem ullam, et ex regula illa tua, quam semper habes in manibus : Summopere cavendum est ne quid ut verum admittamus, quod non possimus AT VII, 470 probare verum esse ? An fuit tempus aliquod, in quo diceres certo indubitanter nunc me sensus decipiunt, hoc probe scio. Nunc somnio ; paulo ante somniabam : hic phrenesim patitur, et videre se putat quae minime videt, nec mentitur ? Si fuisse dicis ; vide ut probes : imo vide ne Genius ille malus, cujus tu meministi, forsan Elzevier, p. 26 illuserit tibi : atque omnino verendum est, ne dum dicis modo, tanquam validi aliquid et meditati, Sensus nos aliquando decipiunt, vafer ille digito te commonstret, et illudat illuso. Si vero negas, Ncur tam fidenter asseris, somniamus interdum. Quin ex lege tua prima sic tecum statuis ? Non est omnino certum sensus nos aliquando decepisse ; somniasse nos aliquando, aliquando delirasse homines. Ergo sic dicam et statuam, nunquam nos sensus decipiunt, somniamus nunquam, delirat nemo ?

At, ais, suspicor.

Hic nempe scrupulus meus. Ubi pedem admovi, validas illas rationes sensi molles, et instar suspicionum evanidas, adeoque premere formidavi. Suspicor.

Ita, ais, suspicor. Sat si suspicere. Sat si dicas : Vigilemne an dormiam, nescio. Nescio an me sensus fallant, an non fallant.

Tua pace dixero, haud mihi est satis. Nec plane video cur ita colligas. Vigilemne an somniem, nescio. Ergo aliquando somnio. Quid si nunquam ? Quid si semper ? Quid si ne somniare quidem possis ? te vero cachinnis excipiat Genius eo, quia tibi tandem suasit somniare te aliquando, te decipi, cum id minime fiat ? Crede mihi : ex quo Genium illum induxisti, ex quo validas et meditatas rationes ad illud forsan revocasti, malum Elzevier, p. 27 induxisti, a quo boni habeas nihil. OQuid, si catus ille omnia tibi velut AT VII, 471 dubia, et nutantia proponat, cum firma sint, cum certa, atque ea quidem mente, ut, cum abdicaris omnia, nudum te in foveam agat praecipitem ? Num consultius egeris si, priusquam te abdices, certam tibi legem proponas, ex qua, quae abdicabuntur, bene sint abdicata ? PMagna profecto res est, et momenti summi, generalis illa veterum omnium abdicatio ; ac si me audis, cogitationes tuas vocabis in senatum, ut serio deliberes.

Imo, ais, plus aequo diffidentiae indulgere non possum, ac scio nihil inde periculi vel erroris sequuturum.

QQuid ais : scio ? An certo, et citra dubitationem omnem, ut hae saltem reliquiae tanti naufragii Veritatis tholo appendantur ; aut, quia novam Philosophiam aperis, deque familia cogitas, hoc in propylaeo literis aureis inscribatur, Plus aequo diffidentiae indulgere non possum ; ut inquam, adyta illa tua intraturi jubeantur vetus illud ponere, 2 et 3 faciunt 5. hoc vero retinere, Plus aequo diffidentiae indulgere non possum ? At si Tyroni contingat ut obmurmuret, ut illud frangat dentibus, Ponere jubeor illud vetus, a nemine unquam vocatum in dubitationem, 2 et 3 faciunt 5, quia fieri potest ut mihi Genius illudat aliquis ; jubeor vero retinere Elzevier, p. 28 Rhoc anceps, hoc rimarum plenum, Plus aequo diffidentiae indulgere non possum, quasi in eo mihi Genius non possit imponere ? quid dices ? Et vero an tu mihi illud praestabis, ut non verear modo, non formidem, metus mihi non sit a malo Genio ? Sane me licet confirmes manu et verbo, Snon sine timore ingenti nimiae diffidentiae haec vetera et mihi prope ingenita abdico, et ejuro velut falsa. Argumentum in AT VII, 472 Barbara recte concludit. Item sum aliquid constans ex corpore et anima : ac, si mihi licet ex vultu et voce conjicere, nequidem ipse tu, qui ducem te caeteris praebes, qui viam munis, immunis es a formidine. Age ingenue et candide, ut soles, Tan sine scrupulo hoc vetus abdicas, Habeo ideam claram et distinctam Dei ? an illud Id omne verum est, quod valde clare et distincte percipio ? VAn istud Cogitare, nutriri, sentire, minime pertinent ad corpus, sed ad mentem ? quid sexcenta id genus persequar ? de iisdem serio anquiro, responde, amabo te ; potes, hoc in exitu veteris Philosophiae et in aditu novae, haec excutere, exuere, ejurare velut falsa, aio ex animo ? An dices et pones oppositum, nunc, modo Non habeo ideam claram et distinctam Dei. Male hactenus credidi nutriri, cogitare, sentire, ad corpus minime pertinere, sed ad mentem ? Sed ô me propositi Elzevier, p. 29 immemorem ! quid feci ? totum me tibi principio commiseram, me socium, me discipulum, et ecce haereo in aditu, et meticulosus, et obstinatus. Ignosce ; peccavi largiter, et tenuitatem ingenii mei probavi dumtaxat. Debueram, ommi metu posito, in abdicationis caliginem intrepide me inferre, et haesi, et restiti. Compensabo, si parcis, et factum male, ampla ac liberali manumissione veterum omnium, plane delebo. Abdico, abjuro vetera omnia. Nec aegre feres, si coelum, aut terram, quae nulla esse vis, non obtester. Nihil est omnino, nihil. Age, praei, sequor. Te sane facilem ! Sic praeire non renuis.

NOTAE.

IQuae antehac scivi, cum dubia sint. Hic posuit scivi AT VII, 473 pro scire putavi. Est enim contrarietas inter verba scivi et dubia sunt: Quam tamen haud dubie non animadvertit. Nec illi est malitiae tribuendum : alioqui enim non tam leviter attigisset, sed fingens a me esse profectam, multis ipsam verbis exagitasset.

KAio nullas mentes, nulla corpora. Hoc ait, ut infra diu multumque cavilletur, quod initio, cum supponerem mentis naturam nondum mihi esse satis perspectam, illam inter res dubias Elzevier, p. 30 enumerarim ; postea vero, advertens rem quae cogitat non posse non existere, illamque rem cogitantem nomine mentis appellans, dixerim mentem existere : Tanquam si fuissem oblitus me prius idem negasse, cum mentem pro re mihi ignota sumebam ; Et tanquam si ea, quae tunc, quia mihi dubia erant, negabam, in perpetuum neganda esse censuissem, nec fieri posset ut evidentia et certa mihi postea redderentur. Notandumque ipsum ubique considerare dubitationem et certitudinem, non ut relationes cognitionis nostrae ad objecta, sed ut proprietates objectorum quae perpetuo ipsis inhaereant, adeo ut ea, quae semel dubia esse cognovimus, non possint unquam reddi certa. Quod tantum ejus bonitati, non malitiae, est tribuendum.

LOmniane ? Hic cavillatur in verbo Omnia, ut supra in verbo Nihil, inaniter.

MCoactus fateris. Hic ludit in verbo coactus aeque inaniter. Eae enim sunt satis validae rationes ad cogendum nos ut dubitemus, quae ipsae dubiae sunt, nec proinde AT VII, 474 retinendae : ut jam supra notatum est. Atque validae quidem sunt, quandiu nullas alias habemus, quae dubitationem tollendo certitudinem inducant ; Et quia tales nullas inveniebam in I. Meditatione, quantumvis circumspicerem et meditarer, idcirco eas, quas habui ad dubitandum, dixi esse validas et meditatas. Sed hoc non est ad captum nostri authoris,addit enim Validas cum Elzevier, p. 31 promisisti, expectavi certas, quales tua deposcit libella, tanquam si haec quam fingit libella ad ea quae in prima Meditatione dicta sunt referri possit. et paulo post ait, An fuit tempus aliquod in quo diceres certo, indubitanter nunc me sensus decipiunt, hoc probe scio etc. Non videns hic rursus inesse contrarietatem, quod aliquid indubitanter teneatur, et simul de illo ipso dubitetur. Nempe est vir bonus.

NCur tam fidenter asseris : somniamus interdum.Hic rursus sine malitia errat : Nihil enim prorsus fidenter asserui, in prima Meditatione, quae tota dubitationis plena est, et ex qua sola haec verba desumpsit : Eademque ratione potuit in ea invenire somniamus nunquam, atque somniamus interdum. Et cum paulo post addit, Nec plane video cur ita colligas. Vigilemne an somniem nescio, ergo aliquando somnio, affingit mihi ratiocinationem se solo dignam, quia nempe est vir bonus.

OQuid, si catus ille (Genius) omnia tibi velut dubia et nutantia proponat, cum firma sint, cum certa. Hic clare AT VII, 475 patet, quod supra monui, dubitationem et certitudinem considerari ab illo tanquam in objectis, non tanquam in nostra cogitatione. Alioqui enim quomodo posset fingere aliquid mihi proponi tanquam dubium, quod non esset dubium, sed certum ? cum ex hoc solo, quod proponatur ut dubium, dubium reddatur. Sed forte Genius impedivit ne videret Elzevier, p. 32 esse repugnantiam in suis verbis. Dolendum est quod ejus cogitationi Genius ille tam saepe obversetur.

PMagna profecto res est, et momenti summi, generalis illa veterum omnium abdicatio. Hoc ego satis monui in fine responsionis ad 4. objectiones; atque in praefatione harum Meditationum, quas idcirco non nisi solidioribus ingeniis legendas obtuli ; Praemonui etiam illud idem valde expresse in Dissertatione de Methodo gallice edita anno 1637 pag. 16 et 17. Ubi quia duo genera ingeniorum descripsi, quibus abdicatio ista summopere est vitanda, si forte horum alterutrum in Authore nostro reperiatur, non mihi debet imputare suos errores.

QQuid ais scio etc. Cum dixi me scire nihil mihi periculi esse ex illa abdicatione, addidi, quia tunc non rebus agendis, sed tantum cognoscendis incumbebam : Ex quo tam clare patet, me ibi tantum loquutum esse de morali sciendi modo, qui sufficit ad vitam regendam, et quem a Metaphysico illo, de quo hic quaestio est, plurimum differre saepe inculcavi, ut solus Author noster id videatur posse ignorare.

AT VII, 476 RHoc anceps, hoc rimarum plenum, Plus aequo diffidentiae indulgere non possum. Hic rursus repugnantia est in ejus verbis. Nemo enim nescit eum qui diffidit, quandiu diffidit, nec proinde quicquam affirmat, nec negat, ne ab ullo quidem Genio in errorem induci posse ; a Elzevier, p. 33 quo tamen eum, qui 2 et 3 simul addit, posse decipi probat exemplum, quod supra ipsemet attulit, de eo qui quater numerabat horam primam.

SNon sine timore ingenti nimiae diffidentiae haec vetera abdico, etc. Etsi multis hic verbis conetur persuadere non esse nimium diffidendum, notatu tamen dignum est illum ne minimam quidem speciem rationis afferre ad id probandum, nisi tantum quod timeat, sive diffidat ne non sit diffidendum. In quo rursus repugnantia est ; nam ex eo quod timeat tantum, non autem certo sciat sibi non esse diffidendum, sequitur ipsi esse diffidendum.

TAn sine scrupulo vetus hoc abdicas, Habeo ideam claram et distinctam Dei ? An illud, Id omne verum est, quod valde clare et distincte percipio ? Vetera haec vocat, quia timet ne pro novis et a me primum animadversis habeantur. Sed per me licet. Scrupulum etiam vult injicere de Deo, sed obiter tantum : forte ne qui norunt quam studiose omnia quae ad pietatem, ac generaliter ad mores spectant, ab hac abdicatione exceperim, ipsum calumniari arbitrentur. Denique non videt abdicationem non pertinere nisi ad eum qui nondum quicquam clare ac distincte percipit. Ut, exempli causa, Sceptici, AT VII, 477 quibus est familiaris, nihil unquam, quatenus Sceptici, clare perceperunt. Ex hoc enim ipso quod aliquid clare percepissent, de eo dubitare ac Elzevier, p. 34 Sceptici esse desiissent. et quia vix etiam alii ulli ante istam abdicationem quicquam clare unquam percipiunt, ea scilicet claritate quae ad certitudinem metaphysicam requiritur, idcirco haec abdicatio perutilis est iis qui tam clarae cognitionis sunt capaces, illamque nondum habent ; Non autem authori nostro, ut res judicat, sed existimo ipsi ab illa studiose esse cavendum.

VAn istud Cogitare, nutriri, sentire, minime pertinent ad corpus, sed ad mentem ? Haec verba refert tanquam mea, et simul tanquam tam certa, ut a nemine in dubium possint revocari : Sed tamen nihil magis notabile est in meis Meditationibus, quam quod nutritionem referam ad solum corpus, non autem ad mentem, sive ad eam hominis partem quae cogitat. Adeo ut ex hoc uno clare probetur, primo illum eas minime intelligere, quamvis refutandas susceperit, falsumque esse ex eo quod in 2 ex vulgi opinione loquens nutritionem ad animam retulerim ; Ac deinde ipsum multa pro indubitatis habere quae non sine examine sunt admittenda.Sed tandem hic in fine verissime concludit, se in his omnibus tenuitatem ingenii sui probasse dumtaxat.

2. Paratur ingressus in Methodum.

XVetera, ais, ubi abdicavi omnia, philosophari sic incipio. Sum, cogito ; sum, dum cogito. Hoc pronuntiatum, AT VII, 478 Ego Elzevier, p. 35 existo, quoties a me profertur vel mente concipitur, necessario est verum.

Praeclare, vir eximie, Archimedeum punctum occupas : mundum haud dubie, si lubet, movebis. En jam nutant omnia. At te quaeso (vis enim, opinor, ad vivum resecari omnia, ut nihil sit tua in Methodo non aptum, non cohaerens, non necessarium), Ycur mentis meministi, cum ais mente concipitur ? An non exulare jussisti corpus et mentem ? Sed forte excidit, adeo est arduum, etiam expertis, oblivisci penitus eorum quibus a pueris assuevimus, ut mihi rudi, si fors vacillem, haud male sit sperandum. Sed perge, obsecro.

Denuo, ais, meditabor quidnam sim, quidnam me olim crediderim, priusquam in has cogitationes incidissem ; ex quo deinde subducam quidquid allatis rationibus vel minimum potuit infirmari, ut ita praecise remaneat illud tantum quod certum est et inconcussum.

Audebone, priusquam intro pedem feras, ex te sciscitari, quo consilio tu, qui vetera omnia tanquam dubia et falsa abdicaris solenni ritu, ea iterum velis inspicere, perinde quasi ex panniculis illis speres certi aliquid ? Quid si male olim de te credidisti ? Imo, quia omnia, quae paulo ante ejurasti, dubia erant et incerta (secus cur abdicasses ?), Elzevier, p. 36 qui fiet, ut eadem modo dubia non sint et incerta ? Nisi forte abdicatio illa sit veluti quoddam Circaeum medicamentum, ut ne dicam lixivium. Quanquam malo suspicere consilium tuum et venerari. Saepe fit ut, AT VII, 479 qui amicos inducunt in palatia et basilicas videndi causa, posticis familiaribus, non praetoria aut decumana porta, ingrediantur. Sequor etiam per specus subterraneos, dum ad veritatem aspirem aliquando.

Quidnam igitur, ais, antehac me esse putavi ? Hominem scilicet.

Hic etiam patiere artem tuam admirer, qui, ut certa vestiges, utare dubiis ; ut nos educas in lucem, jubeas in tenebras mergi. ZVis consulam quem me olim esse crediderim : vis resumam centonem illum veterem et detritum, et jam diu abdicatum, Sum homo. Quid si Pythagoras, aut ex discipulis illius unus aliquis, hic adsit ? Quid, si dicat tibi, fuisse se olim Gallum Gallinaceum ? ut ne ceritos et phanaticos, et deliros, et phraeneticos inducam. Sed peritus es, et ductor expertus : flexus nosti et diverticula. Sperabo bene.

Quid est homo, ais.

Si vis ut respondeam, rogem ante permitte. Quem quaeris hominem ? aut quid quaeris, cum quaeris Quid sit homo ? An homo ille, quem mihi fingebam olim, quem me Elzevier, p. 37 esse credebam, et quem, ex quo abdicavi tua gratia, pono me non esse ? Hunc si quaeris, si quem mihi formabam male, est conflatum quoddam ex anima et corpore : An feci satis. Opinor, quia sic pergis.

NOTAE.

XPhilosophari sic incipio. Sum, cogito : Sum, dum cogito. AT VII, 480 Notandum est illum hic fateri, initium philosophandi, sive initium firmae alicujus propositionis statuendae, a me factum esse a cognitione propriae existentiae : ut sciatur ipsum aliis in locis, ubi finxit me illud a positiva sive affirmativa dubiorum omnium abdicatione fecisse, contrarium ejus quod revera sentiebat affirmasse. Non addo, quam subtiliter hic me philosophari incipientem inducat, Sum, cogito etc. ; satis enim in omnibus, vel me tacente, candor ejus agnosci potest.

YCur mentis meministi, cum ais mente concipitur ? An non exulare jussisti corpus et mentem ? Iam dudum praemonui illum parare has argutias ex verbo mentis. Sed mente concipitur nihil hic aliud significat, quam cogitatur ; et ideo male supponit fieri mentionem mentis quatenus est pars hominis. Praeterea, etsi corpus et mentem cum reliquis omnibus antea rejecerim, tanquam dubia sive nondum a me clare percepta, hoc non impedit quo minus eadem Elzevier, p. 38 postea resumam, si contingat ut ipsa clare percipiam. Sed nempe Author noster hoc non capit, quia putat dubitationem esse aliquid objectis inseparabiliter inhaerens : Quaerit enim paulo post Qui fiet ut eadem modo (quae scilicet antea dubia erant) non amplius dubia sint et incerta ; Vultque me ipsa solenni ritu ejurasse ; Ac miratur artem meam, qui, ut certa vestigem, utar dubiis, etc., tanquam si pro fundamento Philosophiae sumpsissem, dubia omnia semper habenda esse pro falsis.

ZVis consulam quem me olim esse crediderim : vis resumam AT VII, 481 centonem illum etc. Utar hic exemplo valde familiari, ad facti mei rationem ipsi explicandam, ne deinceps illam non intelligat, aut se non intelligere ausit simulare. Si forte haberet corbem pomis plenam, et vereretur ne aliqua ex pomis istis essent putrida, velletque ipsa auferre, ne reliqua corrumperent, quo pacto id faceret ? An non in primis omnia omnino ex corbe rejiceret ; ac deinde singula ordine perlustrans, ea sola, quae agnosceret non esse corrupta, resumeret, atque in corbem reponeret, aliis relictis ? Eadem ergo ratione, ii qui nunquam recte philosophati sunt, varias habent in mente sua opiniones, quas cum a pueritia coacervare coeperint, merito timent ne pleraeque ex iis non sint verae, ipsasque ab aliis separare conantur, ne ob earum misturam reddantur omnes incertae : Hocque nulla meliore via facere possunt, quam si Elzevier, p. 39 omnes simul et semel, tanquam incertas falsasve rejiciant ; ac deinde singulas ordine perlustrantes, eas solas resumant, quas veras et indubitatas esse cognoscent. Atque ita non male initio omnia rejeci ; deinde advertens nihil certius evidentiusque a me cognosci, quam quod ego cogitans existerem, non male etiam hoc primum asserui, ac denique non male quesivi postea, quem me olim esse credidissem, non ut eadem omnia de me adhuc crederem, sed ut, si quae perciperem vera esse, resumerem ; si quae falsa, rejicerem, et si quae incerta, in aliud tempus examinanda reservarem. Unde patet Authorem nostrum inepte hoc vocare artem eliciendi certa ex incertis, vel ut infra, Methodum somniandi ; AT VII, 482 Et ea, quae hic de Pythagorae gallo gallinaceo, atque in duobus sequentibus paragraphis de aliorum opinionibus, circa naturam corporis et animae nugatur, nihil plane ad rem pertinere : Cum ego nec debuerim nec voluerim recensere quicquid alii unquam de iis crediderunt, sed tantum quid sponte ac natura duce mihi olim visum fuerit, aut vulgo aliis videatur, sive id verum sit, sive falsum, quia non recensui ut ipsa crederem, sed tantum ut examinarem.

3. Quid corpus.

Quid, ais, corpus ? Quid per corpus intelligebam olim ?

Elzevier, p. 40 Non aegre feres, si omnia circumspiciam, si ubique verear, ut ne in plagas incidam. Quare quonam, quaeso, de corpore interrogas ? An de eo, quod mihi olim in animo proponebam, certis ex proprietatibus constans, et quidem, ut suppono ex legibus abdicationis, male ? An de quovis alio, si forte esse potest ? Quid enim scio ? Dubito, possit necne. Si primum quaeris, facile respondebo : per corpus intelligebam illud omne quod aptum est figura aliqua terminari, loco circumscribi, spatium sic replere, ut ex eo aliud omne corpus excludat, sensu percipi, necnon moveri ab alio quopiam a quo tangatur. En primum quod ita intellexi, ut quidquid haberet ea quae percensui, illud a me vocaretur corpus, nec continuo tamen putarem, praeter illud, nihil aliud aut esse aut vocari posse corpus, maxime cum aliud sit, Intelligebam, per corpus, hoc aut illud. Aliud, Intelligebam nihil, praeter hoc aut illud, esse corpus. Si secundum, respondebo ex Recentiorum AT VII, 483 Philosophorum opinione; Neque enim tam sensum meum exigis, quam quid sentire quis possit. Per corpus intelligo illud omne quod aptum est vel loco circumscribi, ut lapis ; vel definiri loco, adeo ut sit in eo toto totum, et totum in quavis parte, ut indivisibilia quantitatis, aut lapidis, et similium, quae nonnulli recentiores inducunt Elzevier, p. 41 ad instar Angelorum aut animarum indivisibilium, et docent, non sine plausu, saltem suo, ut videre est apud Oviedonem : vel extendi actu, ut lapis, vel virtute, ut dicta indivisibilia : vel esse partibilia in partes aliquot, ut lapis ; vel impartibile, ut indivisibilia praefata ; vel moveri ab alio, ut lapis sursum, vel a se, ut lapis deorsum : Aavel sentire, ut canis ; vel cogitare, ut simia, vel imaginari, ut mulus. Ac si quid olim offendi, quod aut moveretur ab alio vel a se, quod sentiret, quod imaginaretur, quod cogitaret, id, aliud nisi obstitit, vocavi corpus, et etiam nunc voco.

At male, ais, et perperam. Namque habere vim seipsum movendi, item sentiendi, vel cogitandi, nullo pacto ad naturam corporis pertinere judicabam.

Iudicabas ? Quia dicis, credo ; liberae sunt cogitationes. At dum ita cogitabas, suum cuique sensum sinebas esse liberum ; neque eum te credam, ut esse volueris arbiter cogitationum omnium, has ut rejiceres, illas probares ; nisi forte aliquis tibi fuit canon certus et expeditus, de quo quia siluisti, cum nos abdicare jussisti omnia, utar concessa nobis a natura libertate. Olim judicabas ; judicabam olim. Ego quidem sic, tu vero aliter, forte ambo AT VII, 484 male ; certe non sine dubitatione aliquâ, si Elzevier, p. 42 quidem et tibi et mihi primo in aditu exuenda fuit ea vetus opinio, Quare, ut ne diu lis ista protrahatur, si tuo peculiari ex sensu corpus velis definire, uti primo loco factum est, nihil veto ; ultro admitto, dum sis memor tua illa definitione non omne universim corpus, sed certum quoddam genus a te comprehensum describi, omitti vero caetera, quae ex virorum doctorum mente, an sint an esse possint, vocantur in disceptationem, aut sane de quibus nihil certo, ea saltem, quam requiris, certitudine, possumus definire, fierine possint an non ; adeo ut, rectene an secus definitum sit omne corpus hactenus, dubium sit et incertum. Quare perge, si placet, dum sequor, et sane tam lubens, quam ipsa est lubentia : adeo me trahit nova illa et inaudita expectatio trahendi certi ex incerto.

NOTAE.

AaVel sentire, ut canis ; vel cogitare, ut simia ; vel imaginari, ut mulus. Hic logomachiam parat, atque ut possit efficere, me male posuisse differentiam inter mentem et corpus, in eo quod illa cogitet, hoc vero non, sed sit extensum, ait id omne quod sentit, quod imaginatur, quod cogitat, a Elzevier, p. 43 se corpus vocari. Sed sane vocet etiam mulum aut simiam, si lubet ; atque si unquam possit efficere, ut nova ista nomina sint usu recepta, ipsis uti non recusabo. Interim vero nullum habet jus reprehendendi, quod utar receptis.

4. Quid anima.

Quid, ais, anima ? Quid per animam intelligebam ? Nempe quid haec esset, vel non advertebam, vel exigui nescio quid imaginabar instar venti, ignis, vel aetheris, quod crassioribus mei partibus esset infusum : ad illam vero referebam nutriri, incedere, sentire, cogitare.

Abunde sane. At patieris, opinor, hic a te rogitem nonnihil. De animo cum quaeris, sensa nostra vetera, et quae olim de eo credidimus, exposcis ?

BbIta est, ais.

An vero putas nos sensisse bene, ut hac tua methodo nihil sit opus ? an deerrasse neminem tantis in tenebris ? Sane tam variae sunt, et tam discrepantes, Philosophorum sententiae circa animam, ut mirari satis non possim artem illam tuam, quae tam vili ex faece medicamentum certum et salubre confecturam confidat. Quamquam viperino ex veneno fit theriaca. Vis igitur addam ad illam tuam de anima opinionem, Elzevier, p. 44 quid sentiant aut sentire possint nonnulli ? Bene an male, ex me non quaeris ; sat si ita opinentur, ut a sua mente abduci se posse nullis rationum momentis existiment. Animam dicent nonnulli esse certum quoddam genus corporis ita vocitatum. Quid stupes ? Is eorum sensus ; nec sine aliqua, ut putant, veri specie. Nempe cum corpus appelletur, et vero sit illud omne, quod est extensum, quod trinam habet dimensionem, quod est divisibile certas in partes, cumque in equo, dicis gratia, AT VII, 486 aliquid animadvertant extensum, ac partibile, puta carnem, ossa, ac compagem illam externam, quae incurrit in sensus, concludant vero, vi et momento rationum, praeter illam compagem esse adhuc internum aliquid, et illud quidem tenue, fusum, et extensum per compagem, et dimensum trine, et partibile, adeo ut, abscisso pede, abscindatur quoque illius interni pars quaedam : intelligunt conflatum equum ex duobus extensis, et trine dimensis, et partibilibus, adeoque ex corporibus duobus, quae, ut differunt inter se, ita et nominibus distinguuntur, atque alterum, puta externum Corporis appellationem retinet, alterum, quod interius est, vocatur Anima. Porro sensum quod attinet, quod imaginationem, quod cogitationem, putant Elzevier, p. 45 illi tum sentiendi, tum cogitandi et imaginandi vim inesse animae, sive interno corpori, cum habitudine tamen aliqua ad externum, sine quo nullus sit sensus. Alii aliud dicent et comminiscentur, ut quid enim singula persequar ? Nec deerunt, qui putent omnes omnino animas esse tales, quales paulo ante sunt descriptae.

Apage, ais, hoc impium.

Ita sane impium. At cur quaeris ? Quid Atheis facias ? quid carneis hominibus, quorum cogitationes omnes in faecibus ita sunt defixae, ut praeter corpus et carnem sentiant nihil ? CcImo vero quia tua illa methodo stabilire vis et demonstrare hominis animum esse incorporeum et spiritualem, id minime debes supponere, sed potius suadere tibi adfuturos ex adverso, qui hoc negent, qui saltem disputandi gratia, dicant id quod ex me audisti. Quare finge hic illorum esse unum aliquem, qui roganti tibi quid sit animus, respondeat, ut tute ipse antea, Animus est aliquid corporeum, tenue, et subtile, et fusum per corpus AT VII, 487 externum, et sensus omnis, et imaginationis, et cogitationis principium, adeo ut 3 sint gradus, Corpus, Corporeum sive animus, et Mens sive spiritus, cujus existentia quaeritur. Quare deinceps tres illos gradus tribus his vocibus exprimamus, Elzevier, p. 46 Corpus, Animus, Mens. Sit inquam, qui tibi roganti sic respondeat, an fecerit satis ? Sed artem tuam nolo praevertere ; sequor. Sic ergo progrederis.

NOTAE.

BbIta est, ais. Hic, et fere omnibus aliis in locis, inducit me sibi ea, quae ab opinione mea plane diversa sunt, respondentem. Sed nimis taediosum esset omnia ejus figmenta recensere.

CcImo vero quia stabilire vis et demonstrare animum hominis esse incorporeum, id minime debes supponere. Falso hic fingit me supponere id quod debui probare ; Atque ad talia, quae tam libere finguntur, et nulla vel minima ratione fulciri possunt, nihil aliud responderi debet, quam falsa esse. Nec ullo modo de eo, quod vocandum est corpus, vel animus, vel mens, disputavi ; Sed duo explicui, nempe id quod cogitat, et id quod est extensum, ad quae alia omnia referri probavi, haecque esse duas substantias realiter distinctas rationibus evici ; Unam autem ex his substantiis vocavi mentem, aliam corpus ; quae nomina si ipsi displicent, alia potest iis tribuere, non repugnabo.

5. Tentatur ingressus in Methodum.

Bene est, ais ; jacta sunt fundamenta feliciter. Ego sum, dum cogito. Hoc certum, hoc inconcussum. Extruendum deinceps, ac providendum caute, ne mihi Genius malus imponat. Sum. DdSed quid sum ? Haud dubie aliquid eorum, quae olim censebam. Esse vero hominem credebam : hominem habere corpus et animam. An ergo sum corpus ? an mens ? Corpus est extensum, loco comprehensum, impermeabile, aspectabile. An quidquam illorum est in me ? Extensio ? Qui in me esset, cum nulla sit ? hanc principio abdicavi. An tangi posse, posse videri ? Etsi sane putem modo me videri, me a memet tangi, attamen non videor, non tangor. EeHoc certum mihi, ex quo abdicavi. Quid ergo ? Attendo, cogito, volvo, revolvo, nihil occurrit. Fatigor eadem repetere. Nihil eorum, quae ad corpus pertinent, in me reperio. Non sum corpus. Sum tamen, et esse me cognosco ; et dum cognosco me esse, nihil quod sit corporis cognosco. FfSumne igitur Mens ? Quid olim mentis esse credebam ? an aliquid illorum in me est ? putabam mentis esse cogitare. At at cogito. Εὕρηκα, εὕρηκα. Sum, cogito. Sum, dum cogito, sum res Elzevier, p. 48 cogitans, sum mens, intellectus, ratio. En Methodum illam meam, qua feliciter sum praetergressus. Tu sequere, sodes.

O te felicem, tantis qui in tenebris uno prope saltu evaseris in lucem ! At, te quaeso, manum ne recuses, ut nutantem firmes, tuis dum insisto vestigiis. Ea ut eadem repeto, sed, meo pro modulo, paulo lentius. Sum, cogito. Sed quid sum ? An aliquid eorum, quae olim me esse credebam ? Sed an credebam bene ? Id incertum. Dubia abdicavi AT VII, 489 omnia, et habeo tanquam falsa. GgNon bene credidi.

Imo vero, clamas, ibi pedem fige.

Figam ? Nutant omnia. Quid si aliud sim ?

Meticulosus es, addis. Aut corpus es, aut mens.

Sim igitur. Quanquam haud dubie vacillo. Manum licet prehenses, vix audeo insistere. Quid, te quaeso, quid, si sim animus ? Quid si aliud quid ? Nescio.

Perinde est, ais, Hhaut corpus, aut mens.

Esto igitur. Sum corpus, aut mens. Annon corpus ? Ero haud dubie corpus, si quid in me reperero, quod esse corporis olim credideram. Quanquam vereor ut bene crediderim.

Euge, addis, verendum nihil.

Audebo igitur, quia sic facis animos. Elzevier, p. 49 Credideram olim Cogitare esse aliquid corporis. At at cogito. εὕρηκα, εὕρηκα. Sum, cogito, sum res cogitans, sum corporeum quid, sum extensio, divisibile aliquid, voces mihi prius significationis ignotae. Quid succenses, et praetervectum manu repellis ? Ripam teneo, et quo tu stas in littore, sto ego, tua et abdicationis illius tuae gratia.

At perperam, addis.

Quippe quid peccavi ?

IiMale, apponis, olim credideras cogitare esse aliquid corporis. Credere debueras esse aliquid Mentis.

Quin ergo monueras principio ? Quin, ubi me accinctum vidisti et paratum ad vetera prorsus abdicanda, jussisti ut saltem hoc retinerem, imo a te sumerem veluti Naulum Cogitare est aliquid mentis ? Atq; omnino sum tibi author, hoc ut effatum Tyronibus deinceps inculces, ac ne cum caeteris, ne cum illo vetere, Duo et 3. faciunt 5. abjurent, accurate praecipias. Quanquam AT VII, 490 sintne illi obsecuturi, haud facile praestabo. Suus cuique est sensus, ac paucos reperias, qui id tibi, quod olim silentes Pythagorae, in eo αὐτὸς ἔφα conquiescant. Quid si sint qui renuant ? qui recusent ? qui sua illa in veteri opinione perstent ? Quid facies ? Ac caeteros ne appellem, Elzevier, p. 50 unum te volo. Cum polliceris te confecturum vi et momento rationum animam humanam non esse corpoream, sed plane spiritualem, hoc si proposueris veluti demonstrationum tuarum fundamentum, Cogitare est aliquid proprium mentis, sive rei plane spiritualis et incorporeae, annon videbere id novis verbis postulare, quod veteri in quaestione sit positum ? Quasi quisquam sit ita stupidus, ut si credat Cogitare esse aliquid proprium rei spiritualis et incorporeae, sciat vero et sibi sit conscius se cogitare (quotusquisque porro est, qui venam illam divitem cogitationis in se non repererit, ut monitore sit opus) dubitare possit in se aliquid esse spirituale et minime corporatum ? Ac, ne putes haec a me jactari gratis, quammulti sunt, iique graves Philosophi, qui bruta velint cogitare, adeoque qui putent cogitationem, non quidem esse communem cujuslibet corporis, sed animae extensae, qualis est in brutis, adeoque non esse propriam quarto modo mentis et rei spiritualis. Quid ii, quaeso, cum jubebuntur hanc suam opinionem abdicare, ut tuam gratis induant ? Ac tu ipse, ista dum postulas, num gratiam petis, num principium ? Sed quid contendo ? Si male sum praetervectus, vis ut repedem ?

NOTAE

DdSed quid sum ? Haud dubie aliquid eorum quae olim censebam. Hoc, ut et alia innumera, suo more sine ulla veri specie mihi affingit.

EeHoc certum mihi, ex quo abdicavi. Falsum hic rursus mihi affingit. Nunquam enim conclusi quidquam, ex eo quod abdicassem ; sed contrarium expresse monui, per haec verba, Fortassis vero contingit ut haec ipsa quae suppono nihil esse, quia mihi sunt ignota, in rei tamen veritate non differant ab eo me quem novi etc.

FfSumne igitur mens ? Falsum etiam est me quaesivisse an mens essem : nondum enim quid nomine mentis intelligerem explicueram ; sed quaesivi an aliquid in me esset ex iis, quae animae prius a me descriptae tribuebam, cumque non omnia quae ad ipsam retuleram in me invenirem, sed solam cogitationē, ideo non dixi me esse animam, sed tantum rem cogitantem, atque huic rei cogitanti nomen mentis, sive intellectus, sive rationis, imposui, non ut aliquid amplius significarem nomine mentis quam nomine rei cogitantis, atque ideo εὕρηκα, εὕρηκα, exclamarem, ut hic ineptissime cavillatur. Nam contra expresse addidi voces illas mihi prius fuisse significationis ignotae ; adeo ut du- Elzevier, p. 52 bitari non possit quin praecise idem tantum per illas ac per nomen rei cogitantis intellexerim.

AT VII, 492 GgNon bene credidi. Imo vero, clamas. Hoc rursus falsissimum. Nullibi enim unquam supposui ea, quae ante credideram, esse vera, sed tantum examinavi an vera essent.

HhAut sum corpus, aut mens. Falsum rursus me unquam hoc posuisse.

IiMale, apponis, olim credideras cogitare esse aliquid corporis ; credere debueras esse aliquid mentis. Falsum quoque me hoc apponere ; dicat enim, si velit, rem quae cogitat melius vocari corpus quam mentem, per me licet : non ipsi mecum ea de re, sed cum Grammaticis, est disputandum. Sed si fingat me aliquid amplius nomine mentis quam nomine rei cogitantis significasse, meum est negare : ut paulo post, ubi addit. Hoc si posueris, cogitare est aliquid proprium mentis, sive rei plane spiritualis et incorporeae etc., num gratiam petis, num principium, Nego me ullo modo posuisse mentem esse incorpoream, sed in 6 demum Meditatione demonstrasse.

Taedet autem me toties ipsum falsitatis arguere, dissimulabo deinceps ; et reliquos ejus ludos, ad finem usque, cum silentio spectabo : Quanquam sane dispudeat videre P. R. prae nimia cavillandi cupiditate, comicum soccum induisse ; atque hic, seipsum, ut meticulosum, lentum, parvi ingenii, describendo, non Epidicos Elzevier, p. 53 aut Parmenones veteris Comoediae, sed hodiernae AT VII, 493 vilissimam illam personam, quae insulsitate sua risum movere affectat, imitari voluisse.

6. Iterum tentatur ingressus.

Placet, ais, dum mea proxime premas vestigia.

Obsequor, nec te vel transversum unguem desero. Resume.

Cogito, ais.

Ego quoque.

Sum, addis, dum cogito.

Sum pariter ego, dum cogito.

Quid vero sum, apponis.

O sapienter ! hoc enim quaero, tecumque dico lubens, quid vero sum ?

Pergis, Quem me olim esse credidi ? de me quis mihi olim fuit sensus ?

Verba ne quaeso ingemines ; sat illa audio. At at, precor, adjuva. Ubi ponam vestigium tantis in tenebris, non video.

Dic, ais, mecum, mecum vestiga. Quidnam me olim esse credidi ?

KkOlim ? fuitne olim ? Olimne credidi ?

Erras, addis.

Imo tu ipse, si pateris, dum olim ingeris. Vetera abdicavi omnia : etiam illud olim nihil fuit, nihil est. At te benignum Elzevier, p. 54 ductorem ! ut manum praehensas, ut trahis.

Cogito, ais, sum.

Ita est. Cogito, sum. Hoc habeo, et unum habeo, ac praeter illud unum, nihil est, nihil fuit.

AT VII, 494 Euge, addis, quid de te olim credidisti ?

Vis, opinor, me probare, an dies 15. vel mensem integrum in tyrocinio illo abdicationis posuerim ; horam quidem posui hic dumtaxat tecum ; at oppido tanta contentione animi, ut extensionem temporis operationis intensio compenset : posui mensem, etsi vis, annum. En Cogito, sum. Nihil praeterea est. Abdicavi omnia.

Sed recordare, ais, memineris.

Quid est hoc, recordare ? Cogito quidem modo, olim me cogitasse ; at an continuo olim cogitavi, quod modo cogitem, me olim cogitasse ?

Timidus es, ais, Umbram vereris. Resume. Cogito.

O me infelicem ! intenduntur tenebrae, nec illud Cogito, quod mihi antea clarum apparebat, modo animadverto. Somnio me cogitare, non cogito.

Imo, ais, qui somniat cogitat.

Allucet. KkSomniare cogitare est, et cogitare somniare.

Elzevier, p. 55 KkNusquam, ais, latius patet cogitare quam somniare.Qui somniat cogitat ; qui vero cogitat, non continuo somniat, sed vigilans cogitat.

Itane vero ? sed an illud somnias ? an vero cogitas ? Quid, si somnies cogitare patere latius ? an ideo latius patebit ? Sane, si lubet, somniabo latius patere somniare quam cogitare. Sed unde habes latius patere cogitare, si nullum est, sed somniare dumtaxat ? Quid si quoties putasti te cogitare vigilantem, non cogitasti vigilans, sed somniasti te cogitare vigilantem, ut hoc unum sit dumtaxat Somniare, cujus opera somnies interdum te somniare, interdum te vigilantem cogitare. Quid hic facias ? siles. Vin me audire ! vadum aliud vestigemus, hoc dubium est et infidum, ut mirari satis non possim, cur intentatum AT VII, 495 antea mihi modo aperire volueris. Ex me igitur ne quaeras quem me olim esse crediderim, sed quem me modo somniem olim me somniasse. Si facis, respondeo. Ac ne verba illa somniantium sermonem nostrum interturbent, verbis utor vigilantium, dum sis memor Cogitare deinceps nihil aliud significare quam somniare, et nihilo plus ponas tuis in cogitatis, quam somnians suis in somniis ; imo Methodum illam tuam inscribas Methodum Elzevier, p. 56 somniandi, sitque artis illius tuae summa. KkUt quis bene ratiocinetur, somniet. Placet, opinor, consilium, quia sic pergis.

LlQuidnam igitur antehac me esse putavi.

En lapidem, ad quem paulo ante offenderam. Cavendum tibi mihique quare patere ex te quaeram, cur illud non praemittas, velut effatum. Sum aliquid eorum, quae esse olim credideram, aut, Sum illud, quod olim credidi me esse ?

Non est opus, ais.

Imo, tua pace, opus maxime, aut inani labore fatigaris, dum vestigas quid te olim fuisse putaveris. Et vero fac fieri posse, ut non sis illud quod olim te esse credidisti, ut Pythagorae contigit, sed aliquid aliud ; an non frustra quaeres quid te olim fuisse credideris ?

At, ais, effatum illud vetus est, et abdicatum.

Est omnino, si quidem abdicata sunt omnia ; at quid facias ? Aut sistendum hic, aut utendum eo.

Imo, ais, tentandum iterum, et alia via. En sum vel corpus, vel mens. An corpus ?

Ne ultra, quaeso. Unde habes istud Sum corpus, vel Mens. Cum et corpus et mentem abdicaris ? imo quid, si neque sis Elzevier, p. 57 corpus, neque mens, sed animus, aut aliquid aliud ? quid enim scio ? hoc vestigamus ; ac si scirem, si AT VII, 496 nossem, haud ita fatigarer. Neque enim velim putes, deambulandi aut spatiandi tantum gratia, has me in abdicationis oras, plenas caliginis, et timoris, venisse : una me certi spes aut trahit, aut impellit.

Resumamus igitur, ais, sum vel corpus, vel aliquid non corpus, sive non corporeum.

Aliud iter, et novum, ingrederis modo. At an illud certum ?

Certissimum, ais, et necessarium.

Cur ergo abdicasti ? An non verebar merito ut ne quid esset retinendum, ac fieri posse, ut plus aequo diffidentiae indulgeres ? Sed esto. Sit hoc certum. Quid tandem ?

An sum corpus, pergis ? an quidquam reperio in me eorum, quae olim ad corpus pertinere censui ?

LlEn alterum offendiculum. Impingemus haud dubie, nisi hanc praemiseris cynosuram. Recte olim censui de iis quae pertinent ad corpus, vel, Nihil ad corpus pertinet, praeter ea quae olim pertinere intellexi.

Quippe cur, ais ?

Nempe si omisisti aliquid olim, si censuisti Elzevier, p. 58 male (homo es, et humani a te nihil alienum putas) supervacaneus erit omnis ille labor tuus, atque omnino vereri debes, Mmtibi ut ne contingat quod rustico nuper. Is ubi primum vidit lupum a longe, haesit, et egit ita cum hero suo adolescente ingenuo quem comitabatur. Quid video ? animal haud dubie. Movetur, ingreditur. Quodnam vero animal ? Nempe unum aliquod eorum quae novi. Quae porro illa sunt ? Bos, Equus, Capra, Asinus. An est bos ? non. Cornua non habet. An equus ? vix caudatum est non est. An Capra ? barbata illa ; hoc imberbe ; capra non est. Asinus AT VII, 497 ergo est, cum nec bos, nec equus, nec capra sit. Quid rides ? exitum fabulae expecta. Attenim, ait adolescens herus, quidni esse equum perinde conficis atque asinum ? Age. An est bos ? Non. Cornua non habet. An asinus ? minime Auriculas non video. An capra ? nihil barbae habet ; non est. Est ergo equus. Turbatus nonnihil rusticus Analysi illa nova. At at, exclamavit, non est animal. Nempe animalia, quae novi sunt Bos, equus, capra, asinus. Non est bos, non equus, non capra, non asinus. Ergo assiliens et triumphans non est animal. Ergo aliquid non animal. Strenuum sane Philosophum, non ex lycaeo, sed ex armento. Vis peccatum illius ?

Elzevier, p. 59 Sat, ais, video. Male posuit apud se in animo, etsi reticuit, Novi animalia omnia, aut nullum est animal praeter ea quae novi. At quid illud nostrum ad institutum ?

Nempe lacti lacte non videtur similius. Ne dissimules. Taces nonnihil, quod habes in animo. An non istud Novi omnia quae spectant et spectare possunt ad corpus, aut illud. MmNihil ad corpus pertinet, praeter illud quod olim pertinere intellexi ? Et vero si omnia non nosti : si ommisisti vel unum ; si aliquid, quod revera sit corporis, aut rei corporeae, ut animae, menti tribuisti : si cogitationem, si sensum, si imaginationem male removisti a corpore aut anima corporea : addo si vel suspicaris aliquid illorum a te commissum, an vereri non debes eundem exitum, ut quidquid concludas, sit conclusum male ? Sane, licet trahas, eum nisi obicem removes, obstinatus hic persto, nec pedem ultra moveo.

Repedemus, ais, et tertio tentemus ingressum. Aditus omnes, vias, flexus, et meandros obeamus.

Placet admodum, at ea lege, ut quae occurrent dubia, AT VII, 498 non tondeamus modo, sed eradamus. Age, praei, nihil non ad vivum reseco. Pergis.

7. Tertio tentatur ingressus.

NnCogito, ais.

Nego. Somnias te cogitare.

Hoc, ais, voco Cogitare.

Male vocas. Ficum ego ficum voco. Somnias. Hoc habes. Perge.

Sum ais, dum cogito.

Esto. Quia sic loqui vis, non rixabor.

Hoc certum, Nnaddis, et evidens.

Nego. Somnias dumtaxat esse tibi certum et evidens.

Perstas, Ergo saltem certum est et evidens somnianti.

Nego. Videtur dumtaxat, apparet. Non est.

Urges. De eo non dubito. Hoc mihi sum conscius, nec in eo me genius decipit, etsi moliatur.

Nego. Somnias te tibi esse conscium, te non dubitare, hoc tibi esse evidens. Sunt duo illa admodum diversa. Somnianti (adde et vigilanti) aliquid videtur certum et evidens, et somnianti (perinde ac vigilanti) aliquid est certum et evidens. Atque haec meta est. Non ultra. Quaerendus est alius aditus, ut ne somniantes aetatem hic teramus. Quanquam dandum aliquid, et ut metatur sementis facienda. Certus es, perge. Facis.

Elzevier, p. 61 Quem, ais, me olim esse credidi ?

Apage olim. Invia illa via est. Quoties dixi occlusa esse vetera omnia ? Es dum cogitas, et certus es te esse dum cogitas. Aio dum cogitas, praeteritum omne dubium est et incertum, ac solum tibi superest praesens. AT VII, 499 Perstas tamen. Amo te, quem nec adversa fortuna frangat.

OoNihil, ais, est in me qui sum, qui cogito, qui sum res cogitans, nihil inquam, eorum, quae ad corpus, aut rem corpoream pertinent.

Nego. Probas.

Ex quo ais, abdicavi omnia nullum est corpus, nullus animus, nulla mens, verbo, nihil. Ergo si sum, uti sum certus me esse, non sum corpus, aut quidquam corporeum.

Ut mihi places, dum ita incalescis, dum ratiocinaris, teque ad formam paulatim refers. Perge, hac via citius labyrinthorum istorum reperiemus exitum, et quia liberalis es, ero liberalior. Nego ego, et antecedens, et consequens, et consequentiam. Nec stupeas, quaeso : non abs re nego. En causas. Nego consequentiam, eo, quia tu pari modo posses arguere oppositum hoc pacto. Ex quo abdicavi omnia non est mens, non animus, non corpus, verbo nihil. Ergo, si sum, uti sum, Non Elzevier, p. 62 sum Mens. En nucem cariosam, cujus tu vitia agnosces ex sequentibus. Interim tecum ipse delibera num melius tuo ex antecedenti ita deinceps sis conclusurus. Ergo si sum, uti sum, nihil sum. Aut sane male positum fuit antecedens, vel positum destruitur postea allata conditionali, Si sum. Quare nego antecedens illud. Ex quo abdicavi omnia, non est ullum corpus, non animus, non mens, non aliud quid, et quidem merito. Etenim, dum abdicas omnia, vel male abdicas omnia, vel omnia non omnino abdicas ; nec enim potes ; cum necessario sis ipse, qui abdicas. Atque ut accurate respondeam Cum dicis Nihil est, non corpus, non animus, non mens, etc. aut excludis te a propositione illa tua Nihil est, etc. Et intelligis Nihil est, etc. praeter me, AT VII, 500 quod necessario debes facere, ut propositio illa tua fiat, et perseveret, perinde atque in Logica de iis vulgo dicitur. Omnis propositio scripta in hoc libro est falsa. Ego mentior, et sexcentis istiusmodi, quae seipsas excludunt : aut temet ipse quoque includis, ut neque esse velis, dum abdicas, dum dicis Nihil est, etc. Si primum, stare nequit propositio, Ex quo abdicavi omnia Nihil est, etc. Es enim, et aliquid es ; et necessario es vel corpus, vel animus, vel Mens, vel quidpiam aliud, Elzevier, p. 63 adeoque existit necessario vel corpus, vel animus, vel mens, vel quid aliud. Si secundum, peccas, et quidem peccatum geminum, tum quod satagas id quod fieri nequit, ac velis nihil esse, cum sis. Tum quod propositum illud tuum destruas in consequente, dum addis Ergo si sum, uti sum, etc. Etenim qui fieri potest, ut sis, si nihil sit ? et quandiu ponis nihil esse, qui potes ponere te esse ? et si ponis te esse, annon destruis paulo ante positum Nihil est etc. Falsum igitur est antecedens, falsum et consequens. At pugnam instauras.

Dum, ais, Dico Nihil est, non sum certus me esse corpus, me animum, me mentem, aut aliud quid. Imo non sum certus esse aliquod aliud corpus, aut animum, aut mentem, Ergo ex lege abdicationis, qua dubia ponuntur velut falsa, dicam et ponam, Non est corpus, non animus, non mens, non aliquid aliud. Ergo si sum, uti sum, non sum Corpus.

OoPraeclare omnino, at, te quaeso, patere ut singula singillatim excutiam, ut librem, ut trutinem. Dum dico, Nihil est, etc. non sum certus me esse corpus, animum, mentem, aliud quid. Distinguo antecedens. Non es certus te esse corpus determinate, te animum determinate, te mentem Elzevier, p. 64 determinate, te aliquid aliud determinate. Esto AT VII, 501 antecedens. Hoc enim quaeris. Non es certus te esse indeterminate vel corpus, vel animum, vel mentem, vel aliud quid; nego antecedens. Es enim, et es aliquid, et es necessario vel corpus, vel animus, vel mens, vel aliud quidpiam ; neque id potes serio in dubium vocare, te quantumvis sollicitet Genius. Venio ad consequens. Ergo ex lege abdicationis dicam Non est corpus, non animus, non mens, non aliud quidpiam. Distinguo consequens. Dicam determinate non est corpus, non animus, non mens, non aliud quid, esto consequentia ; dicam indeterminate non est vel corpus, vel animus, vel mens, vel aliquid aliud. Nego consequentiam. Atque eodem modo distinguam illud tuum ultimum consequens. Ergo si sum, uti sum, non sum corpus. Determinate, concedo. Indeterminate, nego. En me liberalem. Propositiones tuas altero tanto auxi. At animum non despondes ; aciem restituis. Ut te amo.

PpNovi, ais, me existere. Quaero quis sim ego ille quem novi. Certissimum est hujus sic praecise sumpti notitiam non pendere ab iis, quae existere nondum novi.

Quid praeterea ? Omniane dixisti ? Consequentiam ego aliquam, ut paulo ante, expectabam. Elzevier, p. 65 Forte veritus es ne meliorem exitum non sortiretur. Prudenter sane, tuo pro more ; sed resumo singula. Nosti te existere. Esto. Quaeris quis sis ille quem nosti. Ita est, et tecum quaero, et diu est ex quo quaerimus. Notitia illius, quem quaeris, non pendet ex iis, quae nondum nosti existere. Quid dicam, nondum liquet satis, nec satis video, quo pertineat effatum illud tuum. Et vero, si quaeris quis sis ille quem nosti, quaero ego quoque. PpCur quaeris, si nosti ?

At novi, ais, me esse ; non novi quis sim.

Praeclare ; at unde agnosces quis sis ille qui es, nisi AT VII, 502 ab iis, quae aut nosti olim aut olim scies ? non opinor, ab iis, quae olim nosti. Dubiis scatent, et abdicata sunt. Ergo ab iis quae nondum scis, scies vero postea ; nec video, cur hic commovearis adeo.

Nondum, ais, novi ista existere.

Spera bene, cognosces aliquando.

At, addis, quid faciam interea ?

Expectabis. Quanquam te diu non patiar ancipitem. Distinguam, ut ante. Non nosti quis sis determinate et clare, Concedo. Non nosti quis sis indeterminate, et confuse. Nego. Nosti enim te esse aliquid, et necessario vel corpus, vel animum, Elzevier, p. 66 vel mentem, vel aliquid aliud. At quid tum ? nosces te postea clare et determinate. Quid hic facias ? Unus te ille echinus PpDeterminate, Indeterminate, saeculum integrum remorabitur. Aliud iter, si quod est residuum, implora. Aude tamen : nec enim hastas abjeci. Res magnae, et novae, novis, et magnis difficultatibus obvallantur.

Una, ais, restat via, quae si habet obicem, si vel offendiculum, actum est, pedem referam, nec me unquam hae abdicationis orae videbunt erronem. Vis hanc etiam explorare ?

Placet ; at ea lege ut, quia extrema est, extrema omnia expectes a me : praei.

8. Quarto tentatur ingressus, et desperatur.

QqSum, ais.

Nego.

Pergis. Cogito.

Nego.

AT VII, 503 Addis, Quid tu negas ?

Nego te esse, te cogitare : ac probe novi quid feci, cum dixi, Nihil est. Omnino facinus insigne. Uno ictu amputavi omnia. Nihil est : non es, non cogitas.

At, te quaeso, ais, Certus sum, mihi Elzevier, p. 67 sum conscius, haec mea conscientia est, me esse, me cogitare.

Vel si manum pectori admoveas, vel si iures et obtestere, Nego. Nihil est, non es, non cogitas, non es tibi conscius. En remora, quam, ut probe noscas, ut vites, en pono ob oculos. Si vera est haec propositio Nihil est, vera quoque est haec et necessaria Non es, non cogitas. Sed vera est haec Nihil est, ut vis. Ergo vera quoque illa Non es, non cogitas.

Nimius est, ais, iste rigor. Emolliendus nonnihil.

Quia rogas, facio, et ultro. Es : permitto. Cogitas : do. Es res cogitans, adde, substantia cogitans, adeo verbis delectaris magnificis ; gaudeo, gratulor ; at ne plura. Vis tamen, et sic ultimos colligis spiritus.

QqSum, ais, substantia cogitans, et novi me existere substantiam cogitantem, et novi substantiam existere cogitantem, et habeo clarum, et distinctum substantiae istius cogitantis conceptum, et tamen non novi existere corpus, non novi quidquam eorum, quae ad conceptum substantiae corporeae pertinent ; imo corpus non existit, non res ulla corporea, abdicavi omnia. Ergo notitia existentiae aut existentis rei cogitantis non pendet ex notitia existentiae Elzevier, p. 68 aut existentis corporis. Ergo cum existam, et existam substantia cogitans, et corpus non existat, non sum corpus. Ergo mens. Haec sunt, haec, quae me cogunt ut assentiar, cum nihil in ipsis sit non cohaerens, atque ex evidentibus principiis juxta Logicae regulas conclusum.

AT VII, 504 O Cygneam vocem ! At quin antea sic loquebare, clare et perspecte amissa procul abdicatione illa tua ? Est profecto de te quod querar, qui nos hic diu errare sis passus, imo duxeris per avia, et invia, cum uno passu has ad metas nos potueris sistere ; est quod et succenseam, atque omnino, nisi admodum esses amicus, in te stomachum erumperem : nec enim agis ut solebas olim, candide et rotunde, imo est tibi quod asserves velut peculiari in penu, nec mecum communices. Stupes. RrDiu te non tenebo. En querelae caput. Quaerebas paulo ante, vix ante passus centum, quis ille esses, quem noras : nunc non modo scis quis ille sit, sed et clarum et distinctum habes illius conceptum. Aut tegebas nonnihil, teque ignorare simulabas, quod calleres maxime : aut venam veri certique habes subterraneam, quam occultas. Quanquam malo quaerere si digitum intendis in fontes, quam queri. Unde quaeso habes clarum illum et distinctum substantiae Elzevier, p. 69 cogitantis conceptum ? si a verbis, ab ipsa re, adeo est clara et evidens, postulabo etiam atque etiam, eum ut mihi conceptum tam clarum, tam distinctum, vel semel ostendas, ejus ut aspectu reficiar, maxime cum ab illo pene uno veritatem, quam vestigamus tantis laboribus, expectemus.

RrNempe, ais, certo scio me esse, me cogitare, me existere substantiam cogitantem.

Expecta, si placet, me ut formando conceptui tam arduo comparem. Scio ego quoque et probe novi me existere, me cogitare me existere substantiam cogitantem. Perge nunc demum, si placet.

Imo, ais, actum est. Cum cogitavi me existere substantiam cogitantem, formavi conceptum clarum et distinctum substantiae cogitantis.

AT VII, 505 Papae ! quam subtilis es et acutus ! ut momento penetras et pervadis omnia, quae sunt et quae non sunt, et quae esse queunt et quae nequeunt. Formas conceptum clarum et distinctum substantiae cogitantis, dum concipis clare et distincte existere substantiam cogitantem. An ergo, si clare cognoscas, ut Rrcognoscis profecto, adeo es felicis ingenii, nullum montem existere sine valle, continuo habebis conceptum Elzevier, p. 70 clarum et distinctum montis sine valle ? Sed artem quia non novi, factum demiror novum. Aperi, quaeso, et qui clarus sit et distinctus ille conceptus, ostende.

In promptu est, ais, Concipio clare et distincte existere substantiam cogitantem, et nihil concipio corporeum, nihil spirituale, nihil aliud praeterea, sed solam substantiam cogitantem. Ergo conceptus ille meus substantiae cogitantis clarus est et distinctus.

Audio te tandem, ac, ni fallor, capio. Clarus est conceptus ille tuus, quia certo cognoscis : distinctus est, quia nihil aliud cognoscis. An rem digito attigi ? Opinor. Nam addis :

Illud, ais, plane sufficit, ut affirmem me, quatenus me ipsum novi, nihil esse aliud quam rem cogitantem.

Abunde omnino, ac si clare mentem tuam cepi, Conceptus clarus et distinctus substantiae cogitantis, quem formas, in eo est, quod repraesentet tibi substantiam existere cogitantem nihil attendendo ad corpus, ad animum, ad mentem, ad quidquam aliud, sed tantum quod existat. Atque ita dicis, te, quatenus te nosti, nihil aliud esse quam substantiam cogitantem, non vero corpus, non animum, non mentem, non quid aliud : adeo ut, si accurate Elzevier, p. 71 existeres quatenus te nosti, esses tantum substantia cogitans, et praeterea nihil. Tibi, opinor, et arrides, et applaudis, ac putas me longo AT VII, 506 isto, quo utor praeter morem, verborum ductu moras nectere, pugnam defugere, ut infractam tuam illam aciem declinem. At profecto alia mihi mens est. Vis apparatum illum omnem et triarios, quos in extremam dimicationem caute servasti, etsi cuneatim et serratim ordinatos, verbo unico difflem ? Faciam tribus, ut ne vel nuncius restet. RrEn primum. a nosse ad esse non valet consequentia. Hoc meditare saltem dies 15, et meditationis extabit fructus, et ille quidem non paenitendus, si oculos subinde referas ad sequentem abacum. Substantia cogitans ea est, quae vel intelligit, vel vult, vel dubitat, vel somniat, vel imaginatur, vel sentit ; adeoque actus cogitativi, ut intelligere, velle, imaginari, sentire, omnes sub ratione communi cogitationis, sive perceptionis, sive conscientiae, conveniunt, atque substantiam, cui insunt, dicimus esse rem Cogitantem.

Elzevier, p. 72 RrEn secundum. Determinate, Indeterminate. Distincte, confuse. Explicite, implicite. Atque illud quoque animo volvas et revolvas ad dies 5. Erit operae pretium, si tuis ipse propositionibus singula, ut decet, applices, si dividas, si distinguas. Nec vero facere defugerem modo, nisi vererer taedium. En tertium. RrQuod nimis concludit, nihil concludit. Nec meditando tempus assignatur. Instat, urget. Age, refer animum ad tua illa, et vide num eodem modo progrediar. AT VII, 507 Sum res cogitans, novi me esse substantiam cogitantem, substantiam cogitantem existere, et tamen nondum novi Mentem existere, imo nulla mens existit : nihil est, abdicata sunt omnia. Ergo notitia existentiae aut existentis substantiae cogitantis non pendet a notitia existentiae aut existentis mentis. Ergo cum existam, et existam res cogitans, et mens non Elzevier, p. 73 existat, non sum mens, ergo corpus. Quid files ? quid pedem refers ? Nec dum ego spem abjeci omnem. Sequere me nunc demum. Euge, macte animo, veterem formam admoveo, et methodum regendae rationis antiquis omnibus, quid ajo ? omnibus omnino hominibus familiarem. Patere, quaeso, nec aegre feras : tuli ego te. Viam illa forsan aperiet, ut solet intricatis et desperatis in rebus. Aut sane, si minus id praestiterit, saltem, dum nos recipimus, methodi illius tuae, si quod sit vitium, digito commonstrabit. Ecce igitur rem tuam in forma.

9. Tuto fit receptus in veteri forma.

SsNulla res, quae talis est ut de ea dubitare possim an existat, de facto existit.

Omne corpus est tale ut de eo dubitare possim an existat.

Ergo nullum corpus existit de facto.

Annon major propositio tua est, ut ne vetera revocem ? Est et minor propositio, ut tua quoque sit conclusio. Resumo igitur.

Nullum corpus existit de facto.

SsErgo nullum de facto existens est corpus. Pergo : Nullum de facto existens est corpus.

Elzevier, p. 74 Ego (ego substantia cogitans) sum existens de facto.

AT VII, 508 Ergo ego (ego substantia cogitans) non sum corpus.

Quid vultus renidet, in eoque se ver aperit novum ? Arridet, credo, forma, et quod forma conficitur. At ecce Ssrisum sardonium. Loco corporis pone mentem, et tunc bona ex forma colliges. Ergo ego (ego substantia cogitans) non sum mens. Nempe.

Nulla res, quae talis est ut de ea dubitare possim an existat, de facto existit.

Omnis mens est talis ut de ea dubitare possim an existat.

Ergo nulla mens existit de facto.

Nulla mens existit de facto.

Ergo. Nullum de facto existens est Mens.

Nullum existens de facto est Mens.

Ego (ego substantia cogitans) sum existens de facto.

Ergo ego (ego substantia cogitans) non sum Mens.

Quid ergo ? forma bona est, legitima ; nusquam peccat, nusquam falsum conficit, nisi fors ex falso. Ergo quod vitium displicet in consequenti, non a forma sit, necesse est, sed ab aliquo male posito in praemissis. TtEt vero an bene positum putas hoc Elzevier, p. 75 tuae peregrinationis firmamentum, Nulla res, quae talis est ut de ea dubitare possim an existat aut an vera sit, de facto existit, aut vera est ? an certum illud an ita exploratum, ut firmo, et libero animo huic possis insistere ? Fare, quaeso, Cur illud negas, habeo corpus ? haud dubie quia dubium videtur tibi. An vero illud quoque dubium non est. Non habeo corpus ? An quisquam est, qui scientiae suae omnis, et disciplinae, atque illius maxime quam caeteris uti magistram velit imponere, fundamentum stabiliat illud, quod prudenter falsum existimet. Sed abunde. Haec meta ultima, et errorum finis, Nihil est quod sperem deinceps : AT VII, 509 Quare quaesito tuo An sit bona Methodus philosophandi per abdicationem dubiorum omnium respondeo, ut expectas, ingenue, libere, et citra verborum involucra.

NOTAE.

Hucusque R. P. jocatus est : et quia in sequentibus serio agere, ac plane aliam personam induere velle videtur, hic breviter ea interim ponam quae in his jocis animadverti. KkHaec ejus verba, Olim fuitne olim ? et, Somnio me cogitare, non cogito. Et talia, facetiae sunt, persona quam Elzevier, p. 76 sumpsit dignissimae ; Ut et gravis quaestio. An cogitare latius pateat quam somniare, atque argutum dictum, De Methodo somniandi, et, Ut quis bene ratiocinetur, somniet. Sed non puto me istis ullam vel minimam dedisse occasionem, quia expresse significavi me, dum loquebar de abdicatis, non affirmare quod essent, sed tantummodo quod viderentur ; adeo ut, quaerendo quid me olim esse putassem, quaererem tantum quid mihi tunc videretur me olim putasse ; Ac dum dixi me cogitare, non inquisivi, an cogitarem vigilans, an somnians ; Et miror eam ab illo vocari Methodum somniandi, a qua non parum videtur fuisse excitatus.

AT VII, 510 LlRatiocinatur etiam convenienter suae personae, cum, ut quaeram quid me antehac esse putarim, vult a me praemitti velut effatum, Sum aliquid eorum quae me esse olim credideram, aut, Sum illud quod olim credidi me esse. Ac paulo post, ad quaerendum an sim corpus, vult praemitti hanc Cynosuram, Recte olim censui de iis quae pertinent ad corpus, vel, Nihil ad corpus pertinet, praeter ea quae olim pertinere intellexi. Nam dicta, quae rationi manifeste repugnant, apta sunt ad risum movendum ; et manifestum est utiliter a me quaeri potuisse, quid olim me esse credideram, atque an essem corpus, etsi nescirem an quidquam essem eorum quae credideram, Elzevier, p. 77 nec an bene credidissem, ut nempe auxilio eorum, quae tunc de novo essem percepturus, istud ipsum examinarem ; atque, si nihil aliud, saltem addiscerem nihil a me illa via posse inveniri.

MmEgregie rursus personam suam agit, narrando fabellam de rustico : Nihilque in ea magis ridiculum, quam quod ille, putando ipsam meis verbis applicare, applicet tantum suis : Mox enim me reprehendebat, quod non supposuissem hoc effatum, Recte olim censui de iis quae pertinent ad corpus, vel, Nihil ad corpus pertinet, praeter ea quae olim pertinere intellexi : Nunc autem hoc ipsum, quod querebatur a me dictum non fuisse, quodque totum ex sua imaginatione eduxit, tanquam si meum esset reprehendit, et cum absurda rustici sui ratiocinatione comparat. Ego vero nunquam negavi rem cogitantem esse corpus, propterea AT VII, 511 quod supposuerim me olim de natura corporis recte censuisse ; Sed propterea quod hoc nomine corpus non utendo, nisi ad rem mihi satis notam, nempe substantiam extensam significandam, agnoverim rem cogitantem ab ea differre.

NnElegantiae jam saepius dictae, quae hic repetuntur, Cogito, ais. Nego, somnias. Et, Certum, addis, et evidens. Nego, somnias, videtur dumtaxat, apparet, non est, etc. Hoc nomine saltem risum movent, quod in Elzevier, p. 78 eo qui serio ageret essent ineptae. Ne vero Tyrones forte hic errent, putantes dubitanti vigiletne, an somniet, nihil aliud posse esse certum et evidens, sed tantum videri, aut apparere, velim ut recordentur ejus quod ante notatum est, (ad F) nempe id quod clare percipitur, a quocunque demum percipiatur, verum esse, non autem videri, aut apparere verum dumtaxat. Etsi profecto pauci sint, qui recte distinguant inter id, quod revera percipitur, et, id quod percipi putatur, quia pauci claris ac distinctis perceptionibus sunt assueti.

OoHuc usque Actor noster nullius memorandi praelii imaginem nobis exhibuit, sed exiguos tantum obices sibi proposuit, in quos ubi aliquandiu gesticulatus est, statim cecinit receptui, et in aliam partem se convertit : Hic primum incipit ingens certamen, in hostem sua scena dignissimum, nempe in umbram meam, nullis quidem aliis visibilem, sed quam ex proprio suo cerebro eduxit, et, ne non satis vana videretur, ex ipso AT VII, 512 Nihilo conflavit. Serio vero in ipsam certat, argumentatur, sudat, facit inducias, Logicam in auxilium vocat ; instaurat pugnam, singula excutit, librat, trutinat ; Et quia tam valentis adversarii ictus clypeo non audet excipere, corpore ipsos declinat, distinguit, et denique per diverticula, Determinate et Indeterminate Elzevier, p. 79 fugiens evadit. Cujus sane rei spectaculum est perjucundum ; Praesertim si tanti dissidii causa intelligatur, Nempe cum in meis scriptis forte legisset, si quas veras opiniones, antequam serio philosophemur, habeamus, eas tam multis aliis, vel falsis, vel saltem dubiis esse permistas, ut, ad illas ab his secernendas, optimum sit omnes initio rejicere, sive nihil plane ex iis non abdicare, ut postea commodius quae verae fuerant, agnosci, vel novae inveniri, ac solae verae admitti possint. Quod plane idem est, ac si dixissem, ad cavendum, ne in canistro vel corbe pomis pleno aliqua corrupta haberentur, principio omnia esse effundenda, nihilque prorsus in eo relinquendum, et deinde ea sola, vel resumenda, vel aliunde assumenda, in quibus nullum vitium esse cognosceretur, At ille rem tam altae speculationis non capiens, vel certe, ut fit, simulans se non capere, miratus est praecipue quod diceretur Nihil non esse abdicandum, ac diu multumque de isto Nihilo cogitando, sic illud cerebro suo infixit, ut quamvis nunc in ipsum saepe praelietur, non facile tamen eo se possit liberare.

PpPost tam secundum praelium, opinione victoriae elatus, novum hostem lacessit, quem quidem rursus putat AT VII, 513 esse umbram meam, Elzevier, p. 80 ea enim perpetuo ejus phantasiae obversatur, sed nunc ipsam ex nova materia componit, nempe ex verbis. Novi me existere quaero quis sim, etc. Et, quia haec minus ipsi nota est quam praecedens, cautius aggreditur, et eminus dumtaxat. Primum telum, quod jacit, hoc est, Cur quaeris, si nosti ? Quod quia putat ab hoste excipi hoc umbone, Novi me esse, non novi quis sim, statim hanc longiorem hastam intorquet, Unde agnosces quis sis, nisi ab iis, quae aut nosti olim, aut olim scies ? Non ab iis, quae olim nosti. Dubiis scatent, et abdicata sunt. Ergo ab iis quae nondum scis, scies vero postea. Quo ictu miserabilem Umbram valde commotam, ac prope prostratam, audire se putat exclamantem, Nondum novi ista existere. Tuncque iram suam in misericordiam mutans, eam solatur his verbis, Spera bene, cognosces aliquando. Ad quae ipsam voce querula, et supplici, sic respondentem inducit, Quid faciam interea ? Ille vero imperiose, ut victorem decet, Expectabis, inquit ; Verumtamen, quia est misericors, non diu patitur ancipitem, sed rursus fugiens ad diverticula determinate, indeterminate ; clare, confuse : quia neminem ibi se insequentem videt, solus triumphat. Quae profecto omnia eximia sunt, in eo genere facetiarum, quod petitur ab inexpectata stultitiae simulatione, in viro cujus Elzevier, p. 81 vultus et vestitus multum sapientiae, gravitatisque promittebant. Sed ut hoc clarius pateat, considerandus est Actor noster tanquam vir gravis et doctus, qui, ad impugnandam eam AT VII, 514 Methodum quaerendae veritatis, quae jubet ut, rejectis omnibus incertis, incipiamus a cognitione propriae existentiae, atque inde progrediamur ad examen naturae nostrae, sive ejus rei quam jam existere cognoscimus, probare conatur per hanc viam nullum aditum patere ad ulteriorem cognitionem, hacque utitur ratione, Cum noveris tantum te esse, non autem quis sis : non potes hoc discere ab iis quae olim nosti, cum omnia abdicaveris : Ergo ab iis quae nondum scis. Ad quae vel puer triennis posset respondere, Nihil obstare quominus disceret ab iis quae olim noverat, quia etsi fuissent abdicata, cum dubia erant, poterant tamen resumi postea, cum vera esse constaret : Ac praeterea etsi concederetur disci nihil posse ab olim cognitis, saltem alteram viam, per ea, quae nondum noverat, sed studio, et animadversione esset cogniturus, omnino patere. Sed hic noster fingit sibi adversarium, qui non modo priorem viam concedit esse occlusam, sed etiam qui alteram ipsemet claudit hoc verbulo, Non novi ista existere. Tanquam si nova existentiae cognitio nulla posset acquiri ; ac tanquam si ejus ignoratio omnem essentiae cognitionem impediret, Quod sane est quam Elzevier, p. 82 maxime insulsum. Sed nempe alludit ad mea verba ; scripsi enim, fieri non posse ut ea, quam jam habeo, notitia rei, quam novi existere, pendeat a notitia ejus, quod existere nondum novi ; Atque hoc, quod tantum dixi de praesenti, ridicule transfert ad futurum, eadem ratione ac si, quia jam non possumus videre illos, qui nondum nati sunt, sed hoc anno nascentur, concluderet nos nunquam videre ipsos posse. Nam sane AT VII, 515 perspicuum est rei, quae cognoscitur ut existens, notitiam illam, quae jam habetur, non pendere a notitia ejus, quod nondum cognoscitur ut existens ; quia hoc ipso quod aliquid percipiatur ut pertinens ad rem existentem, necessario etiam percipitur existere : Sed longe aliud est de futuro, quia nihil obstat quominus notitia ejus rei, quam novi existere, augeatur aliis rebus, quas existere nondum novi, sed tum demum sum cogniturus, cum eas ad ipsam pertinere percipiam. Pergit vero inquiens, Spera bene, cognosces aliquando. Ac deinde, Te diu non patiar ancipitem. Quibus verbis jubet nos a se expectare, vel ut demonstret per viam propositam ad nullam ulteriorem cognitionem posse deveniri ; vel certe si supponat illam ab adversario esse occlusam (quod tamen esset ineptum) ut aliquam aliam aperiat : Sed tantummodo subjungit, Nosti quis sis indeterminate Elzevier, p. 83 et confuse, non autem determinate et clare. Ex quibus verbis nihil proclivius est, quam ut concludamus, nobis ergo viam patere ad ulteriorem cognitionem, quia meditando, et advertendo possumus efficere, ut id quod indeterminate ac confuse dumtaxat cognoscimus, clare ac determinate postmodum percipiamus. Sed nihilominus ille concludit, verba Determinate, indeterminate, esse echinum quod nos saeculum possit remorari, atque ideo aliud iter esse quaerendum. Quibus omnibus nihil aptius, ad summam ineptitudinem, et imbecillitatem ingenui proprii simulandam, excogitari ab eo potuisse mihi videtur.

QqSum, ais. Nego. Pergis, Cogito. Nego etc. AT VII, 516 Hic rursus praeliatur in priorem umbram, putansque se statim in primo congressu ipsam obtruncasse, gloriabundus exclamat, Omnino facinus insigne, uno ictu amputavi omnia. Sed quia haec umbra ab ejus cerebro vitam habet, nec nisi simul cum illo mori potest, etiam obtruncata reviviscit ; Et manum pectori admovens jurat se esse, se cogitare. Quo novo precandi genere mollitus veniam illi vivendi concedit, ac multa, spiritibus ultimis collectis, ineptissime garriendi, quae ipse non refutat, sed potius amicitiam cum illa contrahit, atque ad alias delicias transit.

RrPrimo sic ipsam objurgat, Quaerebas paulo Elzevier, p. 84 ante, vix ante passus centum, quae esses, nunc non modo scis, sed et clarum et distinctum habes illius conceptum. Deinde rogat conceptum tam clarum, tam distinctum, sibi ostendi, ejus ut aspectu reficiatur. Tum fingit illum sibi ostendi in his verbis, Certo scio me esse, me cogitare, me existere substantiam cogitantem, actum est. Quae non sufficere probat hoc exemplo. Cognoscis etiam nullum montem existere sine valle, ergo habes conceptum clarum, et distinctum montis sine valle. Idemque sic interpretatur, Clarus est conceptus ille tuus, quia certo cognoscis ; distinctus est, quia nihil aliud cognoscis. Atque adeo conceptus clarus et distinctus, quem formas, in eo est, quod repraesentet tibi substantiam existere cogitantem, nihil attendendo ad corpus, ad animum, ad mentem, ad quicquam aliud, sed AT VII, 517 tantum quod existat. Postremo stratioticos animos resumendo, putat se ibi videre magnum apparatum, triariosque cuneatim ac serratim ordinatos, quos omnes novus Pyrgopolinices difflat spiritu,
Quasi ventus folia, aut panicula tectoria,
Et ita ut ne vel nuntius restet. Primo flatu emittit haec verba, A nosse ad esse non valet consequentia : simulque ostentat, instar Elzevier, p. 85 vexilli, abacum quemdam in quo substantiam cogitantem pro arbitrio descripsit. Secundo flatu emittit haec, Determinate, indeterminate. Distincte, confuse. Explicite, implicite. Tertio haec, Quod nimis concludit, nihil concludit. Hocque ultimum ita explicat, Novi me existere substantiam cogitantem, et tamen nondum novi mentem existere. Ergo notitia existentiae meae non pendet a notitia existentis mentis. Ergo cum existam, et mens non existat, non sum mens ; ergo corpus. Quibus auditis, illa silet, pedem refert, animum despondet, ac se captivam duci ab eo patitur in triumphum. Ubi multa immortali risu digna possem ostendere. Sed malo parcere Actoris togae ; ac etiam meum esse non puto de rebus tam levibus diu ridere. Quapropter hic ea tantum notabo, quae a veritate aliena cum sint, forte tamen ab aliquibus crederentur tanquam a me concessa, si de ipsis plane tacerem. AT VII, 518 In primis nego eum juste queri, quasi dixissem me habere clarum et distinctum mei conceptum, priusquam sufficienter explicuissem qua ratione habeatur, atque, ut ait, cum vix ante passus centum quaesivissem quis essem : Nam, inter ista duo, recensui omnes proprietates rei cogitantis, nempe quod intelligat, velit, imaginetur, recordetur, sentiat etc.  itemque omnes alias proprietates vulgo notas, quae ad ejus conceptum non Elzevier, p. 86 pertinent, ut unas ab aliis distinguerem, quod solum post sublata praejudicia potuit optari. Sed fateor illos, qui praejudicia non exuunt, non facile ullius unquam rei clarum et distinctum conceptum habere posse : manifestum enim est eos conceptus, quos in pueritia habuimus, claros, et distinctos non fuisse ; ac proinde ab ipsis, nisi fuerint depositi, alios, quoscunque postea acquirimus, obscuros reddi et confusos. Cum itaque vult sibi ostendi clarum istum et distinctum conceptum ejus ut aspectu reficiatur ; nugas agit. Ut etiam cum me inducit illum sibi ostendentem in his verbis, Certo scio me esse etc. Cum vero vult eas ipsas nugas refutare hoc exemplo, Certo etiam scis nullum montem existere sine valle, ergo habes conceptum clarum et distinctum montis sine valle, sophismate se ipsum fallit, nam ex antecedentibus tantum sequitur, Ergo clare et distincte percipis nullum montem existere sine valle ; non autem, habes conceptum montis sine valle, quia, cum nullus sit, non debet haberi, ut percipiatur nullum montem esse sine valle. Sed nempe est adeo AT VII, 519 felicis ingenii, ut ipsasmet illas ineptias, quas finxit, non possit sine novis ineptiis refutare. Cum vero ait postea, me concipere substantiam cogitantem, et nihil concipere corporeum, nihil spirituale etc. de corporeo concedo, quia prius explicueram quid per nomen corporis vel rei Elzevier, p. 87 corporeae intelligerem : nempe id tantum quod est extensum, sive in cujus conceptu extensio continetur. Quod autem addit de spirituali, crasse affingit ; ut et allis pluribus in locis, ubi me inducit dicentem, sum res cogitans, sed non sum corpus, nec animus, nec mens, etc. non possum enim de re cogitante negare, nisi ea in quorum conceptu nullam cogitationem contineri scio, quod me scire de animo, vel de mente, nunquam scripsi, nec cogitavi. Cumque postea dicit se recte capere meam mentem, ac me putare clarum esse conceptum meum, quia certo cognosco ; et distinctum, quia nihil aliud agnosco, se ipsum valde tardi ingenii esse fingit : Aliud enim est clare percipere, ac certo scire. Cum multa, non tantum ex fide divina, sed etiam quia prius ea clare perspeximus, jam certo sciamus, quae tamen non clare jam percipimus ; et aliarum rerum cognitio minime impedit quominus ea, quam habemus alicujus rei, sit distincta ; nec ullum, vel minimum, verbum unquam scripsi, ex quo tales affaniae deduci possent. Praeterea effatum ejus, A nosse ad esse non valet consequentia, AT VII, 520 est plane falsum : Etsi enim, ex eo, quod noscamus alicujus rei essentiam, non sequatur illam existere ; nec ex eo quod putemus nos aliquid cognoscere, sequatur illud esse, si fieri possit ut Elzevier, p. 88 fallamur : Omnino tamen A nosse ad esse valet consequentia, quia plane fieri non potest, ut aliquam rem cognoscamus, nisi revera ipsa sit prout illam cognoscimus ; nempe vel existens, si eam existere percipimus ; vel hujus aut illius naturae, si tantum ejus natura nobis sit nota. Falsum etiam est, aut saltem ab illo absque ulla vel minima ratione affirmatum, aliquam substantiam cogitantem esse partibilem, ut habet in illo abaco, in quo diversas substantiae cogitantis species, tanquam ab oraculo aliquo edoctus, proponit : Nullam enim possumus cogitationis extensionem, aut partibilitatem intelligere, ac omnino est absurdum id verbo affirmare ut verum, quod nec a Deo est revelatum, nec assequimur intellectu. Atque hic tacere non possum opinionem istam, de partibilitate substantiae cogitantis, periculosissimam ac religioni Christianae quam maxime adversantem mihi videri ; quia, quamdiu quis illam admittet, realem humanae animae a corpore distinctionem nunquam vi rationis agnoscet. Verba Determinate, indeterminate. Distincte, confuse. Explicite, implicite. Cum sola, ut hic, ponuntur, nullum plane habent sensum ; nec aliud sunt quam offutiae, quibus videtur Author noster velle discipulis suis AT VII, 521 persuadere, cum nihil boni habet quod dicat, se tamen aliquid boni cogitare. Aliud etiam ejus effatum, Quod nimis concludit, Elzevier, p. 89 nihil concludit, non sine distinctione debet admitti : Nam si per verbum nimis intelligat tantum aliquid amplius quam id quod quaerebatur, ut cum infra reprehendit argumenta quibus existentiam Dei demonstravi, ob id quod putet per illa plus concludi, quam leges prudentiae exigant, aut quisquam mortalium deposcat, plane falsum est et ineptum, quia, quo plus concluditur, modo recte concludatur, tanto melius est, nec ullae unquam prudentiae leges huic rei possunt adversari ; Si vero intelligat per verbum nimis, non simpliciter aliquid amplius quam quaerebatur, sed aliquid quod sine controversia sit falsum, tunc quidem est verum, Sed plane errat R. P., cum tale quid mihi affingere conatur. Cum enim ita scripsi, Notitia eorum quae novi existere, non pendet a notitia eorum quae existere nondum novi : Atqui novi rem cogitantem existere, ac nondum novi corpus existere ; ergo notitia rei cogitantis non pendet a notitia corporis. Nihil nimis, et nihil non recte conclusi. Cum vero assumit, Novi rem cogitantem existere, ac nondum novi mentem existere, imo nulla mens existit, nihil est, abdicata sunt omnia. Rem plane nugatoriam ac falsam assumit : Non enim possum quidquam affirmare aut negare de AT VII, 522 mente, nisi sciam quid per hoc nomen Mens intelligam ; nihilque possum Elzevier, p. 90 intelligere, ex iis quae per illud solent intelligi, in quo non contineatur cogitatio : Adeo ut repugnet, ut quis cognoscat rem cogitantem existere, ac non cognoscat mentem, sive aliquid ejus quod significatur nomine mentis, existere. Quodque subjungit, Imo nulla mens existit, nihil est, abdicata sunt omnia, tam absurdum est, ut responsionem non mereatur, Cum enim post abdicationem agnita sit existentia rei cogitantis, agnita simul est existentia mentis (saltem quatenus hoc nomine res cogitans significatur) nec proinde amplius est abdicata. Cum denique usurus syllogismo in forma, id extollit tanquam Methodum aliquam regendae rationis, quam meae opponat, videtur velle persuadere, me syllogismorum formas non probare, ac proinde Methodum aliquam a ratione valde alienam habere ; Hoc autem falsum esse satis patet ex meis scriptis, in quibus nunquam non usus sum syllogismis, cum locus id postulavit.

SsHic affert syllogismum ex falsis praemissis, quas meas esse affirmat, ego vero nego et pernego. Nam quantum ad hanc majorem, Nulla res, quae talis est ut de ea dubitare possim an existat, de facto existit, tam absurda est, ut non verear ne ullis persuadere possit eam a me esse profectam, nisi quibus una persuadeat me rationis compotem non esse. Nec possum satis mirari quo consilio, qua fide, Elzevier, p. 91 qua spe, qua confidentia id AT VII, 523 susceperit : Nempe in prima Meditatione, in qua nondum de ulla veritate statuenda, sed tantummodo de praejudiciis tollendis agebam, postquam ostendi eas opiniones, quibus credendis quammaxime fueram assuetus, in dubium posse revocari, ac proinde ab iis, non minus quam ab aperte falsis, assensionem esse cohibendam, ne quo mihi in veritate quaerenda impedimento esse possent, Addidi haec verba. Sed nondum satis est hoc advertisse, curandum est ut recorder, assidue enim recurrunt consuetae opiniones, occupantque credulitatem meam, tanquam longo usu et familiaritatis jure sibi devinctam, fere etiam me invito ; nec unquam iis assentiri, et confidere desuescam, quamdiu tales esse supponam quales sunt revera, nempe aliquo, quidem, modo dubias, ut jam jam ostensum est, sed nihilominus valde probabiles, et quas multo magis rationi consentaneum sit credere quam negare. Quapropter ut opinor non male agam, si, voluntate plane in contrarium versa, me ipsum fallam, illasque aliquandiu omnino falsas, imaginariasque esse fingam, donec tandem, velut aequatis utrimque praejudiciorum ponderibus, nulla amplius prava consuetudo judicium meum a recta rerum perceptione detorqueat. Ex quibus Author noster elegit haec verba, caeteris rejectis, Elzevier, p. 92 Opiniones aliquo modo dubias, voluntate plane in contrarium versa, omnino falsas imaginariasque esse fingam ; Ac praeterea in locum verbi fingam substituit ponam, credam, et ita credam ut contrarium ejus quod dubium est pro vero affirmem. Voluitque hoc esse tanquam effatum sive AT VII, 524 regulam certam qua semper uterer, non ad praejudicia tollenda, sed ad fundamenta Metaphysicae summe certae et accuratae statuenda. Primo tamen cunctanter tantum et per ambages hoc proposuit, nempe in §. 2. et 3. primae suae quaestionis : Quin et in 3 illo §. postquam supposuit ex ista regula se debere credere, 2. et 3. non facere 5. quaerit an continuo illud ita debeat credere, ut sibi persuadeat aliter habere se non posse. Ad quod absurdissimum quaesitum inducit me, post aliquot ambages et verba superflua, sic denique respondentem, Nec pones, nec negabis, neutro uteris, utrumque habebis velut falsum. Ex quibus verbis, mihi ab illo ipso tributis, plane manifestum est eum recte scivisse, me ut verum non credere contrarium ejus quod dubium est, ac neminem ex mea sententia eo uti posse pro majore propositione alicujus syllogismi ex quo certa conclusio expectetur : Contradictoria enim sunt, nec ponere nec negare, neutro uti, atque unum ex iis ut verum affirmare, atque eo uti. Sed sensim postea eorum, quae Elzevier, p. 93 tanquam mea retulerat, oblitus, non modo contrarium affirmavit, sed et tam saepe inculcavit, ut fere hoc unum in tota sua dissertatione reprehendat, et omnia illa duodecim peccata, quae deinceps ad finem usque mihi affingit ex hoc uno componat. Unde profecto, tum hic, ubi hanc majorem, Nulla res quae talis est ut de ea dubitare possim an existat, de facto AT VII, 525 existit, meam esse affirmat, tum aliis omnibus in locis ubi quid tale mihi tribuit, nisi prorsus ignorem quid verbum mentiri significet, illum inexcusabiliter mentiri, sive contra mentem et conscientiam loqui evidentissime demonstratur : Et quamvis admodum invitus tam inhonesto verbo utar, exigit tamen hoc a me defensio veritatis, quam suscepi, ut quod ille tam aperte facere non erubescit, ego saltem nomine proprio vocare non recusem. Cumque in toto hoc scripto nihil aliud fere agat, quam ut hoc idem ineptissimum mendacium, sexcentis variis modis expressum, lectori persuadeat, et inculcet, non video ipsum aliter posse excusari, quam quia forte tam saepe idem affirmavit, ut paulatim sibi ipsi persuaserit esse verum, nec amplius pro mendacio suo cognoscat. Quantum deinde ad minorem, Omne corpus est tale, ut de eo dubitare possim an existat, vel, Omnis mens est talis, ut de ea dubitare possim an existat. Si de quovis tempore indefinite intelligatur, Elzevier, p. 94 ut ad ejus conclusionem debet intelligi, est quoque falsa, et nego meam esse : Nam statim post initia secundae Meditationis, ubi certo perspexi rem cogitantem existere, quae res cogitans ex vulgari usu mens appellatur, non amplius dubitare potui quin mens existeret ; ut etiam post sextam Meditationem, in qua corporis existentiam cognovi, non amplius de ipsa potui dubitare. Quam stupendi vero ingenii est author noster, qui duas falsas praemissas tam artificiose potuit excogitare, ut ex iis, in bona forma, conclusio falsa sequeretur. Sed non intelligo cur hic mihi risum Sardonium AT VII, 526 adscribat, cum laetitiae causam dumtaxat, non quidem per magnae, sed certe verae ac solidae in ejus dissertatione repererim : nempe quod ille, multa ibi reprehendendo, quae non mea sunt, sed a se mihi afficta, clare ostendat se nullum non movisse lapidem, ut aliquid reprehensione dignum inveniret in meis scriptis, et tamen nihil omnino invenisse.

TtAt certe, illum non ex animo hactenus risisse, satis declarant, tum seria objurgatio qua hanc partem concludit, tum maxime sequentes ejus responsiones, in quibus non modo tristis, et severus, sed etiam profecto est crudelis. Nam cum nullas odii habeat causas, nihilque invenerit reprehendendum, praeter illud unum absurdum, quod Elzevier, p. 95 mihi prudens et sciens affinxit, quodque paulo ante non potui honestius quam mendacium ejus nominare : Quia tamen putat se jam illud Lectori suo plane persuasisse (Non quidem vi rationum, utpote quas nullas habet ; Sed primo admirabili affirmandi confidentia, quae, in viro pietatem et charitatem Christianam peculiariter professo, tanta, et tam sine pudore, de re falsa esse posse nunquam putatur ; Ac deinde pertinaci et frequenti ejusdem repetitione qua saepe sit ut, ex consuetudine audiendi etiam res quas falsas scimus, consuetudinem eas pro veris habendi acquiramus : atque hae duae machinae apud plebem, illosque omnes qui res accurate non examinant, omni pondere rationum potentiores esse solent) Nunc victo superbe insultat, et me tanquam puerum gravis Paedagogus objurgat, pluriumque peccatorum reum facit AT VII, 527 in sequentibus 12. responsionibus, quam in Decalogo praecepta habeantur. Excusandus tamen est R. P. quia non amplius apud se esse videtur ; sed, cum plusculum poti duas tantum res pro una soleant videre, tanto ille charitatis zelo turbatus est, ut in unico contra mentem et conscientiam propriam dicto suo duodecim peccata mihi tribuenda inveniat : quae, nisi me aperte, ac citra verborum involucra hic loqui puderet, non deberem aliter quam Elzevier, p. 96 convitia, et calumnias vocare : sed, quia jam puto meas esse vices jocandi, hallucinationes tantum dicam ; Et velim ut Lector animadvertat, ne minimum quidem verbum, ab ipso, contra me, in sequentibus haberi, in quo non sit hallucinatus.

RESPONSIO

Resp. 1. Peccat Methodus circa principia. Nempe nulla habet, et infinita habet. Ac caeterae quidem facultates, ut ex certis educant certa ; clara, evidentia, et innata sibi ponunt principia. Totum est sua parte majus. Ex nihilo nihil fit, et sexcenta id genus, quibus subnixa evehunt sese in altum et ad veritatem tuto contendunt. Haec vero secus, ut faciat aliquid, non ex aliquo, sed ex nihilo, amputat, abdicat, ejurat omnia ad unum principia vetera, ac voluntate plane in contrarium versa ne videatur alis omnibus carere, fingit et aptat sibi e cera, ac principia ponit nova veterum plane contraria, Atque eo pacto vetera exuit praejudicia, ut induat nova ; certa deponit ut assumat dubia : alas sibi aptat, sed cereas : subvehit sese in AT VII, 528 altum, at ut cadat : Denique ex nihilo molitur aliquid, ut faciat nihil.

Elzevier, p. 97 Resp. 2. Peccat Methodus circa media. Nempe nulla habet dum tollit vetera, nec adhibet nova. Reliquae disciplinae formas habent logicas et syllogismos, et modos argumentorum certos, quorum ductu, velut Ariadnaeo filo, ex labyrinthis expediant sese, et res involutas extricent facile et tuto. Haec vero contra, formam veterem deturpat, dum novo pallet metu, quem sibi a Genio fingit, dum veretur ut ne somniet ; dum dubitat an deliret. Propone syllogismum pallebit ad majorem, quaecunque sit illa tandem. Forte, ait, Genius me decipit. Quid vero ad minorem ? trepidabit, dubiam dicet. Quid si somniem ? quoties somnianti visa sunt certa, et clara, quae post somnium falsa comperta sunt ? Quid denique faciet ad conclusionem ? Omnes omnino velut laqueos et pedicas fugitabit. Annon deliri, et pueri, et amentes praeclare se credunt ratiocinari, cum omni mente, et judicio deficiantur ? Quid si mihi idem contingat modo ? Quid, si fucum faciat, et offucias Genius ? malus est. Nec dum Deum novi existere, et ab eo deceptorem coerceri. Quid hic facias ? Quid cum dicet, et obstinato animo, consequentiam dubiam esse nisi antea certo scias te nec somniare, nec desipere, sed esse Deum, Elzevier, p. 98 et veracem Deum, et ab eo Genium malum haberi in vinculis ? Quid cum syllogismi hujus repudiabit materiam et formam ? Idem est dicere aliquid in rei alicujus natura sive conceptu contineri, ac dicere ipsum de ea re esse verum. Atqui existentia etc. Quid alia id genus, quae si urgeas, Expecta dicet quoad esse Deum sciam, et Genium videam ligatum. At saltem, ais, id habet commodi, dum nullos adhibet syllogismos, tuto vitat paralogismos. AT VII, 529 Praeclare enimvero, ut ne mucosus sit puer, denasetur. Num melius caeterae matres suos emungunt ? Quare unum hoc habeo, quod dicam. Sublata omni forma, nihil remanet, nisi informe.

Resp. 3. Peccat Methodus contra finem, dum nihil certi assequitur, sed nec potest assequi, cum ipsa sibi vias omnes ad veritatem occludat. Ipsemet vidisti, et expertus es tuis in erroribus Ulysseis, quibus te, meque socium fatigasti. Contendebas te esse mentem, aut habere mentem : id vero minime potuisti conficere, sed haesisti in salebris, et vepribus, et quidem toties, ut meminisse vix possim. Quanquam et recordari proderit modo, ut responsioni huicce nostrae suum sit robur. En igitur summa capita, quibus ipsa sibi Elzevier, p. 99 Methodus nervos succidit, omnemque plane spem ad veritatis lucem praecludit. 1. Nescis an somnies an vigiles, adeoque nihilo plus debes tuis in cogitatis, et ratiocinationibus (si quas tamen habes, non vero somnias dumtaxat te habere) ponere, quam somnians in suis. Hinc dubia omnia, et nutantia, et ipsae conclusiones incertae. Exempla non afferam, obi ipse, et percurre apothecas memoriae tuae, etsi quid repereris, quod ea labe non sit infectum, profer : gratulabor. 2. Antequam sciam Deum existere, qui Genium malum liget, dubitare debeo de omni re, et omnem omnino propositionem habere suspectam, aut sane, quae vulgaris est philosophia et vetus ratiocinandi methodus, ante omnia definiendum est an sint, et quae illae tandem propositiones immunes, deque iis retinendis monendi sunt Tyrones. Hinc, perinde atque ex praecedenti, dubia omnia. Et ad vestigandum verum prorsus inutilia. 3. Si quid sit quod habeat vel minimum dubitationis, id voluntate plane in contrarium versa falsum AT VII, 530 esse crede, et crede oppositum, eoque utere tanquam principio. Hinc aditus omnes ad veritatem praeclusi. Quid enim speres ab illo, caput non habeo. Nullum est corpus, nulla mens, et sexcentis istiusmodi ? Neque Elzevier, p. 100 vero dicas abdicationem illam non esse perpetuam, sed justitii instar, ad tempus, ad mensem, ad dies 15. Ut quisque majori contentione in illam incumbet. Esto enim, sit ad tempus ; at est eo tempore quo veritatem vestigas, quo uteris abdicatis, et abuteris, perinde quasi ab iis veritas omnis pendeat, et in iis veluti necessario in stereobate consistat. At, ais, ea utor, ut stylobatam, et columnam stabiliam, ut solenne est Architectis. Annon illi machinas extemporaneas extruunt, iis utuntur, ut columnam elevent, et suo in loco stabiliant, tum velut praeclare suo defunctas munere dissolvunt, et amovent ? Quidni illos imiter ? Imitare, per me licet, at vide ne et stylobata et columna extemporaneae illi machinae sic innitantur, ut hac remota illa concidant. Atque illud est quod in Methodo reprehensione dignum putem. Falsa ponit fundamenta, iisque ita nititur, ut remotis illis, illa quoque sit amovenda.

Resp. 4. Methodus peccat excessu. Hoc est, plus molitur quam ab ea prudentiae leges exigant, plus quam ab ea quisquam mortalium deposcat. Petunt quidem nonnulli, sibi ut demonstretur Dei existentia, et humanae mentis immortalitas, at profecto nemo repertus est hactenus, Elzevier, p. 101 qui sibis satis esse non duxerit, si Deum existere, et mundum ab eo administari, et animas hominum esse spirituales, et immortales, tam certo sciat, atque illud, 2. et 3. faciunt 5. aut istud, habeo caput, habeo corpus, ut superflua sit omnis cura majoris alicujus certitudinis vestigandae. Praeterea, AT VII, 531 ut in practicis, aut agendis rebus certi sunt fines certitudinis, qui sufficiant abunde, ut quisque prudenter et tuto se gerat ; ita in meditandis et speculandis rebus definiti sunt limites, quos qui attigit certus est, et ita certus, ut merito aut desperatis, aut damnatis aliis, quae quis ulterius tentare vellet, in eo prudenter, ac secure conquiescat. Ne plus ultra, Ne quid nimis. At, ais, haec laus non vulgaris Metas promovere, et vadum ab omnibus retro seculis intentatum pervadere. Ita sane laus eximia, at dum vadum vadari possit citra naufragium, quare.

Resp. 5. Peccat deffectu. Hoc est, dum plus stringit, quam sit par, nihil colligit. Unum te volo testem, te judicem. Quid praestitisti apparatu illo magnifico ? quid abdicatione illa tam solenni, adeo generali et generosa ; ut ne tibi ipsi peperceris, nisi hoc tritum Cogito, sum, sum res cogitans ? hoc, inquam, ita vel plebeculae familiare, ut nemo repertus sit ab orbe Elzevier, p. 102 condito, qui de eo vel leviter dubitarit, nedum qui serio poposcerit probari sibi, se esse, se existere, se cogitare, se esse rem cogitantem, ut merito gratias tibi nemo sit habiturus, nisi forte, quod ego mea pro amicitia, et singulari erga te voluntate facio, ut prolixam tuam erga genus humanum voluntatem probet, et laudet conatum.

Resp. 6. Peccat commune peccatum, quod in caeteris arguit. Nempe miratur mortales omnes omnino haec dicere, et ponere tam confidenter. Habeo caput, habeo oculos, etc. Et seipsam non miratur, dum pari confidentia dicit Non habeo caput, etc.

Resp. 7. Peccat peculiare sibi peccatum. Nempe, quod caeteri hominum aliquatenus certum habent, et sufficienter, habeo caput, est corpus, est mens, illa singulari AT VII, 532 sibi consilio, oppositum. Non habeo caput, non est corpus, non mens, non modo certum, sed ita certum, ut in eo fundari possit accurata Metaphysica, ponit, eoque nititur usque eo, ut hoc si fulcrum removeris, in vultum procumbat.

Resp. 8. Peccat imprudens. Nempe non advertens Dubium esse gladium ancipitem, dum alteram fugit aciem, ab altera laeditur. Dubium illi est an aliquod corpus Elzevier, p. 103 existat ; quia dubium removet et ponit oppositum, Nullum est corpus, atque in hoc dubio, tanquam si esset certum, dum imprudens nititur, vulneratur.

Resp. 9. Peccat prudens, dum sciens, ac volens, et monita occaecat sese, et voluntaria abdicatione eorum quae sunt necessaria ad vestigandum verum, sua deludi se sinit Analysi non modo id conficiens quod non intendit, sed illud etiam, quod maxime reformidat.

Resp. 10. Peccat commissione, dum, quod vetat solenni edicto, redit ad vetera, et contra leges abdicationis, repetit abdicata. Sat recordaris.

Resp. 11. Peccat omissione, dum, quod praescribit uti firmamentum Summopere cavendum est ne quid ut verum admittamus, quod non possimus probare verum esse, non semel praetergreditur, impune assumens uti summe certum, et verum, nec probans, sensus nos aliquando deludunt ; somniamus omnes ; nonnulli delirant, et alia id genus.

Resp. 12. Methodus aut nihil habet boni, aut nihil novi, plurimum vero superflui. Etenim si dicat sua illa abdicatione dubiorum se intelligere abstractionem, ut vocant Metaphysicam, qua dubia AT VII, 533 non considerantur, nisi ut dubia, adeoque ab Elzevier, p. 104 iis animus avocatur, ubi quaeritur certi aliquid, neque tunc in iis plus ponitur quam in falsis, Boni aliquid dicet, sed nihil Novi, nec nova erit illa abstractio, sed vetus, et omnium philosophorum ad unum.

Si abdicatione illa dubiorum ita velit amandari dubia, ut supponantur, et dicantur esse falsa, et iis tanquam falsis, aut eorum oppositis tanquam veris utatur, Novi dicet aliquid, sed nihil Boni, eritque abdicatio illa quidem nova, sed spuria.

Si dicat se vi, et, momento rationum id conficere certo, et evidenter, Ego sum res cogitans, et qua cogitans, nec sum mens, nec animus, nec corpus, sed res ab iis sic abducta, ut possim intelligi, nondum intellectis illis, perinde atque intelligitur animal, sive res sentiens nondum intellecta re hinniente, rugiente, etc. Boni aliquit dicet, sed nihil novi, cum id ubique pulpita resonent, ac disertis verbis id doceant quotquot animantes aliquas censent cogitare, ac, si cogitatio etiam sensum complectitur, ut illud quoque cogitet quod sentiat, videat, audiat, quotquot existimant bruta sentire, hoc est ad unum omnes.

Si dicat probatum a se rationibus validis, et meditatis se revera existere rem, et Elzevier, p. 105 substantiam cogitantem, et, dum existit, non existere reapse mentem, non corpus, non animum, Novi dicet aliquid, sed nihil boni, et nihilo plus quam si diceret existere animal, nec esse tamen leonem, aut vulpem, etc.

Si dicat se cogitare, hoc est se intelligere, velle, imaginari, sentire, et sic cogitare, ut suam illam cogitationem actu reflexo intueatur, et consideret, adeoque cogitet, sive sciat, et consideret se cogitare (quod vere est esse conscium, AT VII, 534 et actus alicujus habere conscientiam) id vero esse proprium facultatis, aut rei, quae sit posita supra materiam, quaeque sit plane spiritualis, eoque pacto se esse mentem, se spiritum : dicet quod nondum dixit, et quod debuit dicere, et quod expectabam ut diceret, et quod saepius saepe, ubi vidi parturientem, sed inani conatu, volui suggerere, dicet, inquam, boni aliquid, sed novi nihil, cum illud nos a nostris olim praeceptoribus acceperimus, et illi a suis, atque, opinor, alii ab aliis jam inde ab Adamo.

Id porro si dicat, quae et quanta supererunt ? quae redundabunt ? quanta battologia ? quae machinae aut ad pompam aut ad praestigias ? Quorsum fallaciae sensuum, somniantium illusiones, ludibria delirantium ? quis finis abdicationis illius adeo Elzevier, p. 106 austerae, ut ne nobis plus residui esse patiatur, quam hilum ? Cur peregrinationes tam longae, ita diuturnae exteras in oras, procul a sensibus, umbras inter, et spectra ? Quid faciunt illa tandem ad stabiliendum Dei existentiam, perinde quasi stare illa non possit, nisi omnia sus deque vertantur ? Sed cur interpolationes opinionum tot ac tantae, ut veteres ponantur, induantur novae, iisque abjectis rursum veteres assumantur ? An forte, ut sacris olim Bonae Deae, et Consi, et caeterorum, sui singulis erant ritus, ita hae novorum arcanorum novae sunt caerimoniae At quin illa, procul amissis ambagibus, nitide, clare, breviter, sic verbo veritatem exhibuit. Cogito, habeo cogitationis conscientiam, ergo sum mens ?

Denique si dicat intelligere, velle, imaginari, sentire, hoc est cogitare, sic esse propria mentis, ut nulla prorsus animalia, praeter hominem, cogitent, nulla imaginentur, AT VII, 535 sentiant, videant, audiant, etc. novi dicet aliquid, sed nihil boni, et illud quidem gratis, et ingratiis, nisi fors aliquid asservat et abscondit (quod unicum superest perfugium) suo tempore velut e machina stupentibus exhibendum. At illud, quandiu est, ex quo expectatur, ut plane sit desperandum ?

Elzevier, p. 107 Resp. ult. Hic vereris, opinor, Methodo illi tuae, quam amas, quam amplecteris, ignosco, quam uti filiolam oscularis tuam, times ut ne, quia tot peccatorum feci ream, quia, ut ipse vides, rimas agit et undique diffluit, veteres ad testas abjiciendam putem. Ne vereare, amicus sum. Vincam expectationem tuam, aut sane fallam ; silebo et expectabo. Novi te, et aciem ingenii tui acrem, ac perspicacem. Ubi tempus aliquod ad meditandum acceperis, ac maxime ubi Analysim illam tuam fidam secreto in recessu consulueris, pulverem excuties, sordes ablues, tersam, et politam Methodum nostris sistes aspectibus. Interea hoc habe, meque audi tuis dum quaesitis pergo respondere, iisque complector bene multa, quae brevitatis studio perstrinxi leviter, ut ea, quae mentem attinent, quae conceptum clarum ac distinctum, quae verum, quae falsum, et similia ; sed ea ipse relegis, quae prudentibus excidere, et

Quaestio 3. An possit instaurari Methodus.

Quaeris 3. an * Plura non missa sunt a R. P. Cumque reliqua ab eo rogarentur, respondit sibi nunc otium non esse plura componendi. Elzevier, p. 108 Nobis vero religio fuit, vel minimam ejus scripti syllabam omittere.

NOTAE.

Satis esse putarem egregium hoc de mea qualicunque investigandi veri Methodo judicium retulisse, ad ejus falsitatem ,et absurditatem declarandam, si profectum esset ab ignoto : Sed quia ejus Author in tali loco est constitutus, ut non facile ab ullo credatur, ipsum esse vel non compotem sui ; vel eximie mendacem, et maledicum, et impudentem, Ne nimia ejus authoritas contra manifestam veritatem aliquid possit, rogo lectores ut meminerint illum supra, ante has responsiones, nullam vel minimam rem contra me probasse, sed ineptis tantum cavillationibus usum fuisse, ad opiniones mihi tam ridiculas affingendas, ut ne refutatione quidem indigerent ; Nunc vero in his responsionibus ipsum ne conari quidem aliquid probare, sed falso supponere omnia, quae mihi affingit, jam ante a se fuisse probata ; Utque aequitas ejus judicii magis appareat, illum prius in accusando jocatum tantum fuisse, hic autem postea in judicando maxime serium esse ac severum ; atque in undecim primis responsionibus indubitanter et decretorie me condemnare, ac demum in duodecima deliberare, et distinguere, Si dicat Elzevier, p. 109 hoc, nihil habet novi ; si hoc, nihil boni etc., cum tamen in iis omnibus agat tantum de una et eadem re diversis modis spectata, nempe de uno suo figmento, cujus absurditatem atque insulsitatem similitudine hic declarabo.

Testatus sum ubique in meis scriptis, me Architectos in eo imitari, quod, ut solida aedificia construant, AT VII, 537 in locis ubi saxum, vel argilla, vel aliud quodcunque firmum solum arenosa superficie contectum est, fossas primum excavent, omnemque ex iis arenam, et alia quaevis arenae nixa aut permista, rejiciant, ut deinde in solo firmo ponant fundamenta : Sic enim ego dubia omnia, instar arenae, primum rejeci ; ac deinde animadvertens dubitari non posse quin saltem substantia dubitans sive cogitans existat, hoc usus sum tanquam saxo in quo Philosophiae meae fundamenta locavi. Author autem noster similis est Caementario cuidam, qui cum in sua urbe magnus artifex haberi vellet, atque ideo summopere invideret Architecto sacellum ibi construenti, studiosissime quaesivit occasiones ad ejus artem reprehendendam : Sed quia erat tam rudis, ut nihil eorum quae ab illo fiebant capere posset, nihil aliud ausus est attingere, quam prima, et maxime obvia initia. Nempe notavit eum principio fodere, ac non modo arenam et terram mobilem, sed et ligna, et lapides, et quaevis alia arenae admista rejicere, ut ad solum firmum Elzevier, p. 110 perveniret, ibique sacelli jaceret fundamenta : Et praeterea audivit ipsum aliquando, quaerentibus cur ita foderet, respondisse, terrae superficiem, cui insistimus, non semper esse satis firmam ad magna aedificia sustinenda ; et arenam praecipue esse instabilem, quia non modo magnis ponderibus pressa subsidet, sed etiam aquae praeterfluentes eam non raro secum abducunt, unde sequitur inexpectata ruina eorum quae ab ipsa sustinentur ; et denique, cum tales ruinae in fodinis interdum accidunt, earum causam ad Lemures, aut malos Genios loca subterranea inhabitantes, AT VII, 538 solere a fossoribus referri. Ex quibus sumpsit occasionem fingendi fossionem illam, qua Architectus utebatur, haberi ab ipso pro sacelli constructione ; atque vel fossam, vel saxum in ejus fundo retectum, vel certe id quod supra fossam ita construeretur ; ut ipsa interim vacua remaneret, pro sacello construendo ; Ipsumque Architectum esse tam fatuum, ut timeret ne terra, cui insistebat, sub pedibus suis fatisceret, neve a Lemuribus everteretur. Quae cum forte persuasisset quibusdam pueris, aliisve Architecturae tam ignaris, ut iis novum esset ac mirum, fossas fieri ad locanda aedificiorum fundamenta ; et qui facile credebant illi quem norant, satisque peritum artis suae ac probum virum esse putabant, de Architecto sibi ignoto, et quem nihil adhuc struxisse, se Elzevier, p. 111 fossas tantum excavasse audiebant. Tantopere delectatus est hoc suo figmento, ut speraverit se idem universo mundo esse persuasurum. Et quamvis jam Architectus omnes fossas a se primum factas lapidibus implevisset, atque ibi sacellum suum ex solidissima materia firmissime construxisset, omnibusque videndum exhiberet, manebat ille nihilominus in eadem spe et instituto, nugas suas cunctis hominibus persuadendi. Atque in hunc finem stans quotidie in plateis, ludos de Architecto plebi transeunti exhibebat. Quorum tale erat argumentum.

Primo inducebat illum jubentem ut fossae fierent ; et non modo ex iis arena omnis, sed etiam ea omnia quae arenae essent admista, aut superstructa, etiam caementa, etiam lapides quadrati, verbo Omnia rejicerentur, et Nihil plane relinqueretur. Atque haec verba, Nihil, Omnia, etiam caementa, etiam lapides, valde inculcabat : AT VII, 539 Simulque fingebat se velle artem illam ab eo addiscere, ac cum ipso descendere in istas fossas. Ducem te praebe, ajebat, age, fare, expeditum habes aut socium aut discipulum, quid jubes ? Ad illud iter, etsi novum, et mihi tenebris non assueto formidandum, accedo lubens. Audio te, jubes id faciam quod te facientem videro, ibi pedem figam ubi fixeris. Praeclara sane imperandi ducendique ratio, Ut mihi places, audio.

Elzevier, p. 112 Deinde, simulans sibi metum esse a Lemuribus in istis fossis, ita risum spectatorum elicere conabatur. Et vero, an tu mihi illud praestabis, ut non verear modo, non formidem, metus mihi non sit a malo Genio ? Sane, me licet confirmes manu et verbo, non sine timore ingenti istuc descendo. Ac paulo post. Sed o me propositi immemorem ! quid feci ? totum me tibi principio commiseram ; me socium, me discipulum, et ecce haereo in aditu, et meticulosus, et obstinatus. Ignosce : peccavi largiter, et tenuitatem ingenii mei probavi dumtaxat. Debueram omni metu deposito, in istius fossae caliginem intrepide me inferre, et haesi, et restiti.

Tertio, repraesentabat Architectum sibi ostendentem in fossae fundo lapidem, sive saxum, cui totum aedificium suum inniti vellet. Hocque ita risu excipiebat. Praeclare vir eximie Archimedeum punctum occupas, mundum haud dubie si lubet movebis. En jam nutant omnia. At te quaeso, vis enim, opinor, ad vivum resecari omnia, ut nihil sit tua in arte non aptum, non cohaerens, non necessarium, cur lapidem hic retines ? an non exulare AT VII, 540 jussisti lapides cum arena ? Sed forte excidit, adeo est arduum etiam expertis, oblivisci penitus eorum quibus a pueris assuevimus, ut mihi rudi, si fors vacillem Elzevier, p. 113 haud male sit sperandum, etc. Item Architectus rudera quaedam simul cum arena ex fossis rejecta colligebat, ut iis ad aedificandum uteretur, qua de re alter ita jocabatur. Audebone, priusquam intro pedem feras, ex te sciscitari quo consilio, tu, qui rudera omnia ut non satis firma rejeceris solenni ritu, ea iterum velis inspicere : perinde quasi ex panniculis illis speres firmi aliquid ? etc. Imo, quia omnia, quae paulo ante rejecisti nutantia erant et infirma (secus cur rejecisses) qui fiet ut eadem modo non nutantia sint et infirma ? etc. Et paulo post. Hic etiam patiere artem tuam admirer, qui, ut firma stabilias utare infirmis, ut nos educas in lucem, jubeas in tenebris mergi, etc. Atque hic multa ineptissime differebat de nominibus et officiis Architecti et Caementarii, nihil ad rem facientia, nisi ut, nominum significatione confusa, unum ab alio distingui minus posset.

Quarto actu stabant uterque in fossae fundo, ibique Architectus sacelli sui constructionem incipere conabatur, sed frustra : Nam primo, cum ibi lapidem quadratum locare vellet, statim a Caementario monebatur se jussisse ut lapides omnes rejicerentur, atque hoc ideo pugnare cum regulis suae artis, quo verbo, tanquam Archimedea demonstratione victus, ab opere desistere cogebatur : Cumque deinde caementa, Elzevier, p. 114 cum lateres, cum calcem aqua et sabulo fermentatam, sive  AT VII, 541 quidvis aliud assumebat, semper ingerebat Caementarius omnia rejecisti, nihil retinuisti, solisque istis verbis Nihil, Omnia etc., tanquam incantamentis quibusdam, omnia ejus opera destruebat. Atque utebatur oratione tam simili iis quae supra a 5. ad 9. §. habentur, ut hic non opus sit eam referre.

Quinto denique, cum videbat satis magnam plebis coronam circa se esse collectam, Comoediae suae hilaritatem, novo more, in tragicam severitatem mutabat, calcisque maculis ex facie sua abstersis, serio vultu assumpto, censoria voce, omnes Architecti errores (eos scilicet quos supponebat in praecedentibus actibus esse demonstratos) enumerabat et condemnabat. Totumque hoc enarrabo ejus judicium, quale ipsum protulit ultima vice, qua hos ludos populo dedit, ut, quam accurate illud Author noster sit imitatus, agnoscatur. Fingebat se rogatum fuisse ab Architecto, ut suum de ejus arte judicium expromeret, eique respondebat hoc pacto.

Primo peccat Ars illa circa fundamenta. Nempe nulla habet, et infinita habet. Ac caeterae quidem domuum construendarum artes fundamenta ponunt firmissima, ut lapides quadratos, lateres, caementa, et sexcenta id genus, quibus subnixa Elzevier, p. 115 aedificia evehunt in altum. Haec vero secus, ut construat aliquid, non ex aliquo, sed ex nihilo, diruit, effodit, rejicit omnia ad unum fundamenta vetera, ac voluntate plane in contrarium versa, ne videatur alis omnino carere, fingit et aptat sibi e cera, ac fundamenta ponit nova, veterum plane contraria. Atque eo pacto veterum vitat instabilitatem, ut incurrat in novam : firma AT VII, 542 evertit, ut assumat infirma : alas sibi aptat, sed cereas : tollit aedificium in altum, at ut cadat : Denique ex nihilo molitur aliquid, ut faciat nihil.

Quae omnia vel solum sacellum ab Architecto jam constructum irridendae falsitatis arguebat : In eo enim erat manifestum, et firmissima ipsum posuisse fundamenta ; et nihil destruxisse, quod non fuisset destruendum ; et nulla in re ab aliorum praeceptis deflexisse, nisi ubi aliquid melius habuerat ; et aedificium ita in altum sustulisse, ut nullam ruinam minaretur ; Et denique non ex nihilo, sed ex solidissima materia ; non Nihil, sed firmum et duraturum sacellum, in honorem Dei construxisse. Ut et consimilia etiam, in quibus hallucinatus est Author noster, ex solis Meditationibus a me editis satis patent. Nec vero arguendus est Historicus, ex quo Caementarii verba exscripsi, quod eum induxerit alas Architecturae tribuentem, et alia multa, quae Elzevier, p. 116 parum ipsi videntur convenire : hoc enim de industria forsan fecit, ut perturbationem animi talia dicentis exprimeret. Atque profecto eadem omnia Methodo quaerendae veritatis non melius conveniunt, cui tamen ab Authore nostro tribuuntur.

Respondebat 2. Peccat Architectura illa circa media. Nempe nulla habet, dum tollit vetera, nec adhibet nova. Reliquae ejusmodi artes normam habent, et libellam, et perpendiculum, quorum ductu, velut Ariadneo filo, ex labyrinthis expediant sese, et caementa quantumvis informia disponant facile et recte. Haec vero contra formam veterem deturpat, dum novo pallet metu, quem sibi a Lemuribus fingit, dum veretur ne terra subsidat, dum dubitat AT VII, 543 an non arena diffugiet. Propone columnam. Pallebit ad stereobatam et basim, quaecunque sit illa tandem. Forte, ait, Lemures illam dejicient. Quid vero ad scapum ? trepidabit, infirmum dicet. Quid, si ex gypso tantum sit, non ex marmore ? Quoties alia nobis visa sunt dura ; et firma, quae, facto experimento, fragilia comperta sunt ? Quid denique faciet ad Epistylium ? Omnia omnino velut laqueos et pedicas fugitabit. Annon mali Architecti alia saepe struxerunt, quae quamvis firma putarent, sponte tamen sunt collapsa ? quid, Elzevier, p. 117 si huic idem contingat modo ? Quid, si Lemures solum concutiant ? mali sunt. Necdum novi basim subnixam saxo tam firmo, ut in illud Lemures nihil possint. Quid hic facias ? Quid cum dicet et obstinato animo, epistylii firmitatem dubiam esse, nisi antea certo scias, nec columnam ex fragili materia constare, nec arenae inniti, sed firmo saxo, et saxo quod nulli unquam Lemures valeant commovere ? Quid, cum columnae hujus repudiabit materiam et formam ? (Hic joculari audacia proferebat effigiem unius ex illis ipsis columnis, quas Architectus in sacello suo posuerat) Quid alia id genus, quae si urgeas. Expecta, dicet, quoad saxum subesse sciam, nullosque ibi Lemures versari. At saltem, ais, id habet commodi, dum nullas adhibet columnas, tuto cavet ne quas male construat. Praeclare enimvero, ut, ne mucosus etc. Ut supra. Hoc enim est nimis sordidum, ut repetatur ; Et rogo Lectorem, ut singulas hasce responsiones cum earum comparibus Authoris nostri velit conferre.

Atque haec responsio, ut praecedens, vel a solo sacello impudentissimi mendacii arguebatur. Quoniam AT VII, 544 et in eo multae solidissimae columnae extabant, et inter caeteras illa ipsa, cujus, tanquam ab Architecto repudiatae, effigiem ostendebat. Eademque ratione, me non Elzevier, p. 118 improbare syllogismos, nec earum veterem formam deturpare, satis judicant mea scripta, in quibus semper iis usus sum, cum fuit opus. Et inter caeteros illum ipsum, cujus hic fingit me repudiare materiam, et formam, ex me exscripsit. Habeo enim illum in fine responsionis ad primas Objectiones Propositione 1. ubi Deum existere demonstro. Nec video quo instituto id fingat, nisi forte ad innuendum ea omnia, quae ut vera et certa proposui, pugnare cum abdicatione dubiorum, quam solam nomine meae Methodi vult intelligi. Quod plane idem est, et non minus puerile ac ineptum, quam figmentum Caementarii sumentis fossionem, quae sit ad jacienda aedificiorum fundamenta, pro tota arte Architecti ; et id omne quod ab eo construitur, tanquam pugnans cum ista fossione, reprehendentis.

Respondebat 3. Peccat ars illa contra finem, Dum nihil firmi construit ; sed nec potest construere, cum ipsa sibi vias omnes ad opus faciendum occludat. Ipsemet vidisti et expertus es, tuis in erroribus Ulysseis, quibus te meque socium fatigasti. Contendebas te esse Architectum, aut habere artem Architecti : id vero minime potuisti conficere, sed haesisti in salebris et vepribus, et quidem toties, ut meminisse vix possim. Quanquam et recordari proderit modo, ut responsioni huicce nostrae Elzevier, p. 119 suum sit robur. En AT VII, 545 igitur summa capita, quibus ipsa sibi ars illa nervos succidit, omnemque plane spem ad opus promovendum praecludit. 1. Nescis an infra superficiem terrae sit arena vel saxum, adeoque nihilo plus debes fidere saxo (si cui tamen unquam saxo insistas) quam arenae. Hinc dubia omnia et nutantia, et ipsae structurae infirmae. Exempla non afferam, obi ipse, et percurre apothecas memoriae tuae, et si quid repereris, quod ea labe non sit infectum, profer : gratulabor. 2. Antequam invenerim solum firmum, infra quod nullam arenam mobilem esse sciam, nullosque Lemures ipsam commoventes, debeo omnia rejicere, et omnem omnino materiam habere suspectam, aut sane, quae vulgaris est Architectura et vetus, ante omnia definiendum est an sint, et quae illae tandem materiae non rejiciendae, deque illis in fossa retinendis monendi sunt fossores. Hinc, perinde atque ex praecedenti, infirma omnia, et ad constructionem aedificiorum prorsus inutilia. 3. Si quid sit quod vel minimum concuti possit, id voluntate plane in contrarium versa, jam collapsum esse crede, et crede esse effodiendum, et utere fossa vacua tanquam fundamento. Hinc aditus omnes ad aedificationem praeclusi. Quid enim speres ab illo Elzevier, p. 120 Nulla hic jam est terra, Nulla arena, nulli lapides, et sexcenta istiusmodi ? Neque vero dicas fossionem illam non esse perpetuam, sed, justitii instar, ad tempus, et ad altitudinem quamdam, ut quoque in loco magis alta est arena. Esto enim, sit ad tempus ; at est eo tempore quo putas te aedificare, quo uteris fossae vacuitate, et abuteris, perinde quasi ab ea aedificatio omnis pendeat, et in ea, veluti necessario in stereomate, consistat. At, ais, ea utor ut stylobatam et columnam stabiliam, ut solenne est aliis Architectis. Annon illi machinas AT VII, 546 extemporaneas extruunt, iis utuntur, ut columnam elevent ? etc. ut supra.

In quibus etiam nihil est magis ridicule a Caementario, quam ab Authore nostro excogitatum. Quod enim rejectione dubiorum non magis mihi vias praecluserim, ad cognitionem veritatis ; quam Architectus fossione ad sacelli constructionem, satis declarant ea quae postea demonstravi ; vel certe aliquid in iis, aut falsum, aut incertum, notare debuisset. Quod cum nec faciat, nec possit, ipsum inexcusabiliter hallucinari est confitendum. Nec magis unquam laboravi, ut probarem me, sive rem cogitantem, esse mentem ; quam alter, ut probaret se esse Architectum : sed sane Author noster magno conatu, et labore nihil hic probavit, nisi se mentem, saltem bonam, non habere. Elzevier, p. 121 Nec, ex eo quod metaphysica dubitatio eo usque procedat, ut quis supponat se nescire an somniet, an vigilet, magis sequitur eum nihil certi posse invenire ; quam, ex eo quod Architectus, dum fodere incipit, nondum sciat, an saxum, an argillam, an quid aliud infra arenam sit inventurus, sequitur illum ibi non posse saxum invenire, vel invento fidere non debere. Nec ex eo quod antequam quis sciat Deum existere, habeat occasionem dubitandi de omni re (nempe de omni re cujus claram perceptionem animo suo praesentem non habet, ut aliquoties exposui) magis sequitur omnia esse ad vestigandum verum inutilia : quam, ex eo quod Architectus omnia ex fossis suis rejici curasset, antequam firmum solum esset inventum, sequebatur nulla rudera aut alia in ipsis fuisse, quae sibi postea in jaciendis fundamentis AT VII, 547 usui sore judicaret. Nec magis inepte errabat Caementarius, dicendo, juxta vulgarem et veterem Architecturam, illa non esse ex fossis rejicienda, et de iis retinendis monendos esse fossores ; quam errat Author noster, tum dicendo ante omnia definiendum esse an sint, et quae, illae tandem propositiones a dubitatione immunes : qui enim definiri possent ab eo quem nullas adhuc nosse supponimus ! Tum affirmando hoc esse praeceptum vulgaris, ac veteris Philosophiae, in ea enim nihil tale reperitur. Nec magis insulse fingebat Caementarius Architectum velle uti fossa vacua pro fundamento, omnemque Elzevier, p. 122 ejus aedificationem ab ea pendere ; Quam aperte hallucinatur Author noster, dicendo me uti opposito ejus quod dubium est, ut principio, et abuti abdicatis, perinde quasi ab iis veritas omnis pendeat, et in iis veluti necessario in stereomate, consistat : immemor verborum quae pro meis supra retulerat Nec pones, nec negabis, neutro uteris, utrumque habebis velut falsum. Nec denique imperitiam suam magis declarabat Caementarius, fossam ad jacienda fundamenta excavatam comparando extemporaneae machinae, cujus usus esset ad columnam erigendam ; quam Author noster, eidem machinae comparando abdicationem dubiorum.

Respondebat 4. Ars illa peccat excessu. Hoc est plus molitur, quam ab ea prudentiae leges exigant, plus quam ab ea quisquam mortalium deposcat. Petunt quidem nonnulli sibi ut firma aedificia construantur, at profecto nemo repertus est hactenus, qui sibi satis esse non duxerit, si aedes, AT VII, 548 in quibus habitaret, aeque firma essent, ac ipsa terra quae nos sustinet, ut superflua sit omnis cura majoris alicujus firmitatis quaerendae. Praeterea ut ad inambulandum certi sunt fines stabilitatis soli, qui sufficiant abunde, ut quisque supra illud tuto incedat, ita in domibus aedificandis certi sunt limites, quos qui attigit certus est etc. ut supra.

Ubi quamvis injuste Architectus a Caementario Elzevier, p. 123 culparetur, multo tamen injustius in re simili ab Authore nostro reprehendor. Verum enim est, in domibus construendis certos esse fines, infra summam firmitatem soli, ultra quos progredi operae pretium esse non solet, iique varii sunt pro magnitudine molis construendae : nam et humiliores casae ipsi arenae tuto imponuntur ; neque haec minus firma est ad illas sustinendas, quam saxum, ad altas turres. Sed falsissimum est, in fundamentis Philosophiae statuendis, tales esse aliquos dubitandi limites infra summam certitudinem, in quibus prudenter ac secure conquiescere poimus. Cum enim veritas in indivisibili consistat, potest contingere, ut quod non agnoscimus esse summe certum, quantumvis probabile appareat, sit plane falsum : nec sane ille prudenter philosopharetur, qui ea scientiae omnis suae poneret fundamenta, quae cognosceret esse fortasse falsa. Et vero, quid respondebit Scepticis, qui omnes dubitationis limites transcendunt ? qua ratione ipsos refutabit ? Nempe desperatis aut damnatis annumerabit. Egregie certe : sed quibus illi eum interim annumerabunt ? Neque putandum est eorum sectam dudum esse extinctam ; viget enim hodie quam maxime, ac fere omnes, qui se aliquid ingenii prae caeteris AT VII, 549 habere putant, nihil invenientes in vulgari Philosophia quod ipsis satisfaciat, aliamque veriorem non videntes, ad Scepticam transfugiunt. Atque ii sunt praecipue, qui Dei Elzevier, p. 124 existentiam et humanae mentis immortalitatem sibi demonstrari exposcunt. Adeo ut valde mali exempli ea sint, quae ab Authore nostro hic dicuntur, praesertim cum eruditus clueat, ostendunt enim ipsum non putare Atheorum Scepticorum errores posse refutari ; atque ita illos, quantum in se est, fulcit, et confirmat. Quippe omnes hodierni Sceptici non dubitant quidem in praxi quin habeant caput, quin 2. et 3. faciant 5, et talia : sed dicunt se tantum iis uti tanquam veris, quia sic apparent ; non autem certo credere, quia nullis certis rationibus ad id impelluntur : Et quia non eodem modo ipsis apparet Deum existere, mentemque humanam esse immortalem ; ideo his nequidem in praxi tanquam veris utendum putant, nisi prius sibi probata fuerint, rationibus magis certis quam sint ullae ex iis ob quas apparentia omnia amplectuntur. Quae cum a me sic probata sint, et a nemine ante me, saltem quod sciam, nulla major et indignior maledicentia excogitari posse mihi videtur, quam ea est Authoris nostri, dum in tota hac sua dissertatione, unum illum errorem, in quo Scepticorum secta consistit, nempe nimiam dubitationem, continue mihi affingit, et sexcenties inculcat. Estque profecto liberalis in meis peccatis recensendis ; etsi enim hic dicat laudem esse non vulgarem Metas promovere, et vadum ab omnibus retro saeculis intentatum pervadere, nullamque habeat rationem Elzevier, p. 125 suspicandi, hoc a me AT VII, 550 factum non esse, in eadem illa re de qua agit, ut mox ostendam, Hoc tamen ipsum pro peccato mihi apponit. Quia, inquit, est sane laus eximia, at dum vadum vadari possit citra naufragium, Nempe vult a Lectoribus credi me ibi naufragium fecisse, sive errorem aliquem commisisse : quod tamen ipsemet nec credit, nec quidem ulla ratione suspicatur. Nam sane si vel minimam excogitare potuisset rationem, ad suspicandum me aliquid errasse, in toto illo itinere, in quo mentem a cognitione propriae existentiae ad cognitionem existentiae Dei et distinctionem sui ipsius a corpore perduxi, procul dubio ipsam in Dissertatione tam longa, tam verbosa, et rationum tam vacua, non omisisset ; longeque maluisset illam proferre, quam mutare quaestionem, ut semper fecit, quoties argumentum postulabat ut ea de re loqueretur, ac inepte me inducere disputantem An res cogitans esset Mens. Non habuit itaque rationem ullam ad suspicandum me aliquid errasse in iis quae asserui, et quibus Scepticorum dubitationem omnium primus everti, Fatetur hoc eximia laude dignum esse ; Ac nihilominus satis habet frontis, ut hoc nomine me reprehendat, ipsamque illam dubitationem affingat, quae caeteris omnibus mortalibus, qui eam nunquam refutarunt, meliori jure quam uni mihi tribui posset. Caementarius autem

Respondebat 5. Peccat defectu. Hoc est, Elzevier, p. 126 dum plus molitur quam sit par, nihil absolvit. Unum te volo testem, te judicem. Quid praestitisti apparatu illo magnifico ? quid fossione illa tam solenni, adeo generali et generosa, ut ne quidem firmissimis lapidibus peperceris, nisi hoc tritum, AT VII, 551 Saxum, quod invenitur infra omnem arenam, est solidum et firmum ? Hoc inquam ita vel plebeculae familiare etc. ut supra.

Hicque expectabam, tum a Caementario, tum etiam ab Authore nostro, ut aliquid probaretur : Sed, ut ille petebat tantum quid Architectus praestitisset fossione, nisi quod saxum retexisset, dissimulando ipsum ei saxo sacellum suum superstruxisse ; ita noster quaerit dumtaxat quid praestiterim dubiorum rejectione, nisi hoc tritum Cogito, sum : quia nempe pro nihilo ducit, quod ex his, et Dei existentiam, et reliqua multa demonstrarim. Atque unum me vult testem, tam insignis scilicet audaciae suae ; ut et alibi, de aliis etiam non veris, ait Credere ad unum omnes. Ubique pulpita resonare. Se a praeceptoribus suis accepisse, illosque ab aliis, jam inde ab Adamo, et talia. Quibus non major debetur fides, quam juramentis quorumdam hominum, qui eo pluribus uti solent, quo id, quod volunt persuadere, magis incredibile ac falsum putant. Alter vero

Respondebat 6. Peccat commune peccatum, Elzevier, p. 127 quod in caeteris arguit. Nempe miratur mortales omnes omnino haec dicere, et ponere tam confidenter, Satis firma est arena quae nos sustinet. Hoc solum in quo stamus non movetur etc. Et se ipsam non miratur, dum pari confidentia dicit, Arena est rejicienda etc.

Quod non magis erat ineptum, quam quod Author noster in re simili affirmat.

Respondebat 7. Peccat peculiare sibi peccatum. Nempe AT VII, 552 quod caeteri hominum aliquatenus firmum habent, et sufficienter, terram in qua stamus, arenam, lapides ; illa singulari sibi consilio oppositum, fossam scilicet ex qua arena, lapides et reliqua sublata sunt, non modo pro re firma, sed pro tam firma, ut in ea fundari possit solidissimum sacellum, sumit, eoque nititur usque eo, ut hoc si fulcrum removeris, in vultum procumbat.

Ubi non magis hallucinatur, quam Author noster, dum immemor est verborum Nec pones, nec negabis, etc.

Respondebat 8. Peccat imprudens. Nempe non advertens instabilitatem soli esse gladium ancipitem, dum alteram fugit aciem, ab altera laeditur. Arena non est illi solum satis stabile ; quia illam removet, et ponit oppositum, fossam scilicet arena vacuam, atque in hac fossa tanquam si esset res firma, Elzevier, p. 128 dum imprudens nititur, vulneratur.

Ubi rursus meminisse tantum oportet verborum, Nec pones nec negabis. Hocque de gladio dignius est sapientia Caementarii, quam Authoris nostri.

Respondebat 9. Peccat prudens, dum sciens, ac volens, et monita occaecat sese, et voluntaria rejectione eorum, quae sunt necessaria ad aedificandas domos, sua deludi se sinit regula, non modo id conficiens quod non intendit, sed illud etiam, quod maxime reformidat.

Quod quam verum esset de Architecto, constructio sacelli ; et quam simile verum sit de me, quae demonstravi declarant.

AT VII, 553 Respondebat 10. Peccat commissione, dum, quod vetat solenni edicto, redit ad vetera, et contra leges fossionis, resumit rejecta. Sat recordaris.

Quod imitando, Author noster non recordatur verborum Nec pones, nec negabis, etc. Alioqui enim qua fronte fingeret, id solenni edicto vetitum, quod nequidem negandum esse prius dixit.

Respondebat 11. Peccat omissione, dum quod praescribit uti firmamentum, Summopere cavendum est, ne quid ut verum admittamus, quod non possimus probare verum esse, non semel praetergreditur, impune Elzevier, p. 129 assumens uti summe certum et verum, nec probans, Arenosum solum non satis firmum est ad aedificia sustinenda, et alia id genus.

Ubi plane, ut Author noster, hallucinabatur, applicans fossioni, ut noster dubiorum rejectioni, quod pertinet tantum ad structionem, tam aedificiorum, quam Philosophiae : Verissimum enim est, nihil admittendum esse ut verum, quod non possimus probare esse verum, cum de eo statuendo vel affirmando quaestio est ; sed, cum tantum de effodiendo, vel abdicando, sufficit quod suspicemur.

Respondebat 12. Ars illa aut nihil habet boni, aut nihil novi, plurimum vero superflui. Etenim ; 1. si dicat sua illa rejectione arenae se intelligere fossionem illam qua caeteri utuntur Architecti, dum arenam non rejiciunt, nisi quatenus non est satis firma ad aedificiorum molem sustinendam, Boni aliquid dicet, sed nihil novi, nec nova erit illa fossio, sed vetus, et omnium Architectorum ad unum.

AT VII, 554 2. Si fossione illa arenae ita velit amandari omnem arenam, ut tollatur, et nihil ejus retineatur, et ea tanquam nulla, aut ejus opposito, nempe vacuitate loci quem illa prius implebat, tanquam re solida et firma utamur ; Novi dicet aliquid, sed nihil Boni, eritque fossio illa quidem nova, sed spuria.

Elzevier, p. 130 3. Si dicat se vi et momento rationum id conficere certo et evidenter, Ego sum peritus Architecturae, illamque exerceo ; et tamen, qua talis nec sum Architectus, nec Caementarius, nec Bajulus, sed res ab iis sic abducta, ut possim intelligi, nondum intellectis illis, perinde atque intelligitur animal, sive res sentiens, nondum intellecta re hinniente, rugiente, etc. Boni aliquid dicet, sed nihil Novi, cum id ubique compita resonent, ac disertis verbis id doceant quotquot homines aliquos censent Architecturae esse peritos ; ac, si Architectura etiam parietum constructionem complectitur, ut illi quoque Architecturam sciant, qui calcem cum arena temperant, qui lapides caedunt, qui materiam apportant, quotquot existimant operarios id agere, hoc est ad unum omnes.

4. Si dicat probatum a se rationibus validis, et meditatis se revera existere, et esse Architecturae peritum, et, dum existit, non existere reapse Architectum, non Caementarium, non bajulum. Novi dicet aliquid, sed nihil boni, et nihilo plus quam si diceret existere animal, nec esse tamen leonem, aut vulpem, etc.

5. Si dicat se aedificare, hoc est Architectura uti in aedificiis construendis, et sic aedificare ut suam illam actionem actu reflexo intueatur, et consideret, adeoque sciat Elzevier, p. 131 et consideret AT VII, 555 se aedificare (quod vere est esse conscium, et actus alicujus habere conscientiam), id vero esse proprium Architecturae, sive artis quae sit posita supra peritiam bajulorum, eoque pacto se esse Architectum, dicet quod nondum dixit, et quod debuit dicere, et quod expectabam ut diceret, et quod saepius saepe, ubi vidi parturientem sed inani conatu, volui suggerere, dicet, inquam, boni aliquid sed novi nihil, cum illud nos a nostris olim praeceptoribus acceperimus, et illi a suis, atque opinor, alii ab aliis, jam inde ab Adamo.

Id porro si dicat, quae et quanta supererunt ? quae redundabunt ? quanta battologia ? quae machinae aut ad pompam aut ad praestigias ? Quorsum arenae instabilitas, et terrae commotiones, et Lemures, sive inania terriculamenta ? quis finis fossionis illius adeo profundae, ut ne nobis plus residui esse patiatur quam hilum ? Cur peregrinationes tam longae, ita diuturnae, exteras in oras, procul a sensibus, umbras inter et spectra ? Quid faciunt illa tandem ad stabiliendum sacellum, perinde quasi stare illud non possit, nisi omnia susque deque vertantur ? Sed cur interpolationes materiarum tot ac tantae, ut veteres ponantur, eligantur novae, iisque abjectis rursum veteres assumantur ? An forte, ut dum sumus in templo, vel coram magnatibus, Elzevier, p. 132 aliter nos gerere debemus, quam in gurgustio vel popina, ita hae novorum arcanorum novae sunt caerimoniae ? At quin illa, procul amissis ambagibus, nitide, clare, breviter, sic verbo veritatem exhibuit. AEdifico, habeo istius aedificationis conscientiam, ergo sum Architectus ?

AT VII, 556 6. Denique, si dicat domos construere, earum cubicula, cellas, porticus, januas, fenestras, columnas, et reliqua, mente praeordinare, disponere, ac deinde ad ea construenda materiariis, latomis, caementariis, scandulariis, bajulis, operariisque caeteris praeesse, ipsorumque opera dirigere, ita esse proprium Architecti, ut nulli prorsus alii artifices id possint, novi dicet aliquid, sed nihil boni, et illud quidem gratis et ingratiis, nisi fors aliquid asservat et abscondit (quod unum superest perfugium) suo tempore velut e machina stupentibus exhibendum. At illud quamdiu est, ex quo expectatur, ut plane sit desperandum.

Resp. ult. Hic vereris, opinor, arti illi tuae, quam amas, quam amplecteris, ignosco, quam uti filiolam oscularis tuam, times ut ne, quia tot peccatorum feci ream, quia, ut ipse vides, rimas agit et undique diffluit, veteres ad testas abjiciendam putem. Ne vereare, amicus sum. Vincam expectationem tuam, aut sane fallam ; Silebo et expectabo. Elzevier, p. 133 Novi te, et aciem ingenii tui acrem ac perspicacem. Ubi temporis aliquid ad meditandum acceperis, ac maxime ubi regulam illam tuam fidam secreto in recessu consulueris, pulverem excuties, sordes ablues, tersam, et politam Architecturam nostris sistes aspectibus. Interea hoc habe, meque audi tuis dum quaesitis pergo respondere, iisque complector bene multa, quae brevitatis studio perstrinxi leviter, ut ea, quae fornices attinent, quae fenestrarum aperturas, quae columnas, quae porticus, et similia. Sed en Programma novae Comoediae.

An possit instaurari Architectura.

Quaeris 3. an * Ad quae verba cum pervenisset, aliquot ejus amici, videntes nimiam invidentiam, et odium, quibus percellebatur, jam plane in morbum transiisse, non passi sunt ipsum diutius ita in plateis declamare, sed protinus ad Medicum deduxerunt.

Ego certe non ausim quidquam tale de Authore nostro suspicari ; sed pergam tantum hic notare, quam accurate illum in omnibus sit imitatus. Eodem plane modo agit judicem, integerrimum scilicet, ac valde circum specte ac religiose caventem, ne quid temere pronunciet. Cum postquam undecies me condemnavit, ob id Elzevier, p. 134 unum quod dubia rejecerim ad certa stabilienda ; et quasi fossas fecerim ad jacienda aedificii fundamenta, duodecima demum vice rem examinat, aitque 1. Si eam intellexerim, ut revera scit me intellexisse, patetque ex verbis Nec pones nec negabis etc. ab ipso mihi tributis ; tunc quidem me aliquid Boni habere, sed nihil Novi ; 2. Si vero intellexerim alio illo modo, ex quo praecedentia undecim peccata desumpsit, et quem tamen ab omni sensu meo tam remotum esse novit, ut supra in 3 §. primae suae quaestionis induxerit me de ipso cum admiratione ac risu dicentem, Id sano homini qui veniat in mentem ? Tunc me scilicet aliquid Novi habere sed AT VII, 558 nihil Boni, Quis unquam in conviciando, non dicam tam impudens, tam mendax, tam veri omnis verisimilisque contemptor ; sed tam imprudens et immemor fuit, ut in meditata atque elaborata dissertatione, sexcenties unam et eandem opinionem alicui exprobraret, a qua fassus esset, in principio ejusdem dissertationis, illum ipsum, cui eam exprobrabat, adeo abhorrere, ut ipsam nulli homini sano in mentem venire posse putaret ?

Quantum ad quaestiones quae sequuntur (n. 3, 4, 5), tam apud Authorem nostrum quam apud Caementarium, nihil plane ad rem pertinent, nec a me vel Architecto unquam sunt motae ; Sed verisimile est ipsas primum a Caementario fuisse excogitatas, ut, cum nihil eorum Elzevier, p. 135 quae ab Architecto facta fuerant auderet attingere, ne imperitiam suam nimis declararet, aliquid tamen amplius quam solam ejus fossionem reprehendere videretur ; Authoremque nostrum illum etiam hac in parte esse imitatum. 3. Cum enim ait, rem cogitantem posse intelligi non intellecta mente, nec animo, nec corpore, non melius philosophatur quam Caementarius, cum ait Architecturae peritum non esse magis Architectum, quam Caementarium, aut Bajulum, et sine ullo ex iis posse intelligi. 4. Ut etiam sane aeque ineptum est, dicere rem cogitantem existere non existente mente, quam Architecturae peritum, non existente Architecto (saltem cum sumitur nomen mentis, ut illud, usu consentiente, a me sumi significavi). et non magis repugnat rem AT VII, 559 cogitantem existere sine corpore, quam Architecturae peritum sine Caementario, vel Bajulo. 5. Item cum ait non sufficere, quod substantia aliqua sit cogitans, ut sit posita supra materiam, et plane spiritualis, quam solam vult vocari mentem ; sed insuper requiri ut actu reflexo cogitet se cogitare, sive habeat cogitationis suae conscientiam, aeque hallucinatur ac Caementarius, cum ait Architecturae peritum debere actu reflexo considerare se habere illam peritiam, priusquam esse possit Architectus : Etsi enim revera nemo sit Architectus, qui non saepe considerarit, aut saltem considerare potuerit, se habere aedificandi peritiam, manifestum tamen Elzevier, p. 136 est istam considerationem non requiri ut sit Architectus : Nec magis etiam similis consideratio sive reflexio requiritur, ut substantia cogitans sit posita supra materiam. Etenim prima quaevis cogitatio per quam aliquid advertimus, non magis differt a secunda per quam advertimus nos istud prius advertisse, quam haec a tertia per quam advertimus nos advertisse nos advertisse : nec ulla vel minima ratio afferri potest, si prima concedatur rei corporeae, cur non etiam secunda. Quapropter notandum est Authorem nostrum multo periculosius errare hac in parte quam Caementarium : tollendo enim veram et maxime intelligibilem differentiam, quae est inter res corporeas et incorporeas, quod nempe hae cogitent, illae non item, et aliam in ejus locum substituendo, quae nullo modo essentialis videri potest, quod nempe hae considerent se cogitare, illae non considerent, facit omne quod in se est ad impediendum ne realis AT VII, 560 humanae mentis a corpore distinctio intelligatur. 6. Minus etiam est excusandus quod brutorum animalium causae faveat, eisque non minus quam hominibus cogitationem tribui velit, quam Caementarius quod sibi, et sui similibus, Architecturae peritiam, non minus quam Architectis arrogare sit conatus.

Ac denique in omnibus satis apparet, utrumque eodem modo, non quid verum aut verisimile esset cogitasse, sed tantummodo quid fingi posset ad detrahendum de inimico, illumque apud eos, Elzevier, p. 137 qui ipsum non nossent, nec de rei veritate curiosius inquirere curarent, ut plane imperitum et stultum describendum. Et quidem apposite Historicus Caementarii, ad insanam ejus invidiam exprimendam, refert illum Architecti fossionem, ut apparatum magnificum, extulisse, saxum vero fossione ista retectum, sacellumque ipsi superstructum, ut rem nullius momenti, contempsisse ; nec minus tamen pro amicitia, et singulari erga ipsum voluntate gratias egisse, etc. Itemque in conclusione inducit ipsum egregia haec epiphonemata proferentem. Id porro si dicat, quae et quanta supererunt ? quae redundabunt ? quanta battologia ? quae machinae aut ad pompam aut ad praestigias ? etc. Et paulo post. Hic vereris opinor arti illi tuae, quam amas, quam amplecteris. Ignosco etc. Itemque Ne vereare, amicus sum etc. Haec enim omnia Caementarii morbum tam graphice repraesentant, ut nihil ad id aptius ab ullo poeta fingi potuisse videatur. AT VII, 561 At mirum est Authorem nostrum eadem omnia tanto cum affectu imitari, ut quid ipse agat non advertat, illoque cogitationis actu reflexo, quo mox ajebat homines a brutis distingui, non utatur. Non enim profecto diceret nimium esse apparatum verborum in meis scriptis, si consideraret quanto majorem habeat, ad unicam dubitationem de qua egi, non dico impugnandam, quia nullis rationibus impugnat, sed (liceat uti verbo duriusculo, quia nullum aliud aeque aptum Elzevier, p. 138 ad rei veritatem exprimendam occurrit) allatrandam, quam ego ad eandem proponendam. Nec etiam battologiae meminisset, si adverteret quam prolixa, quam superflua, quam inani loquacitate usus sit in tota sua Dissertatione, in cujus tamen fine affirmat se brevitati studuisse. Quia vero ibidem ait se mihi esse amicum, ut quam amicissime cum ipso agam, quemadmodum Caementarius ab amicis suis ad Medicum ductus fuit, ita ego hunc nostrum Superiori suo commendabo.

Cum nuper R. P. Mercenno per literas significassem me valde cupere, ut Dissertatio, quàm audiebam à R. P.* in me scriptam esse, vel ab ipso R. P.* in lucem ederetur, vel saltem ad me mitteretur, ut eam cum reliquis Objectionibus ab aliis ad me missis edi curarem, rogassemque ut hoc, vel ab illo, vel certe, quia aequissimum esse judicabam, à Reverentia tua impetrare conaretur : respondit se literas illas meas R. tuae legendas tradidisse, ipsasque non modo tibi fuisse gratas, sed et multa singularis Elzevier, p. 140 prudentiae, humanitatis, ac benevolentiae erga me tuae signa sibi à te esse demonstrata. Hocque etiam re sum expertus, quia statim postea ista Dissertatio ad me fuit missa. Quae me non modo ad agendas tibi maximas gratias impellunt, sed etiam ad opinionem meam de illa Dissertatione libere AT VII, 564 aperiendam, simulque ad consilium de studiorum meorum instituto petendum invitant. Equidem cum primum illam in manibus meis tenui, tanquam de magno thesauro gaudebam : nihil enim mihi optatius est quam, vel opinionum mearum certitudinem experiri, si forte, à magnis viris examinatae, nulla in parte falsae reperiantur ; vel saltem errorum admoneri, ut ipsos emendem. et quemadmodum in corporibus bene constitutis talis est partium omnium inter se communicatio et consensus, ut singulae non Elzevier, p. 141 suis privatis viribus tantum utantur, sed praecipue etiam commune quoddam sit totius robur, quod ad unamquamque, dum operatur, accedit : ita, cum scirem quàm arcta soleat esse inter omnes vestros animorum conjunctio, non unius R. P.* Dissertationem, sed totius Societatis aequum et accuratum de opinionibus meis judicium habere me arbitrabar. Ubi vero illam legi, plane obstupui, et longe aliud mihi de ipsa credendum esse cognovi. Nam sane, si profecta esset ab Authore qui eodem spiritu quo tota vestra Societas regeretur, major aut saltem non minor in ea benignitas, et mansuetudo, et modestia, quàm in privatorum eadem de re scriptis, appareret : at contra, si cum aliorum in meas Meditationes objectionibus conferatur, nemo non credet illas potius à Religiosis factas, hanc autem Elzevier, p. 142 tanta cum acerbitate scriptam esse, ut ne privatum quidem, et nullis specialibus votis magis quàm reliquos homines ad virtutem impulsum, decere possit. Appareret etiam amor Dei, ejusque promovendae gloriae desiderium ardens : at AT VII, 565 contra principia, ex quibus existentiam Dei et humanae animae à corpore distinctionem deduxi, magno in ea studio, contra rationem ac veritatem, falsa authoritate ac figmentis impugnantur. Appareret quoque doctrina, et ratio, et ingenium : at, nisi forsan latinae linguae notitiam, qualem olim plebecula Romae habebat, pro doctrina numeremus, nullam plane in ea inveni, nullumque ratiocinium non illegitimum aut falsum, nec etiam ullum acumen ingenii, quod non caementario dignius sit quàm Patre Societatis. Omitto prudentiam, caeterasque virtutes, quae Elzevier, p. 143 cum in Societate vestra eximiae sint, nullae tamen in ista Dissertatione apparent, nec ullum vel minimum sui odorem in ipsam transfuderunt. Sed appareret saltem veritatis reverentia, et probitas, et candor : at contra patet ex Notis, quas ei adjunxi, nullum convicium fingi posse ab omni veri specie magis remotum, quàm id totum quod mihi in ipsa exprobratur. Ac proinde, ut magna unius partis à communi totius corporis lege dissensio indicat ipsam morbo aliquo sibi peculiari laborare, ita omnino ex Dissertatione R. P.* manifestum est ipsum ea sanitate non frui, quae in reliquo vestro corpore existit. Neque vero minoris facimus vel caput vel totum hominem, ob id quod forte pravi humores, contra ejus voluntatem ac citra culpam, in pedem aut digitum influxerint ; sed contra aestimamus constantiam ac virtutem Elzevier, p. 144 cum dolorem curationis ferre non recusat : et nemo unquam contempsit C. Marium quod varices in cruribus haberet, sed non minus saepe laudatur quod unam forti animo secari sit passus, quàm ob septem suos AT VII, 566 consulatus et plurimas victorias ab hostibus reportatas. Eodemque modo, cum non ignorem quam pio et paterno affectu omnes tuos prosequaris, quo deterior Dissertatio illa mihi videtur, eo pluris facio integritatem ac prudentiam tuam, quod illam ad me mitti volueris, eoque magis totam Societatem suspicio et colo. Sed quia ipsemet R. P.* suam Dissetationem ad me mittendam dedit, ne temere videar judicare id illum sponte non fecisse, quid me ad hoc credendum impellat, et simul omnia quae mihi hactenus cum ipso intecesserunt, enarrabo. Scripsit jam ante, anno 1640, alios Elzevier, p. 145 quosdam in me Tractatus de Opticis, quos audio ipsum discipulis suis legisse, ac etiam exscribendos dedisse, non forte omnibus, id enim ignoro, sed saltem nonnullis (nempe, ut credibile est, maxime charis et fidelibus : cum enim ab uno, in cujus manibus visi fuerant, exemplar peti curassem, non potuit impetrari). Deinde Theses de iis edidit, quas per triduum in Collegio vestro Parisiensi magno cum apparatu et insolita celebritate ventilavit : ubi quidem de nonnullis etiam aliis rebus, sed praecipue de meis opinionibus disputavit, multasque de me (nempe haud difficiles de absente) victorias reportavit. Quin et vidi Velitationem five Praefatianonem istarum Disputationum initio recitatam et à R. P.* elucubratam, in qua de nulla plane alia re quàm de me impugnando agebatur, et nullum tamen Elzevier, p. 146 verbum ut AT VII, 567 meum reprehendebatur, quod unam scripserim aut cogitarim, quodque non sit tam aperte absurdum, ut non magis quàm ea, quae in Dissertatione mihi affingit, ulli homini sano venire possit in mentem, ut Notis in ipsam factis, et ad Authorem, quem nondum sciebam esse ex Societate, privatim missis, tunc explicui. In Thesibus autem, non modo quasdam meas opiniones falsas esse ajebat, quod sane cuilibet licet, praesertim si rationes habeat ad id probandum ; sed etiam, ut candore solito uteretur, verborum quorundam significationes mutabat, ut, exempli causa, angulo, qui hactenus ab opticis Refractus fuit appellatus, dabat nomen anguli Refractionis, pari acumine quo in sua Dissertatione per corpus dicit à se intelligi id quod cogitat, et per animam, id quod est extensum ; atque hujus Elzevier, p. 147 artificii ope, nonnulla mea inventa, verbis à meis valde diversis expressa, tanquam sua proferebat, meque, tanquam si de illis aliud quid plane ineptum sensissem, arguebat. Quorum ubi fui admonitus, dedi statim literas ad R. P. Rectorem ejus Collegii, quibus rogabam, ut quandoquidem opiniones meae dignae visae fuerant, quae ibi publice refutarentur, me quoque non indignum judicaret, ad quem refutationes istas mitteret, quique inter vestros discipulos censeri possem ; Aliaque multa addebam, quibus omnino mihi videbar id debere impetrare, ut inter caetera, AT VII, 568 quod longe malim à vestris quam ab ullis aliis doceri, quia vos ut Praeceptores adhuc meos, et totius meae primae aetatis institutores unicos, summopere colo et observo ; quodque tam expresse in Dissertatione de Methodo pag. 75 rogarim omnes, ut me errorum, quos in scriptis Elzevier, p. 148 meis invenirent, monere dignarentur, tamque paratum ad illos emendandos me esse ostenderim, ut non putarim quemquam fore, praesertim religiosam vitam professum, qui me mallet absentem apud alios erroris condemnare, quàm mihimetipsi meos errores ostendere, de cujus saltem charitate erga proximum non mihi liceret dubitare. Ad quae, non ipse R. P. Rector, sed R. P.* principio respondit, se Tractatus suos, sive rationes quibus meas opiniones impugnabat, intra octiduum esse missurum. Ac paulo post alii quidam Patres Societatis idem intra sex menses ejus nomine promiserunt : forte quia, cum Tractatus istos non probarent (expresse enim eorum, quae ab illo in me suscepta fuerant, conscios se non fuisse fatebantur), id temporis ad illos emendandos requirebant. Ac denique R. P.* literas ad me dedit, non solum sua Elzevier, p. 149 manu scriptas, sed etiam communi Societatis sigillo munitas, ut tunc tandem illum ex Superiorum voluntate scribere appareret ; iisque significabit : 1. sibi à R. P. Rectore AT VII, 569 praeceptum esse, ut cum literae, quas ad illum scripseram, se praesertim spectarent, ipse ad eas responderet, suique instituti rationem aperiret. 2. Nullum à se suscipi, sed nec iri susceptum peculiare proelium adversus meas opiniones. 3. Quod nihil dedisset petitioni quam proposui Methodi p. 75, id suae tribuendum ignorantiae, quia Methodum non perlegerat. 4. De Notis meis in suam prolusionem, se nihil addere, ab eo quod pridem significarat, fuissetque scripturus, nisi aliter suasissent amici , hoc est, nihil omnino, quia nihil antea significarat, nisi tantum se rationes, quas contra me habebat, esse missurum : adeo ut tantum per haec verba declararet se nunquam eas esse missurum, qui dissuaserant Elzevier, p. 150 amici. Ex quibus omnibus etsi erat manifestum illum summo de me maledicendi studio flagrasse, idque privato consilio, et non consentientibus reliquis Patribus Societatis, suscepisse, ac proinde alio quàm vos spiritu agi, et denique nihil minus velle, quàm ut ea videam, quae in me scribit : etsi etiam mihi valde indignum videretur, hominem religiosum, cum quo nulla mihi unquam inimicitia nec quidem notitia intercesserat, tam publice, tam aperte, tam insolenter de me maledixisse, nihilque aliud habere excusationis, quàm quod diceret se Dissertationem meam de Methodo non legisse : quod quàm verum esset, clare patebat ex eo, quod Analysim meam, tum in Thesibus, tum in prolusione, aliquoties reprehendisset, quamvis nullibi de ipsa egissem, AT VII, 570 nec quidem nomen Analyseos Elzevier, p. 151 scripsissem, praeterquam in ea Dissertatione de Methodo, quàm se non legisse fingebat : verumtamen, quia se in posterum quieturum esse promittebat, libenter praeterita dissimulabam. Et minime mirabar R. P. Rectorem mihi severius pro prima vice in illum decrevisse, quàm ut ipsemet mihi facti sui rationem aperiret ; atque ita non occulte fateretur, se nihil eorum, quae contra me in Thesibus, Disputatione ac Tractatibus suis magno cum fastu protulerat, coram me tueri posse ; nihilque habere, quod ad Notas, quas in ejus Velitationem scripseram, responderet. At certe miror hunc R. P.* tanto me lacessendi desiderio arsisse, ut, quamvis ei prior illa Velitatio tam parum foeliciter successisset, atque ex quo nullum se peculiare proelium in meas opiniones suscepturum esse promiserat, Elzevier, p. 152 nihil mihi novi cum illo vel alio ullo ex vestris intercessisset, Dissertationem tamen suam postea scripserit. Nisi enim in ea peculiare proelium adversus meas opiniones contineatur, nescio certe quidnam sit in opiniones alicujus praeliari : nisi forsan eo nomine se excuset, quod non revera meas opiniones, sed alias plane insanas, mihi a se per calumniam affictas, impugnet ; vel etiam quod non sperarit illam unquam ad manus meas esse perventuram. Nam sane patet ex stylo non eo instituto fuisse conscriptam, ut Objectionibus in meas Meditationes factis annumeraretur ; patetque etiam ex aliis illis Tractatibus, quos à me noluit videri (quid enim in iis pejus quàm in ipsa potuit esse ?) ; patet denique ex mira ejus AT VII, 571 licentia opiniones à meis quammaxime diversas mihi affigendi : neque enim Elzevier, p. 153 tanta usus fuisset, si hoc sibi unquam à me publice exprobatum iri putasset. Ideoque, quod ipsam acceperim, non sane illi, sed Societati, ac tibi, maximas gratias habeo atque ago. Vellemque ut ea qualiscunque occasio, quae mihi nunc datur, gratiam referendi, cum ejus in me injuriarum dissimulatione, potius quàm cum aliqua ultione, conjungi posset, ne id mea causa facere videar : quod revera non committerem, nisi etiam ad laudem Societatis, et tuam, veritatumque scitu perutilium patefactionem, conducere existimarem. Sed, cum R. P.* Mathesim doceat in vestro Collegio Parisiensi, quod spectari potest ut primarium totius orbis terrarum, Mathesis autem sit facultas, qua ego praecipue uti dicor : ut nullus est in tota vestra Societate qui authoritate sua plus possit ad meas opiniones impugnandas, Elzevier, p. 154 ita nullus etiam est cujus errores ea in re admissi facilius vobis omnibus tribuerentur, si de ipsis tacerem. Multi enim sibi persuaderent illum unum ex universo vestro corpore fuisse delectum ad judicium de meis ferendum, ideoque non minus ei soli, quàm vobis omnibus simul sumptis, hac de re credi oportere, nec etiam aliter de vobis, quàm de ipso, esse judicandum. Ac praeterea consilium sequutus est, ut ad cognitionem veritatis aliquandiu impediendam et retardandam valde efficax, sic ad ipsam plane supprimendam non sufficiens, quodque, cum tandem detegeretur, nullo vobis honori esset. Quippe non conatus est AT VII, 572 meas opiniones rationibus refutare, sed alias plane ineptas et absurdas, verbis fere meis expressas, pro meis proposuit, ac tanquam refutatione indignas derisit. Quo artificio facile Elzevier, p. 155 omnes eos, qui me non norunt nec scripta mea viderunt, ab iis legendis avertisset, ac etiam eos, qui viderunt quidem, sed nondum satis intelligunt, hoc est fere omnes qui viderunt, ab ipsis ulterius examinandis revocasset : nunquam enim suspicati fuissent hominem religiosum, praesertim ex vestra Societate, adeo confidenter opiniones pro meis proponere, et irridere, quae revera meae non essent. Atque ad hoc multum juvisset, quod suam Dissertationem non palam omnibus, sed privatim tantum amicis suis lectitasset : ita enim facile cavisset, ne ulli eam viderent, qui possent ejus figmenta dignoscere ; ac caeteri majorem ei fidem ideo habuissent, quod putassent eum nolle ipsam in lucem edere, ne famae meae noceret, ac mihi esse amicum. Nec interim fuisset periculum ne à non satis Elzevier, p. 156 multis legeretur : nam, si tantum Sociis suis, in vestro Parisiensi Collegio, id quod sperabat persuasisset, hinc facile ad omnes alios vestrae Societatis, toto orbe sparsos, eadem opinio transiisset ; atque ab his etiam ad alios homines fere omnes, qui Societatis vestrae authoritati credidissent. Nec sane mirarer, si hoc contigisset : nam, cum vestri sint semper suis quisque studiis quammaxime occupati, fieri non potest ut singuli examinent omnes novos libros, qui quotidie magno numero prodeunt in lucem, sed crediderim expectari judicium ejus, qui primus ex Societate AT VII, 573 quemque librum legendum suscipit, ac prout ille de eo judicat, caeteros postea vel etiam legere, vel abstinere. Jamque mihi videor ejus rei fecisse experimentum circa Tractatum quem edidi de Meteoris : cum enim partem Philosophiae Elzevier, p. 157 contineat, quae, nisi admodum fallor, accuratius et verius in ipso explicatur, quàm in ullis scriptis aliorum, nullam puto esse causam cur Philosophi, qui Meteora singulis annis in unoquoque ex vestris Collegiis docent, illum praetermittant, quam quia forte, falsis de me R. P.* judiciis credentes, nunquam legerunt. At quandiu tantum illa ex meis, quae ad Physicam aut Mathesim pertinebant, impugnavit, parum curavi. Cum autem in sua Dissertatione principia illa Metaphysica, quorum ope Dei existentiam realemque humanae animae à corpore distinctionem demonstravi, non rationibus, sed maledictis, evertenda susceperit, harum veritatum cognitio tanti est momenti, ut nemini probo possit displicere, quod ea, quae de illis scripsi, pro viribus defendam. Nec sane difficulter id praestabo : cum enim Elzevier, p. 158 mihi nihil aliud quàm nimiam dubitationem objecerit, non opus est, ad ostendendum quàm injuste ipsam mihi affingat, ut referam loca omnia mearum Meditationum, in quibus eam diligenter, ac, ni fallor, accuratius quam ullus alius cujus scripta habeamus, refutavi et sustuli ; sed satis est si moneam ejus quod expresse scripsi, initio meae responsionis ad tertias Objectiones : nempe nullas dubitandi rationes AT VII, 574 fuisse à me propositas, eo fine ut ipsas persuaderem, sed contra ut refutarem ; eodem plane modo, quo Medecinae scriptores morbos describunt, quorum curandorum Methodum volunt docere. Quis tam audax et tam impudens in calumniando unquam fuit, ut accusaret Hippocratem aut Galenum, quod causas ex quibus morbi nasci solent exponant, atque inde concluderet, ipsos nihil aliud docere Elzevier, p. 159 quàm Methodum aegrotandi ? Certe, qui tantam in R. P.* audaciam fuisse sciunt, non facile sibi persuaderent ipsum hac in re privato tantum consilio usum esse, nisi ego ipse testarer, notumque facerem quo pacto, et ea quae prius in me scripserat, non probata sint à vestris, et ultima ejus Dissertatio tuo jussu ad me fuerit missa. Quod cum nullibi commodius possim quàm in hac epistola, non abs re esse puto eam simul cum Notis meis in Dissertationem edi curare.

Atque, ut ego etiam ex ipsa fructum percipiam, dicam hic aliquid de Philosophia quàm conscribo, et quam, nisi quid obstiterit, post annum unum aut alterum in lucem edere decrevi. Cum, anno 1637, nonnulla ejus Specimina vulgarem, nihil non facere conatus sum, ut praecaverem invidiam, quàm mihi, licet AT VII, 575 indigno, imminere advertebam ; Elzevier, p. 160 haec causa fuit cur nomen meum istis Speciminibus praefigi noluerim, non, ut quibusdam forte visum est, quod rationibus in iis contentis non fiderem, vel eorum me puderet ; haecque etiam fuit causa, cur declararim expressis verbis, in Dissertatione de Methodo, pag. 66, mihi non in animo esse ut, dum viverem, Philosophia mea vulgaretur. Quo in instituto adhuc manerem, si, ut sperabam et ratio postulabat, hoc me, saltem aliqua ex parte, invidia liberasset. At plane secus accidit. Ea enim est fortuna Speciminum meorum, ut, quamvis non à multis intelligi potuerint, quia tamen a nonnullis, iisque maxime ingeniosis et doctis, qui ea dignati sunt examinare curiosius, multas veritates, nondum antea vulgatas, continere comperta sunt, haec fama transierit ad multos, qui statim ideo sibi persuaserunt Elzevier, p. 161 me aliquid in Philosophia certi et nullis controversiis obnoxii posse explicare. Unde sequutum est, ut maxima quidem pars, nempe non tantum ii qui extra scholas libere philosophantur, sed plaerique etiam ex iis qui docent, praesertim juniores, et qui magis ingenio quam immerita doctrinae fama nituntur, ac verbo omnes qui amant veritatem, integram à me Philosophiam in lucem edi optarint. Sed alia pars, ii scilicet qui docti videri malunt quàm esse, jamque aliquod nomen inter eruditos ex eo se habere putant, quod de scholae contraversiis acriter disputare didicerint, timentes ne, detecta veritate, controversiae istae abrogentur, ac simul eorum doctrina omnis abeat in contemptum, meaeque Philosophiae editione veritatem detectum iri existimantes, non ausi quidem sunt Elzevier, p. 162 aperte AT VII, 576 ostendere se non cupere ut ederetur, sed summa in me invidia exarserunt. et quidem perfacile mihi fuit hos ab aliis distinguere. Qui enim Philosophiam meam optarunt, optime recordati sunt me de illa, dum viverem, non vulganda consilium sumpsisse, ac nonnulli etiam sunt conquesti quod eam mallem nepotibus quàm coaevis meis concedere, quanquam omnes ingenui, causam cur id facerem advertentes, et mihi non deesse voluntatem publicis commodis serviendi, non ideo minus me amarint. Qui autem ipsam timuerunt, nullo modo id recordati sunt, aut saltem credere noluerunt, sed contra supposuerunt ejus me editionem promisisse : hinc vocabar apud illos celebris promissor ; hinc comparabar nonnullis, qui librorum, quos à se scribi simulabant, editionem Elzevier, p. 163 per multos annos frustra minati sunt ; hincque etiam R. P.* ait hoc tandiu à me expectari, ut deinceps sit desperandum : ridicule profecto, si putat aliquid ab homine nondum sene potuisse diu expectari, quod ab aliis in multis saeculis nondum est praestitum ; ac imprudenter, quod, ubi me conatur vituperare, talem esse concedat, ut id à me intra paucos annos diu potuerit expectari, quod ego ab illo intra sexcentos, si tandiu vita utriusque prorogaretur, non expectarem. Hujusmodi autem homines, cum plane sibi persuaderent me decrevisse Philosophiam illam, quàm metuebant, emittere statim atque esset parata, non modo eas opiniones, quae in scriptis jam à me editis explicantur, sed etiam praecipue istam Philosophiam, sibi nondum cognitam, multis maledictis, qua occultis, qua etiam Elzevier, p. 164 apertis et publicis, sunt prosequuti, ut scilicet vel me ab ea edenda absterrerent, AT VII, 577 vel editam statim everterent, et tanquam in cunis suffocarent. Risi quidem initio illorum conatus, et quanto vehementiores in meis impugnandis esse animadverti, tanto pluris me ab ipsis fieri existimavi. Sed ubi eorum numerum in dies augeri vidi, atque, ut fit, multo diligentiores eos esse ad occasiones mihi nocendi quaerendas, quàm ullos benevolentes ad me protegendum, veritus ne forte clandestinis moliminibus aliquid possint, ac ne otium meum magis interturbent, si permaneam in instituto Philosophiam meam non edendi, quàm si aperte ipsis me opponam, at, praestando id totum quod timent, ne amplius timendum habeant efficiam : pauca illa omnia, quae de Philosophia cogitavi, publici juris Elzevier, p. 165 facere institui, ac contendere ut, si vera sint, à quamplurimis recipiantur. Quapropter illa non eodem ordine ac stylo proponam, quo magnam eorum partem ante conscripsi, eo in Tractatu cujus argumentum in Dissertatione de Methodo explicui, sed alio ad scholarum usum magis accommodato, brevibus scilicet articulis singulas quaestiones includendo, talique ordine ipsas exequendo, ut sequentium probatio ex solis praecedentibus dependeat, omnesque in unum corpus redigantur. Qua ratione spero me veritatem eorum omnium, de quibus in Philosophia solet disputari, tam clare esse expositurum, ut quicunque illam quaerent, perfacile ipsam ibi sint inventuri. Quaerunt autem profecto veritatem juvenes omnes, AT VII, 578 cum primum ad discendam Philosophiam se accingunt. Quaerunt Elzevier, p. 166 etiam illam caeteri omnes cujuscunque aetatis, cum soli apud se de rebus Philosophicis meditantur, easque in proprium usum examinant. Sed et Principes omnes, et Magistratus, aliive qui Academias aut Gymnasia instituunt, sumptusque suppeditant ut Philosophia in iis doceatur, non nisi veram, quantum fieri potest, volunt doceri ; nec patiuntur dubias et controversas opiniones ibi ventilari, ut ex disputandi consuetudine subditi magis contentiosi, et refractarii, et pertinaces, atque ideo superioribus suis minus obsequentes, et seditionibus commovendis aptiores evadant, sed tantum ob spem veritatis, quàm ex istis disputationibus aliquando emersuram plaerique sibi persuadent ; vel si jam longa experientia sint edocti quam raro illa hoc pacto reperiatur, adeo tamen ipsam curant, ut etiam perexiguam Elzevier, p. 167 ejus spem non putent esse negligendam. Nulla autem unquam gens fuit tam fera aut tam barbara, tamque à recto usu rationis, quo solo homines sumus, abhorrens, ut apud se doceri voluerit opniones, quae pugnarent contra cognitam veritatem. Atque ideo non dubium est, quin veritas opinionibus omnibus ab ea diversis, quantumlibet inveteratis et pervulgatis, sit praeferenda ; et quin omnes ii, qui alios docent, ipsam pro viribus quaerere atque inventam docere teneantur. Sed nempe non creditur eam fore in nova illa Philosophia quàm promitto. Non verisimile est me unum plus vidisse, quàm sexcenta millia ingeniosissimorum virorum, qui opiniones in scholis vulgo receptas sequuti AT VII, 579 sunt ; viae tritae ac cognitae novis ac ignotis sunt semper tutiores ; praesertim propter Theologiam, cum qua Elzevier, p. 168 veterem et vulgarem Philosophiam optime consentire multorum annorum experientia jam docuit, de nova autem incertum est. Ideoque ne forte, imperitam multitudinem novitatis avidam ad se alliciendo, paulatim crescat et vires sumat, Scholarumque sive Academiarum pacem et quietem perturbet, vel etiam in Ecclesia novas haereses adducat, mature prohibendam atque extinguendam esse quidam contendunt. Ego vero contra respondeo, me quidem mihi nihil arrogare, nec profiteri me plus videre quàm caeteros ; sed hoc forte mihi profuisse, quod, cum proprio ingenio non multum fidam, planas tantum et faciles vias sim sequutus. Nam, si quis per ipsas magis promoveat quàm alii, multo majori ingenio praediti, per salebrosas et impenetrabiles illas quas sequuntur, non est mirandum. Elzevier, p. 169 Addo me nolle ut mihi credatur de veritate eorum quae promitto, sed ut ex iis Speciminibus quae jam dedi judicetur. Non enim ibi unam aut alteram, sed plus sexcentis quaestionibus explicui, quae sic à nullo ante me fuerant explicatae ; ac quamvis multi hactenus mea scripta transversis oculis inspexerint, modisque omnibus refutare conati sint, nemo tamen, quod sciam, quicquam non verum potuit in iis reperire. Fiat enumeratio quaestionum omnium, quae in tot saeculis, quibus aliae Philosophiae viguerunt, ipsarum ope solutae sunt, et forte nec tam multae, nec tam illustres invenientur. Quinimo profiteor ne unius quidem quaestionis AT VII, 580 solutionem, ope principiorum Peripateticae Philosophiae peculiarium, datam unquam fuisse, quàm non possim demonstrare esse illegitimam et falsam. Elzevier, p. 170 Fiat periculum, proponantur, non quidem omnes, neque enim operae pretium puto multum temporis ea in re impendere, sed paucae aliquae selectiores : stabo promissis. et moneo tantum, ne captioni locum relinquam, loquendo de principiis Peripateticae Philosophiae peculiaribus, me excipere illas quaestiones, quarum solutiones desumptae sunt vel a sola experientia omnibus hominibus communi, vel à consideratione figurarum et motuum quae Mathematicorum propria est, vel denique in Metaphysicis à communibus illis notionibus quas à me admitti, ut et praecedentia, ex Meditationibus meis apparet. Addo etiam, quod forte videbitur esse paradoxum, nihil in ea Philosophia esse, quatenus censetur Peripatetica, et ab aliis diversa, quod non sit novum ; nihilque Elzevier, p. 171 in mea, quod non sit vetus. Nam, quantum ad principia, ea tantum admitto, quae omnibus omnino Philosophis hactenus communia fuere, suntque idcirco omnium antiquissima ; et quae deinde ex iis deduco, jam ante in ipsis contenta et implicita fuisse tam clare ostendo, ut etiam antiquissima, utpote humanis mentibus à natura indita, esse appareat. Contra autem principia Philosophiae vulgaris, eo saltem tempore quo ab Aristotele aliisve inventa sunt, erant nova, nec jam meliora putari debent quàm tunc fuere ; nihilque ex iis deducitur quod non sit controversum, et ex more scholarum à singulis Philosophis mutari possit, ac AT VII, 581 proinde quod non sit maxime novum, cum quotidie adhuc renovetur. Quantum ad Theologiam, cum una veritas alteri adversari nunquam possit, esset Elzevier, p. 172 impietas timere, ne veritates in Philosophia inventae iis quae sunt de fide adversentur. Atque omnino profiteor nihil ad religionem pertinere, quod non aeque ac etiam magis facile explicetur per mea principia, quam per ea quae vulgo recepta sunt. Jamque hujus rei mihi videor specimen dedisse satis luculentum, in fine meae responsionis ad quartas Objectiones, circa quaestionem in qua omnium difficillime Philosophia cum Theologia solet conciliari. et idem in aliis quibuslibet, si opus fit, praestare paratus sum, ac etiam ostendere multa e contra esse in vulgari Philosophia, quae revera pugnant cum iis quae in Theologia sunt certa, etsi id vulgo à Philosophis dissimuletur, vel ob longam iis credendi consuetudinem non advertatur. Non etiam metuendum est, ne meae opiniones, Elzevier, p. 173 imperitam et novitatis avidam multitudinem alliciendo, nimis crescant ; cum e contra doceat experientia ipsas praecipue à peritioribus probari, quos non novitate, sed sola veritate, allicientes, nimium crescere non possunt. Nec magis metuendum est, ne Scholarum pacem perturbent ; sed contra, cum omnes Philosophi tot controversiis se mutuo vexent, ut nunquam majore in bello esse possint quàm jam sunt, nulla melior ratio est AT VII, 582 ad pacem inter ipsos conciliandam, haeresesque etiam, quae quotidie ex istis controversiis repullulant, minuendas, quàm si verae opiniones, quales meas esse jam probavi, recipiantur : earum enim clara perceptio omnem dubitandi ac disputandi materiam tollet. Atque ex his patet, nullam revera esse rationem, ob quàm nonnulli tanto studio reliquos homines ab iis cognoscendis Elzevier, p. 174 velint avertere : nisi quod, nimis evidentes et certas eas esse existimantes, vereantur ne obsint famae doctrinae, quàm ipsi ex aliarum minus probabilium cognitione quaesiverunt. Adeo ut haec ipsa illorum invidia non exiguum sit veritatis meae Philosophiae argumentum. Sed ne forte hic videar de invidia falso gloriari, ac solam Dissertationem R. P.* in testimonium vocare posse, dicam quid nuper in recentissima harum Provinciarum Academia contigerit.

Doctor quidam Medicinae, vir acerrimi ac perspicacissimi ingenii, atque ex eorum numero qui, quamvis Scholarum Philosophiam recte didicerint, quia tamen ei non credunt et sunt ingenui, non ideo multum superbiunt, nec se admodum doctos esse fingunt, ut aliis quibusdam in more est, qui ipsa sunt inebriati : legit Dioptricam Elzevier, p. 175 meam et Meteora, cum primum edita sunt in lucem, ac statim aliqua in iis verioris Philosophiae principia contineri judicavit. Quae colligendo diligentius, et alia ex iis deducendo, ea fuit sagacitate, ut intra paucos menses integram inde Physiologiam concinnarit, AT VII, 583 quae, cum privatim à nonnullis visa esset, eis sic placuit, ut Professionem Medicinae, ibi tunc forte vacantem, pro illo, qui antea ipsam non ambiebat, à Magistratu petierint et impetrarint. Ita professor factus officii sui esse putavit ea potissimum docere, propter quae ad illud munus vocatus fuisse videbatur : praesertim cum ipsa vera esse, ac quaecunque cum iis pugnant falsa, judicaret. Sed cum id agendo magnam, pro ratione loci, haberet auditorum frequentiam, quidam statim ex ejus collegis, ipsum sibi praeferri advertentes, Elzevier, p. 176 manifeste inviderunt, ac persaepe apud Magistratum conquesti sunt, petentes ut ei nova ista docendi ratio prohiberetur. Nec tamen aliud tribus annis potuerunt impetrare, quàm ut hortaretur ad vulgaris, tum Philosophiae, tum Medicinae principia simul cum suis docenda, ut ita auditores ad aliorum etiam scripta legenda pararet. Sentiebat enim prudens Magistratus, si nova ista vera essent, prohiberi non debere ; si autem falsa, non opus esse, quia sponte intra paucos menses essent collapsura. Cum autem e contra crescerent in dies, excolerenturque potissimum ab honestissimis et ingeniosissimis quibusque, magis quàm ab humilioribus aut junioribus, qui facilius invidorum authoritate aut consilio ab iis audiendis revocabantur : novam etiam provinciam Magistratus Medico Elzevier, p. 177 dedit, ut nempe Problemata Physica, tum Aristotelis, tum aliorum, certis diebus, lectione extraordinaria explicaret, atque ita majorem haberet occasionem, quàm in sola sua Medicina AT VII, 584 de omnibus Physicae partibus agendi. et quievissent fortasse deinceps reliqui ejus Collegae, ac veritati locum dedissent, nisi unus inter caeteros, qui tunc erat illius Academiae Rector, omnes suas in eum machinas intendere decrevisset. Ut autem cujus generis adversarios habeam appareat, hunc paucis hic describam. Cluet Theologus, Concionator, Disputator ; magnamque sibi apud plebejos homines gratiam potentiamque conciliavit, ex eo quod, modo in Romanam Religionem, modo in alias quascunque à sua diversas, modo in potentiores invehendo, ferventem et indomitum pietatis Elzevier, p. 178 zelum prae se ferat, interdumque etiam dicteriis scurrilibus plebeculae aures demulceat ; quodque, multos quotidie libellos, sed à nemine legendos, emittendo, varios Authores, sed saepius contra se quàm pro se facientes, ac forte ex indicibus tantum notos, citando, et de quibuslibet scientiis, tanquam si earum gnarus esset, audacissime, sed et imperitissime, loquendo, admodum doctus indoctis videatur. Peritiores autem, qui sciunt quam importunus in aliis provocandis semper fuerit, ac quàm saepe, ubi fuit disputandum, convitia pro rationibus attulerit, turpiterque victus discesserit, si sint diversae ab ipso religionis, palam irrident et contemnunt, eumque jam publice nonnulli sic exceperunt, ut nihil novi deinceps in ipsum scribi posse videatur ; si vero AT VII, 585 cum illo in religione consentiunt, Elzevier, p. 179 esti quantum possunt excusent et tolerent, in animo tamen non probant. Postquam hic homo aliquandiu Rector fuit, contigit ut, cum theses Medico Praeside ab ejus auditoribus defendebantur, non daretur ipsis libertas ad argumenta quae proponebantur respondendi, sed scholasticis et importunis supplosionibus turbarentur. Quas supplosiones non dico a Theologo per amicos fuisse excitatas, neque enim scio, sed antea non fiebant ; atque audivi à fide dignis, qui adfuerant, nullo eas nec respondentium nec Praesidis merito potuisse contingere, cum semper prius inciperent quam ipsi mentem suam explicuissent. et interim rumor spargebatur, novam ibi Philosophiam male defendi, ut scilicet inde inferrent homines, non dignam esse quae publice doceatur. Contigit etiam, cum frequentes disputationes Elzevier, p. 180 sub praesidio Medici haberentur, ac Theses minus curiose, ad arbitrium respondentium, ex variis et inconnexis quaestinonibus conflarentur, ut in quadam Thesi posuerint : ex mente et corpore non fieri unum ens per se, sed per accidens ; vocando scilicet ens per accidens id omne quod ex duabus substantiis plane diversis constaret, nec ideo negando unionem substantialem qua mens corpori conjungitur, nec utriusque partis aptitudinem naturalem ad istam unionem, ut patebat ex eo quod statim postea subjunxissent : illas substantias dici incompletas, ratione compositi quod ex earum unione oritur : AT VII, 586 adeo ut nihil in ipsis posset reprehendi, nisi forsan modus loquendi minus in scholis usitatus. At vero haec satis magna occasio visa est Rectori Theologo ad Medicum circumveniendum, haereseosque Elzevier, p. 181 condemnandum, et ita, vel invito Magistratu, si res ut sperabat successisset, de Professione deturbandum. Nec obstitit quod, ubi Medicus advertit eam ab illo thesim non probari, statim ipsum et reliquos ibi Theologiae Professores adierit, iisque mentem suam explicando, affirmarit se nihil adversus Theologiam ipsorum, et suam, sensisse aut scribere voluisse. Nam paucis post diebus Theses edidit, quibus, ut mihi certo nuntiatum est, hunc titulum voluit praefigere : Corollaria admonitoria, ex authoritate S. S. Facultatis Theologicae ad studiosos proposita ; et addito : Sententiam Taurelli, quem Heidelbergenses Theologi appellarunt Atheum Medicum, et vertiginosi juvenis Gorlaei, qua statuitur homo esse ens per accidens, multis impingere modis in Physicam, Metaphysicam, Pneumaticam et Theologiam Elzevier, p. 182 etc. ; ut nempe, iis subsignatis a reliquis omnibus illius loci Professoribus Theologiae ac Concionatoribus (si tamen subsignassent, id enim ignoro), mitteret ex collegis, qui dicerent Magistratui Medicum, ecclesiastico concilio, cum Taurello et Gorlaeo, quos Authores forte nunquam legit, mihi certe sunt ignoti, haereseos esse damnatum : ut ita non posset Magistratus, cum plebis gratia, eum diutius in Professorem retinere. Sed cum jam Theses istae essent sub praelo, forte ad AT VII, 587 manus quorundam e Magistratu pervenerunt, qui Theologum ad se vocatum officii admonuerunt, atque ut titulum saltem mutaret, Facultatisque Theologicae publica authoritate ad calumnias suas non abuteretur, effecerunt. At nihilominus perrexit in Thesibus edendis ; ac de iis, ad imitationem R. P.*, per Elzevier, p. 183 triduum disputavit. et quia parum materiae in ipsis fuisset, si egisset tantum de illa logomachia : an compositum ex duabus substantiis dicendum sit ens per accidens, necne, alias quasdam quaestiones huic adjunxit, quarum praecipua erat de formis substantialibus reum materialium, quas omnes, excepta anima rationali, Medicus negarat ; ille autem, quibuscunque potuit rationibus, ipsas fulcire ac, tanquam Peripateticae Scholae Palladium, defendere conatus est. Atque, ut hic non videar sine causa me alienis controversiis immiscere, praeterquam quod in Thesibus suis nomen meum expresserat, ut et Medicus saepe in suis, etiam inter disputandum me nominabat, quaerebatque ab opponente mihi nunquam viso, num ipsi argumenta suggessissem ; et indignissima comparatione utens, ajebat eos, quibus Elzevier, p. 184 vulgaris Philosophandi ratio displicet, aliam à me expectare, ut Judaei expectant suum Eliam, qui eos deducat in omnem veritatem. Cum autem per triduum sic triumphasset, Medicus, qui praevidebat se, si taceret, à multis habitum iri pro AT VII, 588 victo, si autem publicis disputationibus se defenderet, strepitus, ut antea, fore paratos ad impediendum ne audiretur : sumpsit consilium de responsione ad Theologi Theses edenda, in qua quidem ea omnia, quae in istis Thesibus contra se aut sua dogmata continebantur, solidis rationibus refutaret ; sed interim earum Authorem tam blande ac tam honorifice compellaret, ut ipsum sibi conciliare conaretur, aut saltem exulceratum ejus animum non irritaret. Ac revera responsionem illam suam ita concinnavit, ut multi, qui legerunt, existimarint nihil in Elzevier, p. 185 ea esse, de qua Theologus queri posset, nisi quod ibi vir pius et ab omni maledicendi studio alienus diceretur. Sed etsi verbis non laederetur, sibi tamen magnam injuriam à Medico factam esse putabat, quia rationibus victus erat, et quidem rationibus ex quibus videbat aperte sequi se esse calumniatorem, et rerum quas jactaverat imperitum. Cui malo nullum aliud remedium potuit reperire, quam ut potentia uteretur, ac responsionem illam sibi odiosam in urbe sua prohiberi curaret. Audiverat forsan quod de Aristotele quidam dicunt, ipsum, cum Philosophorum se antiquiorum opiniones solide refutare non posset, alias quasdam valde absurdas ipsis affinxisse, nempe illas quae in ejus scriptis leguntur, ac ne fraus à posteris detegeretur, omnes eorum libros diligenter perquisitos comburi Elzevier, p. 186 curasse. Quod noster, ut fidelis Peripateticus, imitari AT VII, 589 conatus, congregavit Senatum suum Academicum, de libello in se à Collega edito conquestus est, eum prohibendum ac totam istam turbatricem Academiae Philosophiam eliminandam esse dixit. Assenserunt plaerique. Tres ex eorum numero, delegati ad Magistratum, idem ibi conquesti sunt. Magistratus, ut eis satisfaceret, pauca quaedam exemplaria à Bibliopola auferri jussit : quo factum est, ut reliqua cupidius emerentur, ac curiosius legerentur. Cumque nihil in iis appareret, de quo Theologus juste queri posset, praeter solam vim rationum, quas declinare non poterat, omnes eum irriserunt. Ipse vero interim non cessabat ; congregabat quotidie Senatum suum Academicum, ut ei aliquid de ista infamia impertiret. Magna pro Elzevier, p. 187 ipso re erat : quaerendae erant rationes, cur responsionem Medici ac totam ejus Philosophiam damnari vellet, nec ullas poterat invenire. At nihilominus prodiit tandem in lucem judicium, nomine Senatus Academici, sed quod soli Rectori tribuere aequius est. Cum enim in omnibus conventiculis, quae congregabat, sederet ut judex essetque idem acerbissimus accusator, Medicus autem nec audiretur, nec unquam adesset, quis dubitat quin facile maximam suorum Collegarum partem eo quo voluit pertraxerit, ac suffragiorum numero alios à se dissentientes superarit ? cum praesertim aliqui eandem quàm ille, vel etiam majorem, haberent occasionem Medicum odio prosequendi ; ac alii, viri pacifici, Rectori AT VII, 590 suo, quem noverant esse mordacem, non libenter contradicerent. Hocque etiam insigne, Elzevier, p. 188 quod nullus ex ipsis ut istius judicii approbator nominari voluerit, sed unus, nec Medico ulla familiaritate conjunctus, nec mihi unquam notus, ne particeps fieret infamiae quàm inde sequuturam esse praevidebat, expresse petierit, ut nomen suum, tanquam non approbantis, in eo poneretur. Istius autem judicii exemplar hic apponam, tum quia forte Reverentiae tuae non erit ingratum scire quid in his regionibus inter literatos agatur, tum etiam ut, quantum in me est, impediam ne post aliquot annos, cum leves chartulae, in quibus impressum est, erunt forte omnes disperditae, utantur ejus authoritate maledici, ac fingant justas aliquas in eo fuisse rationes ad Philosophiam meam condemnandam. Nomen tantum Academiae tacebo, ne quod heri aut nudiustertius turbulentus ejus Rector Elzevier, p. 189 imprudenter fecit, ac fortasse cras vel perendie alius mutabit, ei apud exteros dedecori vertatur.

Iudicium sub nomine Senatus
Academici ** editum.

Professores Academiae*, cum non sine gravi dolore vidissent libellum in lucem editum, mense Febr. ⅭⅼↃ.ⅼↃ.Ⅽ.ⅩⅬⅡ. AT VII, 591 hoc praescripto titulo : Responsio seu Notae ad corollaria Theologico-Philosophica, etc. ; eumque ad singulare ejusdem Academiae detrimentum et ignominiam, excitandasque in aliorum animis sinistras suspiciones, spectare animadverterent ; visum illis fuit, omnes et singulos certiores facere :

Primo, displicere sibi eum agendi modum, quo collega alius in alium libros aut libellos publice edat, praesertim expresso nomine ; idque ob theses, aut corollaria, de rebus in Academia Elzevier, p. 190 controversis, nullius nomine edito, disputata.

Deinde, se improbare eam propugnandi pro nova et praesumpta philosophia rationem, quae in praedicto libello frequentatur ; utpote cum verborum insolentia conjunctam, in eorum opprobrium, qui hic et alibi contrariam et vulgarem, omnibusque in Academiis receptam, philosophiam ut veriorem profitentur. Veluti, cum auctor praedicti libelli dicit : Pag. 6. Jamdiu enim pernovi magnos meorum auditorum progressus, quos brevissimo temporis spatio apud me faciunt, quosdam male habere. Pag. 7 . Termini, quibus alii ad nodos solvendos uti solent, nunquam ingeniis paulo perspicacioribus plene satisfaciunt, sed solis tenebris et nebulis animos eorum replent. Ibidem. Verus sensus multo melius et promptius ex me percipitur, 1460 . quàm vulgo ex aliis : Elzevier, p. 191 probat ipsa experientia quàm multi meorum discipulorum in publicis disputationibus cum honore jam saepius exhibuerunt, postquam tantum paucos aliquot menses mea institutione AT VII, 592 fuissent usi. Nullus autem dubito quin quilibet mortalium, cui tantum est sanum sinciput, hic nihil quicquam culpandum, sed omnia laudanda, censeat. Pag. 9. Misera illa entia (scilicet formas substantiales, et qualitates reales) nullius plane usus esse perspeximus, nisi forte ad excoecanda studiosorum ingenia, et ipsis in locum doctae illius ignorantiae, quàm tantopere commendas, fastosam quandam aliam ingorantiam obtrudendam. Pag. 15. Contra vero, ex opinione formas substantiales statuente, facillimus est prolapsus in sententiam eorum, qui animam dicunt corpoream et mortalem. Pag. 20. Quaeri posset, annon Elzevier, p. 192 illa philosophandi ratio potius Choraebo aliquo digna sit censenda, quae ad unum principium activum, nempe formam substantialem, omnia revocare solet. Pag. 25 . Atque hinc patet, non illos qui formas substantiales negant, sed potius eos qui illas astruunt, eo tandem per solidas consequentias adigi posse, ut fiant aut athei aut bestiae. Pag. 39. Propterea quod causae, ab aliis hactenus etiam in minimis propositae, sint ut plurimum quàm maxime jejunae et à vero alienae, nec animo veritatis cupido satisfaciant.

Tertio, se rejicere novam istam Philosophiam : primo, quia veteri Philosophiae, quàm Academiae toto orbe terrarum hactenus optimo consilio docuere, adversatur, ejusque fundamenta subvertit ; deinde, quia juventutem a vetere et sana Philosophia avertit, impeditque quo minus Elzevier, p. 193 ad culmen AT VII, 593 eruditionis provehatur : eo quod, istius praesumptae Philosophiae adminiculo, technologemata, in auctorum libris professorumque lectionibus et disputationibus usitata, percipere nequit ; postremo, quod ex eadem variae, falsae et absurdae opiniones partim consequantur, partim ab improvida juventute deduci possint, pugnantes cum caeteris disciplinis et facultatibus, atque inprimis cum orthodoxa Theologia.

Censere igitur ac statuere, omnes philosophiam in hac Academia docentes in posterum à tali instituto atque incepto abstinere debere, contentos modica libertate dissentiendi in singularibus nonnullis opinionibus, ad aliarum celebrium Academiarum exemplum, hic usitata : ita ut veteris et receptae philosophiae fundamenta non labefactent, et in eo etiam atque etiam laborent, ut Academiae tranquillitas in omnibus sarta tecta conservetur. Elzevier, p. 194 * die XVI. Martij, 1642.

Est autem notatu dignum, hoc judicium editum fuisse, cum jam aliquandiu risissent homines, quod Rector librum Medici supprimi maluisset, quam ad ipsum respondere ; nec proinde esse dubitandum, quin omnes rationes, saltem eae quae ab illo potuerunt excogitari ad istud factum excusandum, hic expressae sint. Eas ergo, si placet, percurramus. Primo dicitur libellum Medici spectare ad detrimentum et ignominiam Academiae, ac etiam ad sinistras opiniones in aliorum animis excitandas : quod non aliter possum interpretari, quàm quod hac occasione homines sint AT VII, 594 suspicaturi, vel potius cognituri, Academiae Rectorem fuisse imprudentem, quod manifestae veritati se opponeret, ac malignum, quod rationibus victus authoritate tamen Elzevier, p. 195 vincere conaretur. Sed jam illa ignominia cessavit, quia non amplius est Rector ; nec Academiae tantum dedecoris est, quod hunc habeat adhuc in Professorem, quàm honoris, quod habeat etiam Medicum, modo se illo indignam non praestet. Dicitur secundo ei displicere unum collegam in alium libros edere, praesertim expresso nomine. Sed ob hanc rationem ipse potius Rector, qui in hoc judicio erat accusator et Praeses, solus reus esse debuisset, solusque erat condemnandus. Ipse enim antea, non lacessitus, libellos duos, Thesium nomine, in collegam suum ediderat, eosque etiam S. S. Facultatis Theologicae authoritate munire conatus erat, ut innocentem circumveniret ac per calumniam everteret. Ac ridiculum est, si se excuset quod nomen ejus non posuerit, cum ipsamet ejus verba ante Elzevier, p. 196 edita citarit, eumque ita designarit, ut nemo posset dubitare quin ille esset quem impugnabat. Medicus autem ei tam modeste respondit, ac nomen ejus tot elogiis ornavit, ut non contra ipsum, sed amice potius ad ipsum scripsisse, ac eum honoris tantum nominasse, fuerit credendum : ut et revera creditum fuisset, si Theologus rationes, utcunque saltem probabiles, ad eas Medici refellendas AT VII, 595 habuisset. Quid autem iniquius esse potest, quam quod Rector Collegam suum injuriarum reum faciat, ob id unum, quod tam manifestas et veras rationes attulerit, ad rejicienda crimina haereseos et atheismi quae sibi ab illo fuerant imposita, ut se ab ipso per calumniam circumveniri non passus sit ? At nempe improbat Theologus eam propugnandi pro nova et praesumpta Philosophia rationem quam Elzevier, p. 197 in Medici libello ait frequentari ; utpote cum verborum insolentia conjunctam, in opprobrium eorum qui vulgarem ut veriorem profitentur : Ipse scilicet vir modestissimus verborum insolentiam in alio reprehendit, quàm tamen revera nullam fuisse quisque potest agnoscere, si tantum consideret ipsa loca hic citata, quae hinc inde ex Medici libro, ut omnium maxime insolentia atque ad invidiam concitandam aptissima, excepta sunt ; praesertim si etiam notetur, nihil esse usitatius in scholis philosophorum, quàm ut quisque sine ullis verborum delinimentis id quod sentit loquatur, atque ideo solas suas opiniones veras esse, aliasque omnes falsas, affirmet : assuefecit enim illos disputandi usus isti libertati, quae forte in iis qui urbaniorem vitam sequuntur durior esset. Item plaeraque ex verbis, Elzevier, p. 198 quae hic citantur tanquam si contra omnes omnium locorum Philosophos invidiose dicta essent, non nisi de solo Theologo esse intelligenda, ut ex libro Medici clarum est ; nec in plurali numero, et tanquam de tertia persona, fuisse prolata, nisi tantum ut illum minus offenderent. Ac denique ea quae hic AT VII, 596 notantur de Choroebo, item de Atheis aut bestiis etc., non sponte à Medico fuisse scripta, sed prius injuriose ac falso à Theologo in ipsum jacta, quae ut posset refellere, coactus fuit veris et evidentibus rationibus ostendere illa nomina non sibi, sed potius adversario suo, convenire. Quis ferat hominem tam importunum, ut sibi velit licere alios per calumniam Atheos et bestias vocare, seque abiis cum veris rationibus modeste refutari non patiatur ? Sed festino ad illa quae me magis spectant. Elzevier, p. 199 Tres habet rationes ob quas novam Philosophiam condemnat. Prima est quod veteri adversetur. Hic non repeto quod supra dixi, meam Philosophiam esse omnium antiquissimam, nihilque ab ea diversum esse in vulgari, quod non fit novum. Sed tantum interrogo an recte intelligat istam Philosophiam quàm condemnat, homo usque adeo stolidus (aut, si mavult, malignus), ut eam in Magiae suspicionem voluerit adducere, quia figuras considerat. Interrogo etiam cur disputari soleat in scholis. Haud dubie ad manifestam veritatem quaerendam. Si enim jam haberetur, cessarent istae disputationes, ut patet in Geometria, de qua non moris est disputare. Sed si vel ab Angelo manifesta illa veritas, tandiu quaesita et expetita, proponeretur, nunquid per eandem rationem esset rejicienda, quia nempe iis, qui Elzevier, p. 200 scholarum disputationibus asueti sunt, nova esse videretur ? At forte inquiet non disputari de principiis, quae tamen à praesumpta nostra AT VII, 597 Philosophia evertuntur. Sed cur ea tam facile everti sinit ? Cur rationibus non fulcit ? et nunquid satis ostenditur ea esse incerta, ex eo quod ipsis nihil certi hactenus superstrui potuerit ? Altera ratio est, quod juventus, istius praesumptae Philosophiae adminiculo, technologemata in Authorum libris usitata percipere nequeat. Quasi vero necesse sit ut Philosophia, quae ad veritatis cognitionem est instituta, doceat ulla vocabula, quibus ipsa non egeat ! Cur non Grammaticam et Rhetoricam potius eo nomine condemnat, cum earum magis officium sit agere de verbis, ac tamen ab istis docendis adeo sint alienae, ut tanquam barbara rejiciant ? Dicat ergo eas idcirco juventutem Elzevier, p. 201 à sana Philosophia avertere, ac impedire quominus ad culmen eruditionis provehatur ; nec magis est irridendus, quàm cum de nostra Philosohia idem dicit : neque enim ab ipsa, sed à libris eorum qui vocabulis istis utuntur, ipsorum explicatio est requirenda. Tertia denique ratio duas habet partes : quarum altera est manifeste ridicula ; et altera injuriosa et falsa. Nam quid tam verum et apertum est, ex quo non facile ab improvida juventute variae, falsae et absurdae opiniones deduci possint ; Quod vero ullae ex mea Philosophia revera consequantur quae pugnent cum orthodoxa Theologia, plane falsum est et injuriosum. Neque utar exceptione quod ejus Theologiam orthodoxam esse non AT VII, 598 putem : neminem unquam ideo contempsi, quod alia quàm ego sentiret, praesertim circa res fidei ; novi enim Elzevier, p. 202 fidem esse donum Dei ; quin et multos, qui eandem quàm ille religionem profitentur, etiam Theologos, etiam Concionatores, colo et diligo. Sed jam saepe testatus sum nolle me unquam ullis Theologiae controversiis immiscere ; cumque in Philosophia etiam non agam, nisi de iis quae naturali ratione clarissime cognoscuntur, non possunt pugnare cum ullius Theologia, nisi si quae lumini rationis manifeste adversetur, quod scio neminem de sua esse dicturum. Caeterum, ne temere videar affirmare nullas ex rationibus à Medico allatis à Theologo solvi posse, duplex jam vel triplex ejus rei experimentum habetur. Jam enim duo vel tres libelli ea de re editi sunt, non quidem a Theologo, sed pro ipso, et à talibus, ut, si quid boni continerent, ei soli tribueretur, nec eorum nomine se tegendo, eos Elzevier, p. 203 ineptissima proferre permisisset, si meliora habuisset. Primus libellus editus est titulo Thesium ab ejus filio in eadem Academia Professore. Cumque in eo futilia tantum patris argumenta ad formas substantiales astruendas sint repetita, vel alia etiam inaniora adjuncta, nec ulla plane facta sit mentio rationum Medici, quibus jam ista omnia fuerant refutata, nihil aliud ex ipso colligi potest, quàm ejus Authorem eas non capere, vel certe docilem non esse. AT VII, 599 Alius libellus, et quidem geminus, prodiit sub nomine illius studiosi, qui in seditiosa trium dierum disputatione, Rectore praeside, responderat ; titulusque ejus est, Prodromus sive Examen tutelare orthodoxae Philosophiae principiorum etc. Atque in eo quidem omnia collecta sunt, quae ab ejus Authore, vel Authoribus, potuerunt hactenus excogitari Elzevier, p. 204 ad rationes Medici oppugnandas ; nam etiam secunda pars, sive novus Prodromus primo adjunctus est, ne quid omitteretur ex iis quae Authori venerunt in mentem dum prior typis mandabatur. Sed tamen in iis omnibus, nulla, vel minima, ex rationibus Medici, non dicam solide, sed nequidem verisimiliter est refutata. Ideoque ille Author nihil aliud curasse videtur, quam ut, crassum volumen ex meris ineptiis compingendo, ac etiam Prodromum inscribendo ut adhuc plura expectentur, caveret ne quis respondere dignaretur : atque hoc pacto, saltem coram imperita plebe, quae libros eo meliores esse putat quo crassiores, ac semper eos qui audacissime ac diutissime loquuntur judicat esse victores, triumpharet.

Ego vero, qui plebeculae gratiam non capto, nec aliud curo quàm Elzevier, p. 205 ut, veritatem quantum in me est protegendo, probis et peritis gratificer ac propriae conscientiae satisfaciam : spero me futiles istas astutias, aliasque omnes quibus adversarii uti solent, ita palam esse facturum, ut nemo iis in posterum sit usurus, nisi qui pro calumniatore atque osore veritatis aperte cognosci non erubescet. et quidem hactenus non parum profuit ad verecundiores cohibendos, quod ab initio AT VII, 600 rogarim omnes, ut si quid haberent quo ea, quae in meis scriptis ut vera proposui, impugnarent, id ad me perscribere dignarentur, ac promiserim me iis responsurum : viderunt enim se nihil posse coram aliis de me loqui quod mihimet ipsi non significarent, quin hoc ipso merito in calumniae suspicionem adducerentur. Sed multi hoc neglexerunt, ac quamvis revera nihil invenirent in meis scriptis, Elzevier, p. 206 quod possent falsitatis arguere, nec quidem forte legissent, occulte tamen de ipsis maledixerunt : idque aliqui tanto cum studio, ut integros ea de re libros conscripserint, non quidem in lucem emittendos, sed, quod multo pejus existimo, privatim coram credulis lectitandos ; eosque partim falsis rationibus, sed multis verborum ambagibus tectis, partimque etiam veris, sed quibus tantum impugnabant opiniones falso mihi affictas, impleverunt. Nunc autem ego hos omnes rogo et hortor, ut scripta ista sua in lucem edant. Docuit enim me experientia melius hoc fore, quàm si ea, ut prius rogaram, ad me mittant ; ne, si forte responsione digna non judicarem, ipsi interim vel me sibi respondere non posse falso jactarent, vel se à me contemni quererentur ; neve etiam nonnulli, quorum scripta Elzevier, p. 207 vulgarem, injuriam sibi à me fieri putarent, quod meas responsiones iis adjungerem, quia, ut nuperrime de se ipso quidam ajebat, privarentur hoc pacto fructu quo poterunt gaudere si ea ipsimet edi curent, ut nempe per aliquot menses legantur, ac multorum animos imbuant et praeoccupent, priusquam ad illa possim respondere. Hunc itaque ipsis AT VII, 601 fructum non invidebo ; quin etiam responsurum me esse non promitto, nisi ubi tales rationes invenero, ut eas passim à lectoribus solvi posse non putem. Quantum enim ad cavillationes aut convitia, vocesque alias quascunque à proposito alienas, ipsas pro me potius quam contra me facere arbitrabor, hoc argumento, quod non existimem quemquam iis in tali causa esse usurum, nisi qui plura cupiet persuadere, quam rationibus probare possit ; quique Elzevier, p. 208 hoc ipso veritatem se non quaerere, sed eam velle impugnare, ac proinde ingenuum et probum non esse ostendet. Verum non dubito quin etiam permulti viri candidi ac pii meas opiniones possint habere suspectas, tum quia vident eas ab aliis reprehendi, tum etiam ob hoc solum quod novae esse dicantur, et non à multis hactenus fuerint intellectae. Ac forte non facile ullus judicantium coetus posset inveniri, in quo, si de iis deliberaretur, non multo plures futuri essent, qui censerent esse rejiciendas, quàm qui auderent ipsas approbare. Suadet enim ratio, et prudentia, ut de re nobis non omnino perspecta, non nisi juxta id quod in simili solet contingere, judicemus : ac tam multi hactenus novas in Philosophia opiniones protulerunt, quas vulgatis et receptis, non meliores, sed saepe periculosiores esse cognitum Elzevier, p. 209 est, ut non immerito illi omnes, qui nondum meas clare percipiunt, si sententiam suam rogentur, eas dicturi sint esse rejiciendas. Atque ideo, quantumvis verae existant, mihi nihilominus metuendum esse putarem, ne forte à tota tua Societate, ac universim ab omnibus coetibus eorum qui docent, ut nuper à AT VII, 602 Senatu illo Academico de quo jam scripsi, condemnarentur ; nisi eas à te, pro singulari tua benignitate ac prudentia protectum iri confiderem. Sed cum eam Societatis partem regas, à qua facilius quàm a reliquis mea specimina legi possunt, quia nempe praecipua eorum pars est Gallice conscripta, te unum hac in re plurimum posse mihi persuadeo. Nec vero aliam gratiam à te hic peto, quàm ut vel ipse illa examines, vel, si majora negotia impediant, non uni R. P.*, sed aliis magis ingenuis Elzevier, p. 210 eam curam demandes : ac quemadmodum in forensibus judiciis, cum duo vel tres testes fide digni aliquid se vidisse affirmant, plus iis solis fidei habetur, quàm universae aliorum hominum multitudini, quae forte conjecturis adducta contrarium putat : ita illis dumtaxat credas qui rem, de qua judicabunt, perfecte se intelligere profitebuntur ; ac demum ut, si quas habueris rationes quae me ab instituto meo debeant revocare, ipsas me docere non graveris. Etenim, in paucis illis Meditationibus quas edidi, principia omnia Philosophiae quàm paro continentur ; in Dioptrica autem et Meteoris, particularia multa ex iis deduxi, quae declarant quo ratiocinandi genere utar ; ideoque, quamvis istam Philosophiam nondum totam ostendam, existimo tamen, ex iis quae jam dedi, facile posse intelligi qualis sit futura. Elzevier, p. 211 Nec, ut opinor, sine AT VII, 603 justa ratione malui quaedam ejus specimina praemittere, quam integram exhibere priusquam fuerit expetita. Quamvis enim, ut libere loquar, de ejus veritate non dubitem, quia tamen novi quam facile etiam veritas, à paucis invidis sub specie novitatis impugnata, possit à multis prudentibus condemnari, non certus sum illam ab omnibus optari, nec volo invitis obtrudere. Quamobrem longe ante cunctos praemoneo me illam parare : privati multi cupiunt et expectant : unus quidem docentium coetus judicavit esse rejiciendam ; at quia tantum a seditioso et inepto suo Rectore ad id permotum fuisse scio, nihil apud me habet authoritatis. Sed, si forte alii plures eam nollent, ac rationes nolendi justiores haberent, privatis ipsos anteponendos putarem. Et omnino Elzevier, p. 212 profiteor me nihil scienter contra prudentiorum consilia vel potentiorum voluntatem esse facturum. Cumque non dubitem quin ea pars, in quàm Societas tua se flectet, alteri debeat praeponderare, summo me beneficio afficies, si tuae tuorumque sententiae monere velis : ut, quemadmodum in reliqua vita vos semper praecipue colui et observavi, sic etiam hac in re, quàm alicujus momenti esse puto, nihil nisi vobis faventibus suscipiam. Vale.

FINIS.