1. Pergis hic Rhetoricam simulationem loco rationis usurpare ; fingis enim me ludificari, ubi serio ago ; et serio accipis, tanquam vere dictum et affirmatum, quod tantum interrogando et ex vulgari aliorum sententia proposui, ut de eo ulterius inquirerem. Quod enim dixi, omnia sensuum testimonia pro incertis, imo etiam pro falsis, esse habenda, omnino serium est, et ad meas Meditationes intelligendas adeo necessarium, ut quisquis illud admittere non vult, aut non potest, nihil in ipsas responsione dignum objiciendi sit capax. Sed advertenda est distinctio, variis in locis a me inculcata, inter actiones vitae et inquisitionem veritatis ; AT VII, 351 cum enim de regenda vita quaestio est, ineptum sane esset sensibus non credere, planeque ridendi Elzevier, p. 412 fuerunt illi Sceptici qui res humanas eo usque negligebant, ut, ne se in praecipitia conjicerent, ab amicis deberent asservari. Atque idcirco alicubi admonui neminem sanae mentis de talibus serio dubitare ; cum autem, quidnam certissime ab humano ingenio cognosci possit, inquiritur, plane a ratione alienum est, eadem nolle ut dubia, imo etiam ut falsa, serio rejicere, ad animadvertendum alia quaedam, quae sic rejici non possunt, hoc ipso esse certiora, nobisque revera notiora. Quod autem dixi, me nondum satis intelligere quis sit ille qui cogitat, non bona fide ut serio dictum accipis, cum id ipsum explicuerim ; nec etiam quod dixerim, me non dubitasse de eo in quo natura corporis consistebat, nullamque vim seipsum movendi illi tribuisse, meque imaginatum esse animam instar venti, vel ignis, et talia, quae ibi tantum ex vulgi opinione retuli, ut suis locis falsa esse ostenderem. Qua autem fide ais nutriri, incedere, sentire etc., a me referri ad animam, ut statim subjungas, esto, modo caveamus distinctionem tuam inter animam et corpus ; ego enim paulo post expressis verbis nutritionem retuli ad solum corpus, incessum vero et sensum maxima ex parte refero etiam ad corpus, nihilque quod ad illos pertineat animae tribuo, praeter id solum quod est cogitatio. AT VII, 352 Quam Elzevier, p. 413 deinde habes rationem ut dicas non opus fuisse tanto apparatu ad probandum me existere ; Certe ego ex his ipsismet tuis verbis optimam mihi videor habere rationem judicandi, nondum me ibi satis magno apparatu usum fuisse, quandoquidem efficere nondum potui ut rem recte intelligas. Cum enim ais me idem potuisse ex quavis alia mea actione colligere, multum a vero aberras, quia nullius meae actionis omnino certus sum (nempe certitudine illa Metaphysica, de qua sola hic quaestio est), praeterquam solius cogitationis. Nec licet inferre, exempli causa : ego ambulo, ergo sum, nisi quatenus ambulandi conscientia cogitatio est, de qua sola haec illatio est certa, non de motu corporis, qui aliquando nullus est in somnis, cum tamen etiam mihi videor ambulare ; adeo ut ex hoc quod putem me ambulare, optime inferam existentiam mentis quae hoc putat, non autem corporis quod ambulet. Atque idem est de caeteris.

2. Incipis deinde non injucunda prosopopeia me, non amplius ut hominem integrum, sed ut animam separatam, interrogare ; quo me videris admonere hasce objectiones, non a mente subtilis Philosophi, sed a sola carne, factas fuisse. Quaeso te igitur, o caro, seu quocunque velis nomine Elzevier, p. 414 censeri, habesne tam parum cum mente consortii, ut advertere non potueris quandonam emendavi illam vulgi imaginationem, per quam fingitur id quod cogitat, esse instar venti similisve corporis ? Emendavi enim illam profecto, AT VII, 353 cum ostendi supponi posse, nullum ventum nec aliud corpus in mundo esse, ac nihilominus illa omnia, ex quibus me ut rem cogitantem agnosco, remanere. Ac proinde quaecunque postea interrogas, cur non possim igitur esse adhuc ventus, cur non replere spatium, cur non moveri pluribus motibus, et talia, tam inania sunt, ut responsione non egeant.

3. Nec magis urgent quae subjungis : si sim tenue quoddam corpus, cur non possim nutriri, et reliqua. Nego enim me esse corpus. Atque, ut semel absolvam, quia fere semper eodem stilo uteris, nec meas rationes impugnas, sed ipsas, tanquam si nullae essent, dissimulando, vel imperfectas tantum et truncatas referendo, colligis varias difficultates, quae vulgo ab imperitis in meas conclusiones, aliasve iis affines, aut etiam dissimiles, moveri solent, quaeque vel ad rem non pertinent, vel jam a me suis locis sublatae sunt aut solutae, non operae pretium est ut ad singula quae interrogas respondeam ; centies enim eadem Elzevier, p. 415 quae jam ante scripsi essent repetenda. Sed breviter tantum de iis agam quae lectores non plane ineptos morari posse videbuntur. et quantum ad illos qui non tam ad vim rationum, quam ad verborum multitudinem attendunt, eorum approbationem tanti non facio ut, ejus promerendae gratia, verbosior fieri velim. Primum itaque hic notabo, tibi non credi, cum ais mentem adolescere ac debilitari cum corpore, nullaque AT VII, 354 ratione id probas ; nam, ex eo quod non tam perfecte agat in corpore infantis quam adulti, ac saepe a vino aliisque rebus corporeis ejus actiones possint impediri, sequitur tantum illam, quandiu corpori est adjuncta, ipso uti ut instrumento ad eas operationes, quibus ut plurimum occupatur, non autem perfectiorem vel imperfectiorem reddi a corpore : nec melius hoc inde infers, quam si, ex eo quod artifex non recte operetur quoties malo utitur instrumento, inferres ipsum artis suae peritiam ab instrumenti bonitate nancisci.

Notandum etiam te plane non videri intelligere, o caro, quidnam sit ratione uti, quandoquidem, ut probes sensuum fidem mihi non debere esse suspectam, dicis, etsi aliquando non utens oculo visus sim ea sentire quae sine oculo non sentiuntur, me Elzevier, p. 416 tamen non esse semper expertum eandem falsitatem : tanquam si non sufficiat ad dubitandum, quod errorem aliquando deprehenderimus ; et tanquam si fieri posset ut semper, quoties fallimur, adverteremus nos falli, cum e contra in hoc ipso error consistat, quod a nobis sub specie erroris non advertatur. Denique quia saepe a me petis rationes, cum ipsa, o caro, nullas habes, et tibi probandi onus incumbit, advertendum est ad recte philosophandum non opus esse ut ea omnia quae non admittimus, quia ignoramus an sint vera, probemus falsa esse ; sed tantummodo esse summopere cavendum ne quid ut verum admittamus, quod non possimus probare verum esse. Ita, AT VII, 355 cum deprehendo me esse substantiam cogitantem, formoque clarum et distinctum istius substantiae cogitantis conceptum, in quo nihil eorum quae ad conceptum substantiae corporeae pertinent, continetur, hoc plane sufficit ut affirmem me, quatenus me ipsum novi, nihil aliud esse quam rem cogitantem, quod solum in 2. Meditatione, de qua jam agitur, affirmavi. Nec debui admittere istam substantiam cogitantem esse quoddam corpus agile, purum, tenue etc., quandoquidem nullam habui rationem quae id mihi persuaderet ; tu, si quam habes, tuum est ipsam docere, non autem exigere a me ut probem Elzevier, p. 417 id falsum esse quod non aliam ob causam admittere recusavi, quam quia mihi erat ignotum. Idem enim facis ac si dicenti me jam in Hollandia versari, negares esse credendum, nisi probarem me non esse etiam in China, nec in ulla alia mundi parte, quia forte fieri potest ut idem corpus per divinam potentiam duobus in locis diversis existat. Cum vero addis, mihi etiam probandum animas brutorum esse incorporeas, et crassum corpus nihil conferre ad cogitationes, testaris te non modo ignorare cujus sint partes probandi, sed etiam quid a quoque sit probandum ; nam ego neque animas brutorum puto esse incorporeas, nec crassum corpus nihil conferre ad cogitationem, sed tantum istarum rerum considerationem nullo modo esse hujus loci.

4. Quaeris hic obscuritatem ex aequivocatione vocis anima, sed quam ego tam accurate sustuli suis locis, ut hic pigeat repetere. Itaque dicam tantum AT VII, 356 nomina rebus ut plurimum imposita fuisse ab imperitis, ideoque non semper satis apte rebus respondere ; nostrum autem non esse illa mutare, postquam usu recepta sunt, sed tantum licere ipsorum significationes emendare, cum advertimus illas ab aliis non recte intelligi. Sic, quia forte primi homines non distinxerunt Elzevier, p. 418 in nobis illud principium quo nutrimur, crescimus, et reliqua omnia nobiscum brutis communia sine ulla cogitatione peragimus, ab eo quo cogitamus, utrumque unico animae nomine appellarunt ; ac deinde animadvertentes cogitationem a nutritione esse distinctam, id quod cogitat vocarunt mentem, hancque animae praecipua partem esse crediderunt. Ego vero, animadvertens principium quo nutrimur toto genere distingui ab eo quo cogitamus, dixi animae nomen, cum pro utroque sumitur, esse aequivocum ; atque ut specialiter sumatur pro actu primo sive praecipua hominis forma, intelligendum tantum esse de principio quo cogitamus, hocque nomine mentis ut plurimum appellavi ad vitandam aequivocationem : Mentem enim non ut animae partem, sed ut totam illam animam quae cogitat considero. Haeres vero, inquis an ergo existimem animam semper cogitare. Sed quidni semper cogitaret, cum sit substantia cogitans ? et quid miri quod non recordemur cogitationum quas habuit in matris utero, vel in lethargico etc., cum nequidem recordemur plurimarum, quas tamen scimus nos habuisse, dum essemus adulti, AT VII, 357 sani, et vigilantes. Ad recordationem enim cogitationum quas mens habuit, quandiu corpori est conjuncta, requiritur ut quaedam Elzevier, p. 419 ipsarum vestigia in cerebro impressa sint, ad quae se convertendo, sive se applicando, recordatur : quid autem miri, si cerebrum infantis vel lethargici vestigiis istis recipiendis sit ineptum ?

Denique, ubi dixi, forsan fieri posse, ut id quod nondum novi (nempe meum corpus) non sit diversum ab eo me quem novi (nempe a mea mente) nescio, de hac re non disputo, etc. ; objicis : si nescis, si non disputas, cur te nihil esse istorum assumis ? Ubi falsum est me quicquam assumpsisse quod nescirem ; nam plane e contra, quia nesciebam essetne corpus idem quod mens necne, nihil ea de re assumpsi, sed solam mentem consideravi, donec postea, in 6. Meditatione, illam realiter a corpore distingui, non assumpsi, sed demonstravi. Tu vero, o caro, in hoc plurimum peccas, quod, cum nullam vel minimam habeas rationem ad probandum mentem a corpore non distingui, nihilominus tamen id assumis.

5. Quae de imaginatione scripsi, satis clara sunt attendenti ; sed nihil miri, si forte iis qui non meditantur sint perobscura. Moneo autem ipsos, ea quae ad hanc quam de me habeo notitiam non pertinere affirmavi, non pugnare cum iis qua dixeram antea me nescire an ad me pertinerent ; quia Elzevier, p. 420 plane aliud est, pertinere ad me ipsum quam pertinere ad eam quam de me habeo notitiam.

AT VII, 358 6. Quaecunque hic habes, o caro optima, non tam mihi videntur esse objectiones, quam obmurmurationes quaedam nulla responsione indigentes.

7. Hic etiam multa obmurmuras, sed quae, non magis quam praecedentia, egent responsione. Nam, quae de brutis inquiris, non sunt hujus loci, quia mens meditabunda apud se ipsam potest experiri se cogitare, non autem an bruta etiam cogitent necne ; sed hoc postea ex eorum operationibus a posteriori tantum investigat. Nec haereo in iis quae me inepte loquentem introducis abnegandis, quia mihi satis est semel monuisse, te non omnia mea fideliter referre. Saepe vero attuli criterium, quo dignoscitur mentem aliam esse a corpore : nempe quod tota mentis natura consistat in eo quod cogitet, tota autem natura corporis in eo quod sit res extensa, nihilque prorsus commune sit inter cogitationem et extensionem. Ostendi etiam saepe distincte, mentem posse independenter a cerebro operari ; nam sane nullus cerebri usus esse potest ad pure intelligendum, sed tantum ad imaginandum vel sentiendum. et quamvis, forti acciedente imaginatione vel sensu Elzevier, p. 421 (ut fit cum cerebrum perturbatur), non facile mens aliis rebus intelligendis vacet, experimur tamen, cum imaginatio est minus fortis, nos saepe aliquid ab ipsa plane diversum intelligere : ut, cum inter dormiendum advertimus nos somniare, opus quidem est imaginationis quod somniemus, AT VII, 359 sed quod nos somniare advertamus, opus est solius intellectus.

8. Hic, ut saepe alibi, tantum ostendis te non satis intelligere illa quae conaris reprehendere. Neque enim abstraxi conceptum cerae ab ejus accidentium conceptu ; sed potius indicare volui quo pacto ejus substantia per accidentia manifestetur, et quomodo ejus perceptio reflexa et distincta, qualem nullam, o caro, videris unquam habuisse, differat a vulgari et confusa. Nec video quonam fretus argomento pro certo affirmes canem simili modo atque nos dijudicare, nisi quia, cum videas illum etiam carne constare, eadem omnia quae in te sunt, putas esse etiam in illo ; sed ego, qui nullam in eo mentem animadverto, nihil simile iis quae in mente cognosco, in ipso reor inveniri.

9. Miror te hic fateri, omnia illa quae in cera considero, demonstrare quidem me distincte cognoscere quod existam, non autem quis aut qualis sim, cum unum sine alio non demonstretur. Nec video quid amplius Elzevier, p. 422 ea de re expectes, nisi ut dicatur cujus coloris, odoris et saporis sit mens humana, vel ex quo sale, sulphure et mercurio sit conflata ; vis enim ut ipsam, instar vini, labore quodam Chymico examinemus. Quod te profecto dignum est, o caro, et iis omnibus AT VII, 360 qui, cum nihil nisi admodum confuse concipiant, quid de quaque re quaerendum sit ignorant ; sed quantum ad me, nihil unquam aliud requiri putavi ad manifestandam substantiam, praeter varia ejus attributa, adeo ut, quo plura alicujus substantiae attributa cognoscamus, eo perfectius ejus naturam intelligamus. Atque, ut multa diversa attributa in cera distinguere possumus, unum quod sit alba, aliud quod sit dura, aliud quod ex dura fiat liquida etc. ; ita etiam in mente totidem sunt, unum quod habeat vim cognoscendi albedinem cerae, aliud quod habeat vim cognoscendi ejus duritiem, aliud quod mutationem duritiei sive liquefactionem etc. ; potest enim quis nosse duritiem, qui non ideo novit albedinem, nempe qui caecus natus est ; et ita de caeteris. Unde clare colligitur nullius rei tot attributa cognosci, quam nostrae mentis, quia, quotcunque cognoscuntur in qualibet alia re, tot etiam numerari possunt in mente, ex eo quod illa cognoscat ; atque ideo ejus natura omnium Elzevier, p. 423 est notissima. Denique hic obiter reprehendis quod, cum nihil in me esse admiserim praeter mentem, nihilominus loquar de cera quam videam, quam tangam, quod sine oculis et manibus fieri non potest. Sed notare debuisti me accurate monuisse, non ibi agi de visu et tactu, quae fiunt ope organorum, sed de sola cogitatione videndi et tangendi, ad quam organa ista non requiri quotidie in somnis experimur. Nec sane hoc non notasti, sed tantum monere voluisti quam absurdae AT VII, 361 saepe atque injustae cavillationes ab iis qui non tam aliquid intelligere quam impugnare satagunt excogitentur.

1. Euge hic tandem aliquam contra me affers rationem, quod nullibi prius te fecisse animadverti. Ut enim probes non esse regulam certam, quod ea quae valde clare et distincte percipimus sint vera, dicis ingenia permagna, quae videntur debuisse plurima clare et distincte percipere, censuisse nihilominus rerum veritatem vel in Deo vel in puteo esse absconsam : In quo Elzevier, p. 424 fateor te recte ab authoritate argumentari ; sed meminisse debuisses, o caro, te hic affari mentem a rebus corporeis sic abductam, ut nequidem sciat ullos unquam homines ante se extitisse, nec proinde ipsorum authoritate moveatur. Quod deinde affers de Scepticis, locus est communis non malus, sed nihil probans, ut neque quod quidam pro falsis opinionibus mortem oppetant, quia probari nunquam potest illos clare et distincte percipere id quod pertinaciter affirmant. Quod denique addis, non tam de veritate regulae esse laborandum, quam de Methodo ad dignoscendum an fallamur necne, cum existimamus nos aliquid clare percipere, non inficior ; sed hoc ipsum accurate a me AT VII, 362 praestitum fuisse contendo suis in locis, ubi primum abstuli omnia praejudicia, et postea enumeravi omnes praecipuas ideas, ac distinxi claras ab obscuris aut confusis.

2. Miror vero ratiocinium quo probare vis omnes nostras ideas esse adventitias, nullasque a nobis factas, quia, inquis, mens facultatem habet non tantum percipiendi ipsas ideas adventitias, sed praeterea illas varie componendi, dividendi, contrahendi, ampliandi, comparandi, et id genus similia : unde concludis ideas Chimaerarum, quas mens facit componendo, dividendo etc., non esse Elzevier, p. 425 ab ipsa factas, sed adventitias. Quo pacto etiam posses probare nec signa ulla facta fuisse a Praxitele, quoniam a se non habuit marmor ex quo illa exculperet, nec te has objectiones fecisse, quia ex verbis non a te inventis, sed ab aliis mutuatis, ipsas composuisti. At certe nec forma chimaerae in partibus caprae aut leonis, nec forma tuarum objectionum in singulis verbis quibus usus es, sed in sola compositione, consistit. Mirabile etiam est quod ideam Rei non posse esse in mente sustineas, nisi simul sint ideae animalis, plantae, lapidis, omniumque universalium : tanquam si, ut agnoscam me esse rem cogitantem, debeam agnoscere animalia et plantas, quoniam debeo Rem, sive quid sit Res, agnoscere. Nec verius hic de veritate agis. Ac denique, cum ea tantum de quibus nihil affirmavi impugnes, non nisi in ventos praeliaris.

AT VII, 363 3. Hic ut convellas rationes ob quas de rerum materialium existentia censui esse dubitandum, quaeris cur ergo supra terram ambulem, etc. In quo manifeste principium petitur : assumis enim id quod esset probandum, nempe tam certum esse me supra terram ambulare, ut de eo non possit dubitari. Et cum rationibus, quas mihi objeci et refutavi, unam vis addere, quamobrem in caeco nato nulla sit idea coloris, aut in surdo Elzevier, p. 426 vocis, plane ostendis te nullam habere ullius momenti. Qui enim scis nullam esse ideam colorum in caeco nato ? cum interdum in nobis, etsi claudamus oculos, nihilominus sensus lucis et colorum excitentur. Et, quamvis quod ais concedatur, nunquid eodem jure dici potest ab eo qui negat existentiam rerum materialium, caecum natum non habere ideas colorum, quia ejus mens facultate illas formandi est destituta, quo a te dicitur ipsum easdem non habere, quia oculis est privatus ? Quae subjungis de duabus ideis solis, nihil probant ; sed, cum ambas pro una accipis, quoniam ad unum solem referuntur, idem est ac si diceres verum et falsum non differre, cum de eodem subjecto affirmantur. Et cum illam, quam ex rationibus astronomicis colligimus, negas esse ideam, nomen ideae ad AT VII, 364 solas imagines in phantasia depictas, contra id quod expresse assumpsi, restringis.

4. Idem hic facis, cum negas subtiantiae esse veram ideam, quia nempe substantia non imaginatione, sed solo intellectu percipitur. Atqui dudum ego protestatus sum, o caro, nihil mihi negotii esse cum illis qui sola sua imaginatione, non autem intellectu, uti volunt. Ubi vero ais substantiae ideam nihil habere realitatis, quod non habeat ex ideis eorum accidentium, sub quibus, Elzevier, p. 427 vel quorum instar concipitur, probas te revera nullam habere distinctam, quia nunquam substantia instar accidentium concipi potest, nec suam realitatem ab iis mutuari ; sed contra vulgo a Philosophis accidentia substantiarum instar concipiuntur, nempe quoties realia esse dicuntur. Nulla enim accidentibus realitas (hoc est nulla entitas plusquam modalis) tribui potest, quae non ab idea substantiae desumatur. Porro ubi ais ideam Dei haberi tantum ex eo quod audiverimus quaedam attributa de Deo enuntiari, vellem adderes undenam ergo primi homines, a quibus ista audivimus, eandem Dei ideam habuerint. Si enim a se ipsis, cur non etiam eandem a nobis habere possumus ? Si vero a Deo revelante, ergo Deus existit.

Cum autem addis eum qui infinitum quid dicit, attribuere rei, quam non capit, nomen quod non intelligit. AT VII, 365 Non distinguis intellectionem modulo ingenii nostri conformem, qualem de infinito nos habere unusquisque apud se satis experitur, a conceptu rerum adaequato, qualem nemo habet, non modo de infinito, sed nec forte etiam de ulla alia re quantumvis parva. Nec verum est intelligi infinitum per finis sive limitationis negationem, cum e contra omnis limitatio negationem infiniti contineat. Elzevier, p. 428 Nec verum etiam est ideam omnes illas perfectiones quas Deo tribuimus repraesentantem, non habere plus realitatis objectivae quam habeant res finitae. Fateris enim ipsemet istas perfectiones ab intellectu nostro ampliari ut Deo tribuantur. An ergo existimas illa quae sic ampliata sunt, non ideo majora esse non ampliatis ? et unde esse potest facultas omnes perfectiones creatas ampliandi, hoc est aliquid ipsis majus sive amplius concipiendi, nisi ex eo quod idea rei majoris, nempe Dei, sit in nobis ? Nec denique verum est, perpusillum fore Deum, si non sit major quam a nobis intelligatur ; intelligitur enim esse infinitus, atque infinito nihil majus esse potest. Atqui confundis intellectionem cum imaginatione, fingisque nos Deum imaginari instar hominis alicujus permagni, tanquam si quis nunquam visum elephantem imaginaretur esse instar animalculi acari quammaximi ; quod tecum fateor esse ineptissimum.

AT VII, 366 5. Multa hic dicis ut mihi videaris contradicere ; nec tamen ullo modo contradicis, cum plane idem quod ego concludas. Sed tamen multa hinc inde permisces, a quibus valde dissentio, ut quod axioma, nihil est in effectu quod non praextiterit in causa, de causa materiali potius quam de efficiente sit intelligendum ; nunquam enim perfectio formae Elzevier, p. 429 in causa materiali, sed in sola efficiente, praexistere potest intelligi ; et quod formalis realitas ideae sit substantia, et talia.

6. Si quid haberes ad existentiam rerum materialium probandam, procul dubio hic attulisses. Sed cum tantum interroges an ergo mea mens incerta sit esse aliquid praeter se in mundo ; et fingas non opus esse ut argumenta ad id quaeras, atque ita provoces tantum ad praejudicatas opiniones, multo clarius ostendis nullam te ejus quod affirmas dare posse rationem, quam si omnino tacuisses. Quaecumque vero hic disputas de ideis, non egent responsione, quia tu nomen ideae ad solas imagines in phantasia depictas restringis, ego vero ad id omne quod cogitatur, extendo. Sed obiter quaerere libet, quo argumento probes, nihil agere in se ipsum ? Nempe non soles uti argumentis. AT VII, 367 Hoc autem probasti exemplo digiti, qui se ipsum non verberat, et oculi qui se in seipso non videt, sed in speculo. Quibus facile est respondere, non esse oculum qui speculum videt magis quam seipsum, sed mentem quae sola, et speculum, et oculum, et seipsam quoque, agnoscit. Atque etiam dari possunt alia exempla in rebus corporeis ; ut cum turbo se in gyrum vertit, nunquid ista conversio actio est quam in se ipsum exercet ? Denique notandum est, me non affirmasse ideas Elzevier, p. 430 rerum materialium ex mente deduci, ut non satis bona fide hic fingis. Expresse enim postea ostendi, ipsas a corporibus saepe advenire, ac per hoc corporum existentiam probari. Hic vero tantum exposui, nullam in iis tantam realitatem inveniri, ut, ex eo quod nihil sit in effectu quod non formaliter vel eminenter praeextiterit in causa, concludi debeat illas a sola mente non potuisse proficisci, quod nullo modo impugnas.

7. Hic nulla habes quae non jam ante dixeris, et a me fuerint explosa. Unum monebo de idea infiniti, quam ais non posse esse veram, nisi comprehendam infinitum, dicique posse ad summum me cognoscere partem infiniti, et quidem partem minimam, quae non melius infinitum refert, quam exigui capilli effigies hominem integrum repraesentat. Moneo, inquam, e contra plane repugnare, AT VII, 368 si quid comprehendam, ut id quod comprehendo sit infinitum ; idea enim infiniti, ut sit vera, nullo modo debet comprehendi, quoniam ipsa incomprehensibilitas in ratione formali infiniti continetur. et nihilominus est manifestum, ideam quam habemus infiniti, non repraesentare tantum aliquam ejus partem, sed revera totum infinitum, eo modo quo debet repraesentari per humanam ideam, etsi procul dubio alia multo perfectior, hoc est accuratior et distinctior, Elzevier, p. 431 haberi possit a Deo, aliave natura intelligente, quae sit humana perfectior. Eadem ratione qua non dubitamus quin Geometriae imperitus totius trianguli ideam habeat, cum figuram esse tribus lineis comprehensam intelligit, etsi a Geometris alia multa de eodem triangulo cognosci possint atque in ejus idea animadverti, quae ab illo ignorantur. Ut enim sufficit intelligere figuram tribus lineis contentam, ad habendam ideam totius trianguli ; sic quoque sufficit intelligere rem nullis limitibus comprehensam, ut vera et integra idea totius infiniti habeatur.

8. Eundem hic repetis errorem, cum veram ideam Dei haberi negas. Etsi enim omnia quae in Deo sunt non cognoscamus, omnia ea nihilominus sunt vera, quae in eo esse cognoscimus. Quae vero intermisces, ut panem non esse eo, qui panē desiderat, perfectiorem ; ex eo quod percipiam aliquid esse actu in idea, non ideo esse actu in re cujus est idea ; me judicare id quod ignoro, AT VII, 369 et talia, testantur tantum te, o caro, multa temere velle impugnare, quorum sensum non assequeris. Neque enim ex eo quod quis panem desideret, infertur panem esse ipso perfectiorem, sed tantum illum qui pane eget, esse imperfectiorem se ipso, cum non eget. Et ex eo quod aliquid sit in idea, non infero idem esse in rerum natura, nisi cum nulla alia istius ideae causa Elzevier, p. 432 reddi potest, praeter rem quam repraesentat actu existentem ; quod non de pluribus mundis, nec de ulla alia re, praeterquam de solo Deo, verum esse demonstravi. Nec judico id quod ignoro ; rationes enim attuli cur id judicarem, et quidem tam firmas ut nullam ex ipsis vel minimum impugnare potueris.

9. Cùm negas nos continuo causae primae influxu indigere, ut conservemur, negas rem quam Metaphysici omnes ut manifestam affirmant, sed de qua saepe illiterati non cogitant, quia tantum ad causas secundum fieri, non autem secundum esse, attendunt. Sic Architectus est causa domus et pater filii secundum fieri tantum, ideoque, cum opus absolutum est, potest absque istiusmodi causa remanere ; sed sol est causa lucis ab ipso procedentis, et Deus est causa rerum creatarum, non modo secundum fieri, sed etiam secundum esse, ideoque debet semper eodem modo influere in effectum, ut eunduem conservet. Hocque aperte demonstratur ex eo quod explicui de partium temporis independentia, quodque frustra conaris eludere, proponendo necessitatem consecutionis AT VII, 370 quae est inter partes temporis in abstracto considerati ; de quo hic non est quaestio, sed de tempore, seu duratione rei durantis, cujus non negas singula Elzevier, p. 433 momenta posse a vicinis separari, hoc est rem durantem singulis momentis desinere esse. Cumque ais, vim esse in nobis, quae ut perseveremus praestare sufficiat, nisi corrumpens causa superveniat, non advertis te creaturae tribuere perfectionem creatoris, quod nempe independenter ab alio in esse perseveret, ac creatori imperfectionem creaturae, quod nempe per positivam actionem tendere debeat in non ens, si quando velit efficere ut esse desinamus. Quod deinde addis de progressu in infinitum, nempe non absurdum esse illum dari, a te ipso postea infirmatur, fateris enim absurdum esse in causis ita inter se connexis ut inferior sine superiore agere non possit, de talibus enim tantum hic quaestio est, nempe de causis in esse, non de causis in fieri, ut sunt parentes. Nec proinde Aristotelis authoritas hic mihi adversatur ; ut neque etiam id quod ais de Pandora : fateris enim omnes perfectiones quas in hominibus animadverto, variis gradibus posse a me adaugeri, adeo ut postea videam tales esse, ut in humanam naturam cadere non possint : quod omnino mihi sufficit ad Dei existentiam demonstrandam. Est enim illa ipsa vis AT VII, 371 perfectiones omnes humanas eousque ampliandi, ut plusquam humanae esse cognoscantur, quam urgeo et contendo non futuram fuisse in nobis, nisi a Deo facti essemus. Atqui Elzevier, p. 434 quod tibi non appareat me istud evidentissime demonstrasse, nequaquam miror, quia non hactenus animadverti te ullam ex meis rationibus recte percepisse.

10. Cum reprehendis id quod dixi, nihil ideae Dei addi, nihilque ab ea detrahi posse, non videris attendisse ad id quod vulgo aiunt Philosophi, essentias rerum esse indivisibiles. Idea enim repraesentat rei essentiam, cui si quid addatur, aut detrahatur, protinus fit alterius rei idea : sic Pandora, sic falsi omnes Dii ab iis, qui verum Deum non recte concipiunt, effinguntur. At postquam semel concepta est idea veri Dei, quamvis novae detegi possint in ipso perfectiones quae nondum fuerant animadversae, non ideo tamen augetur ejus idea, sed tantum distinctior redditur et expressior, quia omnes in eadem illa, quae prius habebatur, debuerunt contineri, quandoquidem supponitur fuisse vera. Ut neque augetur idea trianguli, cum variae in eo proprietates, quae prius fuerunt ignoratae, advertuntur. Neque enim, ut scias, idea Dei formatur a nobis successive ex perfectionibus creaturarum ampliatis, sed tota simul ex hoc quod ens infinitum omnisque ampliationis incapax mente attingamus. AT VII, 372 Cum autem petis undenam probem ideam Dei esse in nobis tanquam notam artificis operi impressam, et quis sit modus Elzevier, p. 435 impressionis, quaeve forma istius notae ? idem est ac si aliqua in tabella tantum artificii deprehendens ut ipsam a solo Apelle pingi potuisse judicarem, diceremque inimitabile istud artificium esse veluti quandam notam, quam Apelles tabellis omnibus suis impressit ut ab aliis dignoscantur, tu vero quaereres : quae forma istius notae, quisve modus impressionis ? Certe risu potius quam responsione dignus videreris. Quid, cum pergis ? si non est aliud ab opere, tu ipsa ergo es idea, tu ipsa nihil aliud es quam cogitationis modus, tu ipsa es et nota impressa, et subjectum impressionis. Nunquid aeque acutum est ac si dixissem artificium illud, quo Apellis tabellae ab aliis dignoscuntur, non esse quid diversum ab ipsis tabellis, urgeres : ergo tabellas istas nihil allud esse quam artificium, nec ex ulla materia constare ; ergo ipsas esse tantum modum pingendi etc. 

Quid, cum ut neges nos ad imaginem Dei factos esse, dicis, ergo Deum esse hominiformem, et ea colligis in quibus humana natura differt a divina ? esne in eo acutior quam si, ut negares quasdam Apellis tabellas ad similitudinem Alexandri factas fuisse, diceres ergo Alexandrum fuisse instar tabellae, tabellas autem ex ligno et pigmentis compositas esse, non ex ossibus et AT VII, 373 carne, ut Alexander ? Nempe non est de Elzevier, p. 436 ratione imaginis, ut in omnibus eadem sit cum re cujus est imago, sed tantum ut illam in aliquibus imitetur ; et perspicuum est perfectissimam illam vim cogitandi, quam in Deo esse intelligimus, per illam minus perfectam, quae in nobis est, repraesentari. Cum vero mavis conferre Dei creationem cum fabri operatione, quam cum generatione parentis ; sine ulla ratione id facis. Etsi enim illi tres agendi modi toto genere diversi sint, propius tamen est a productione naturali ad divinam quam ab artificiali argumentari. Sed nec tantam similitudinem esse dixi inter nos et Deum, quanta est inter filios et parentes ; nec etiam semper nulla est similitudo inter opus fabri et ipsum fabrum, ut patet cum statuarius sibi simile signum exculpsit. Quam mala autem fide refers mea verba, cum fingis me dixisse a me percipi similitudinem in eo quod sim res incompleta et dependens, cum e contra ista in dissimilitudinis argumentum attulerim, ne putaretur me velle homines Deo aequare. Dixi enim, me non modo percipere me in istis Deo esse inferiorem, et interim ad majora aspirantem, sed etiam majora ista in Deo esse, quibus majoribus aliquid simile in me sit, cum ad ipsa ausim aspirare. AT VII, 374 Denique, cum mirum esse ais cur non caeteri hominum idem quod ego de Deo intelligant, cum in illis, aeque ac in me, Elzevier, p. 437 impresserit ideam sui, idem est ac si mirareris quod, cum omnes norint ideam trianguli, non tamen omnes aeque multa in ipsa animadvertant, et forte nonnulli falsa quaedam de ipsa ratiocinentur.

1. Quamnam nihili ideam habeamus, et quomodo de non ente participemus, satis explicui, vocando illam negativam, et dicendo nihil hoc aliud significare quam nos non esse summum ens, et nobis deesse quamplurima. Sed tu nodos ubique in scirpo quaeris. Et cum ais me videre aliqua Dei opera non omnino absoluta, plane affingis id quod nullibi scripsi nec censui, sed tantum, si quaedam spectarentur, non prout habent in mundo rationem partis, sed ut totum quid, tunc videri posse imperfecta. Quaecunque deinde affers pro causa finali, ad efficientem sunt referenda ; ita ex usu partium in plantis, in animalibus etc., effectorem Deum mirari, et ex inspectione operum cognoscere ac glorificare opificem, AT VII, 375 par est, non autem quo fine quidque fecerit divinare. Ac quamvis in Ethicis, ubi Elzevier, p. 438 saepe conjecturis uti licet, aliquando sit pium considerare quem finem conjicere possimus Deum sibi in regendo universo proposuisse, certe in Physicis, ubi omnia firmissimis rationibus niti debent, est ineptum. Nec fingi potest aliquos Dei fines, magis quam alios, in propatulo esse ; omnes enim in imperscrutabili ejus sapientiae abysso sunt eodem modo reconditi. Nec etiam fingere debes neminem mortalium causas alias posse intelligere ; nulla enim non est cognitu multo facilior quam Dei finis ; et eas ipsas quas in exemplum difficultatis proponis, non nemo existimat se novisse. Denique, quia hic tam ingenue interrogas, quas putem mentem meam habituram fuisse Dei et sui ideas, si, ex quo infusa est in corpus, mansisset huc usque in eo clausis oculis, et absque ullo aliorum sensuum usu : ingenue et candide respondeo meome non dubitare (modo ipsam in cogitando non impeditam a corpore, ut neque etiam adjutam, supponamus), quin easdem, quas nunc habet, Dei et sui ideas fuisset habitura, nisi tantum quod multo puriores et clariores habuisset. Sensus enim ipsam in multis impediunt, ac in nullis ad illas percipiendias juvant ; et nihil obstat quominus omnes homines easdem se habere aeque animadvertant, quam quia in rerum corporearum imaginibus percipiendis nimium occupantur.

Elzevier, p. 439 AT VII, 376 2. Hic ubique male assumis pro positiva imperfectione, quod simus erroribus obnoxii, cum tamen sit tantum (praesertim respectu Dei) majoris perfectionis in creaturis negatio. Nec recte quadrat comparatio civium Reipublicae cum partibus universi : civium enim malitia, cum refertur ad Rempublicam, est aliquid positivum ; non autem quod homo sit errori obnoxius, sive quod non habeat omnes perfectiones, cum refertur ad bonum universi. Sed melius institui potest comparatio inter eum qui vellet totum humanum corpus oculis tegi, ut elegantior appareret, quia nulla ejus pars oculo pulchrior videtur, et eum qui putat nullas creaturas in mundo errori obnoxias, hoc est non plane perfectas, esse debuisse. Planeque falsum est quod supponis, Deum nos destinare operibus pravis, nobisque tribuere imperfectiones, et talia. Ut etiam plane falsum est, Deum ad illa pauca, quae dijudicari ab homine voluit, imparem, implicitam, incertamque facultatem judicatricem ei tribuisse.

3. Vis ut hic paucis dicam ad quid se voluntas possit extendere, quod intellectum effugiat ? Nempe ad id omne in quo contingit nos errare. Ita cum judicas mentem esse tenue quoddam corpus, intelligere quidem potes, ipsam esse mentem, hoc est, rem Elzevier, p. 440 cogitantem, itemque tenue corpus esse rem extensam ; unam autem et eandem esse rem quae cogitet et quae AT VII, 377 sit extensa, profecto non intelligis, sed tantummodo vis credere, quia jam ante credidisti, nec libenter de sententia decedis. Ita cum pomum, quod forte venenatum est, judicas tibi in alimentum convenire, intelligis quidem ejus odorem, colorem, et talia grata esse, non autem ideo ipsum pomum tibi esse utile in alimentum ; sed quia ita vis, ita judicas. Atque sic fateor quidem nihil nos velle de quo non aliquid aliquo modo intelligamus ; sed nego nos aeque intelligere ac velle ; possumus enim de eadem re velle permulta, et perpauca tantum cognoscere. Cum autem prave judicamus, non ideo prave volumus, sed forte pravum quid ; nec quidquam prave intelligimus, sed tantum dicimur prave intelligere, quando judicamus nos aliquid amplius intelligere quam revera intelligamus. Quae postea de indifferentia voluntatis negas, etsi per se manifesta sint, nolo tamen coram te probanda suscipere. Talia enim sunt ut ipsa quilibet apud se debeat experiri, potius quam rationibus persuaderi ; tuque, ô caro, ad ea quae mens intra se agit, non videris attendere. Ne sis igitur libera, si non lubet ; ego certe mea libertate gaudebo, cum et illam apud me experiar, et a te nulla Elzevier, p. 441 ratione, sed nudis tantum negationibus, impugnetur. Majoremque forte apud alios merebor fidem, quia id affirmo quod expertus sum, et quilibet apud se poterit experiri, quam tu, quae idem negas ob id tantum, quod forte non experta sis. AT VII, 378 Quanquam etiam evinci possit ex tuis verbis, te id ipsum esse expertam, negando enim nos cavere posse ne erremus, quia non vis voluntatem in quicquam ferri ad quod non determinetur ab intellectu, simul concedis cavere nos posse ne in errore perseveremus, quod omnino fieri nequit absque illa voluntatis libertate, se ipsam sine determinatione intellectus in unam aut alteram partem movendi, quam negabas. Nam, si semel intellectus determinavit voluntatem ad falsum aliquod judicium proferendum, quaero a te : cum primum ipsa incipit cavere ne in errore perseveret, a quonam ad id determinatur ? Si a se ipsa, ergo potest ad aliquid ferri, ad quod ab intellectu non impellitur, quod tamen negabas, et de quo solo controversia est. Si vero ab intellectu, ergo ipsa non cavet ; sed tantummodo, sicut prius ferebatur in falsum quod ipsi ab intellectu proponebatur, ita jam casu contingit ut feratur in verum, quia intellectus ei verum proponit. Sed praeterea vellem scire quam naturam falsi concipias, et quo pacto putes illud esse posse objectum Elzevier, p. 442 intellectus. Ego enim, qui per falsum nihil aliud intelligo quam veri privationem, plane repugnare mihi persuadeo, ut intellectus falsum sub ratione veri apprehendat ; quod tamen esset necesse, si determinaret unquam voluntatem ad falsum amplectendum.

4. Quantum ad fructum harum Meditationum, satis praemonui, in praefatiuncula quam te legisse existimo, non magnum illum futurum pro iis qui rationum AT VII, 379 mearum seriem et nexum comprehendere non curantes, in singulas tantum earum partes disputare studebunt. Et quantum ad Methodum qua possimus ea dignoscere, quae revera clare percipiuntur, ab iis quae clare percipi tantum putantur, etsi credam ipsam a me satis accurate traditam esse, ut jam dictum est, nequaquam tamen confido illos, qui de praejudiciis exuendis tam parum laborant, ut querantur quod non simpliciter ac paucis verbis de ipsis sim loquutus, eam facile esse percepturos.

1. Quia hic, relatis pauculis meis verbis, addis me ea tantum habere de quaestione proposita, cogor monere te non satis ad cohaerentiam eorum quae scripsi attendisse. Talem enim illam puto, ut ad cujusque rei probationem conferant omnia quae ipsam praecedunt, et maxima pars eorum quae sequuntur : adeo ut bona fide non possis referre quantum de aliqua quaestione habeam, nisi etiam totum id, quod de reliquis scripsi, recenseas. AT VII, 380 Quod vero ais tibi durum videri, statuere aliquid immutabile et aeternum praeter Deum, merito sic videretur, si de re existente quaestio esset, vel tantum, si quid ita immutabile statuerem, ut ejus immutabilitas a Deo non penderet. Sed, quemadmodum Poëtae fingunt a Iove quidem fata fuisse condita, sed postquam condita fuere, ipsum se iis servandis obstrinxisse ; ita ego non puto essentias rerum, mathematicasque illas veritates quae de ipsis cognosci possunt, esse independentes a Deo ; sed puto nihilominus, quia Deus sic voluit, quia sic disposuit, ipsas esse immutabiles Elzevier, p. 444 et aeternas. Quod seu durum, seu molle esse velis, sufficit mihi quod sit verum.

Quae deinde contra Dialecticorum universalia habes, me non tangunt, utpote qui ipsa, non ut illi, intelligam. Sed quantum ad essentias quae clare et distincte cognoscuntur, qualis est ea trianguli alteriusve cujusvis figurae Geometricae, facile cogam te ut fatearis illarum ideas, quae in nobis sunt, a singularibus non esse desumptas ; hic enim illas falsas dicis, quia scilicet cum praeconcepta tua de natura rerum opinione non conveniunt.

Et paulo post ais objectum purae Matheseos, ut punctum, lineam, superficiem, constantiaque ex iis indivisibilia, indivisibiliterque se habentia, existere reipsa non posse ; unde sequitur nullum triangulum, nihilque omnino ex iis quae ad ipsus aliarumve figurarum AT VII, 381 Geometricarum essentias pertinere intelliguntur, unquam extitisse, ac proinde istas essentias non esse ab ullis rebus existentibus desumptas. At, inquis, sunt falsae. Opinione tua scilicet, quia naturam rerum talem esse supponis, ut eae non sint ipsi conformes. Sed, nisi omnem Geometriam falsam quoque esse contendas, negare non potes quin de ipsis multae veritates demonstrentur, quae, cum eaedem semper sint, merito dicuntur immutabiles et aeternae. Quod autem forte non Elzevier, p. 445 sint conformes ei rerum naturae quam tu supponis, ut eae etiam illi quam Democritus et Epicurus ex atomis effinxerunt, est tantum ipsis denominatio extrinseca quae nihil mutat ; et nihilominus haud dubie sunt conformes verae illi rerum naturae quae a vero Deo condita est. Non quod sint in mundo substantiae longitudinem habentes sine latitudine, aut latitudinem sine profunditate sed quia figurae Geometricae non considerantur ut substantiae, sed ut termini sub quibus substantia continetur. Interim autem non concedo ideas istarum figurarum nobis unquam per sensus fuisse illapsas, ut vulgo omnes sibi persuadent. Etsi enim haud dubie dari possint in mundo, quales a Geometris considerantur, nego tamen ullas dari circa nos, nisi forte tam minutas, ut nullo modo sensus nostros attingant. Nam componuntur ut plurimum ex lineis rectis ; at nequidem unquam ulla pars lineae, quae revera recta esset, sensus nostros movit, quippe cum illas, quae maxime rectae AT VII, 382 nobis visae sunt, pulicario perspicillo examinamus, plane irregulares et undulatim ubique incurvas esse deprehendimus. Ac proinde, cum primum olim in infantia figuram triangularem in charta depictam aspeximus, non potuit illa figura nos docere quo pacto verus triangulus, ut a Geometris consideratur, Elzevier, p. 446 esset concipiendus, quia non aliter in ea continebatur quam velut in rudi ligno Mercurius. Sed quia jam ante in nobis erat idea veri trianguli, et facilius a mente nostra, quam magis composita figura picti trianguli, concipi poterat, idcirco, visa ista figura composita, non illam ipsam, sed potius verum triangulum apprehendimus. Eodem plane modo quo, dum respicimus in chartam, in qua lineolae atramento ita ductae sunt ut faciem hominis repraesentent, non tam excitatur in nobis idea istarum lineolarum, quam hominis : quod omnino non contingeret, nisi facies humana nobis aliunde nota fuisset, atque essemus magis assueti de illa quam de lineolis istis cogitare, quippe quas saepe etiam, cum aliquantulum a nobis remotae sunt, ab invicem distinguere nequimus. Ita sane triangulum Geometricum, ex eo qui in charta pictus est, agnoscere non possemus, nisi aliunde mens nostra ejus ideam habuisset.

2. Hic non video cujus generis rerum velis esse existentiam, nec quare non aeque proprietas atque omnipotentia dici possit, sumendo scilicet nomen AT VII, 383 proprietatis pro quolibet attributo, sive pro omni eo quod de re potest praedicari, ut hic omnino sumi debet. Quin etiam existentia necessaria est revera in Deo proprietas strictissimo Elzevier, p. 447 modo sumpta, quia illi soli competit, et in eo solo essentiae partem facit. Nec proinde existentia trianguli cum existentia Dei debet conferri, quia manifeste aliam habet relationem ad essentiam in Deo quam in triangulo. Nec magis est petitio principii, quod existentia inter ea, quae ad essentiam Dei pertinent, numeretur, quam quod aequalitas trium angulorum cum duobus rectis inter trianguli proprietates recenseatur. Nec verum est essentiam et existentiam in Deo, quemadmodum in triangulo, unam absque alia posse cogitari, quia Deus est suum esse, non autem triangulus. Nec tamen inficior quin existentia possibilis sit perfectio in idea trianguli, ut existentia necessaria est perfectio in idea Dei ; efficit enim illam praestantiorem quam sint ideae illarum Chimaerarum, quarum existentia nulla esse posse supponitur. Nec proinde vel minimum ulla in re argumenti mei vires infregisti, haeresque semper delusus illo sophismate, quod ais tam facile a me solvi potuisse. Ad ea autem quae subjungis, jam alibi satis respondi. et plane falleris, cum ais non demonstrari existentiam AT VII, 384 de Deo, ut demonstratur de triangulo quod ejus tres anguli sint aequales duobus rectis : utriusque enim est par ratio, nisi quod demonstratio probans in Deo existentiam sit altera Elzevier, p. 448 multo simplicior et clarior. Caetera denique praetereo, quia, dum ais me nihil explicare, nihil ipse explicas et nihil probas, nisi tantum te probare nihil posse.

3. Contra ea quae hic habes de Diagora, Theodoro, Pythagora aliisque, oppono Scepticos, qui de ipsis Geometricis demonstrationibus dubitabant ; et affirmo ipsos id facturos non fuisse, si Deum, ut par est, cognovissent. Nec recte probatur unam rem alia esse notiorem, ex eo quod pluribus vera videatur, sed tantum ex eo quod illis, qui utramque, ut par est, cognoscunt, appareat esse cognitu prior, evidentior et certior.

1. De eo quod neges res materiales, ut sunt objectum purae Matheseos, existere, jam ante egi. Falsum autem est intellectionem Chiliogoni esse confusam ; distinctissime enim et clarissime multa de AT VII, 385 eo possunt demonstrari, quod certe non fieret, si non nisi confuse, vel, ut ais, nomine tenus perciperetur. Sed revera illud totum simul clare intelligimus, etsi non possimus totum simul imaginari ; ex quo patet vires Elzevier, p. 449 intelligendi et imaginandi non differre tantum secundum magis et minus, sed ut duos modos operandi plane diversos. Quippe in intellectione mens se sola utitur, in imaginatione vero formam corpoream contemplatur. Ac quamvis figurae Geometricae sint omnino corporeae, non tamen idcirco ideae illae, per quas intelliguntur, quando sub imaginationem non cadunt, corporeae sunt putandae. Ac denique te sola dignum est, ô caro, existimare ideas Dei, Angeli, et mentis humanae esse corporeas, vel quasi corporeas, ex forma scilicet humana, ex rebus aliis tenuissimis, simplicissimis, insensibilissimis, cujusmodi sunt aër aetherve, desumptas. Quisquis enim Deum aut mentem ita sibi repraesentat, rem non imaginabilem conatur imaginari, et nihil nisi corpoream ideam effingit, cui nomen Dei vel mentis falso tribuit. Nam in vera mentis idea sola cogitatio cum ejus attributis, quorum nulla corporea sunt, continetur.

2. Hic manifeste ostendis te praejudiciis tantum niti, nunquamquamque illa exuere, cum velis nos in iis, in quibus falsitatem nunquam deteximus, nullam falsitatem suspicari, atque ideo cum turrim et prope spectamus et contingimus, certos nos esse quod sit quadrata, AT VII, 386 si quadrata appareat ; et cum revera vigilamus, dubitare nos non posse vigilemusne an somniemus Elzevier, p. 450 , et talia. Nullam enim habes rationem existimandi omnia, in quibus error esse potest, jam olim a te fuisse animadversa ; et facile probari posset, te in iis interdum falli quae certa esse sic admittis. Cum autem eo redis, ut saltem dubitare non liceat quin res tales appareant quales apparent, ad viam redis, hocque ipsum in secunda Meditatione asserui. Sed hic de veritate rerum extra nos positarum quaestio erat, de qua nihil veri attulisti.

3. Non hic haereo in iis quae taediose saepe repetiisti : me quaedam non probasse, quae tamen demonstravi ; me egisse de crasso tantum corpore, cum tamen egi de quolibet, etiam quam maxime subtili ; et talia. Quid enim istiusmodi affirmationibus nulla ratione fulcitis opponi debet aliud quam negatio ? Sed obiter tamen vellem scire quo argumento probes, me potius de crasso corpore quam de subtili egisse ? Nempe quia dixi, habeo mihi conjunctum, et certum est me a corpore meo esse distinctam, quae verba non video cur non aeque subtili ac crasso corpori conveniant, nec puto praeter te quemquam videre. Caeterum in 2 Meditatione fidem feci, mentem intelligi posse ut substantiam existentem, etsi nihil intelligamus existere quod sit ventus, vel ignis, vel vapor, vel halitus, vel quodvis Elzevier, p. 451 aliud corpus quantumvis subtile et tenue. An vero in rei veritate AT VII, 387 ab omni corpore esset diversa, dixi me ibi non disputare ; hic autem de eo ipso disputavi et demonstravi. Tu vero, quaestionem de eo quod potest intelligi cum quaestione de eo quod revera est confundendo, nihil horum te intellexisse testaris.

4. Hic quaeris quomodo existimem in me, subjecto inextenso, recipi posse speciem ideamve corporis, quod extensum est. Respondeo nullam speciem corpoream in mente recipi, sed puram intellectionem tam rei corporeae quam incorporeae fieri absque ulla specie corporea. Ad imaginationem vero, quae non nisi de rebus corporeis esse potest, opus quidem esse specie quae sit verum corpus, et ad quamquam mens se applicet, sed non quae in mente recipiatur. Quod ais de idea solis, quam ex solo ejus calore caecus elicit, facile refutatur. Potest enim caecus ille claram et distinctam habere ideam solis ut rei calefacientis, etsi non habeat ejusdem ut rei illuminantis. Nec recte me illi caeco comparas : primo, quia cognitio rei cogitantis multo latius patet quam rei calefacientis, imo etiam latius quam quicquid de ulla alia re cognoscimus, ut suo loco ostensum est ; ac deinde, quia nulli possunt arguere ideam illam solis, quam format caecus, nõ omnia quae Elzevier, p. 452 de sole percipi possunt continere, nisi qui, visu praediti, ejus lumen et figuram insuper agnoscunt. Tu vero, non modo nihil amplius, sed nequidem id ipsum quod ego, de mente cognoscis ; AT VII, 388 adeo ut hac in parte tu potius caecus, ego ad summum lusciosus cum tota humana gente dici possim. Neque vero addidi mentem non esse extensam, ut quid ipsa esset explicarem, sed tantum ut monerem illos errare qui putant esse extensam. Eodem modo quo, si qui affirmarent Bucephalum esse Musicam, id non frustra de ipso ab aliis negaretur. et sane in iis quae hic subjungis ut probes mentem esse extensam, quia scilicet corpore utitur quod est extensum, non melius ratiocinari mihi videris quam si ex eo quod Bucephalus hinniat vel mugiat, et ita edat sonos qui referri possunt ad Musicam, concluderes de Bucephalo, quod sit Musica. Etsi enim mens sit unita AT VII, 389 toti corpori, non inde sequitur ipsam esse extensam per corpus, quia non est de ratione ipsius, ut sit extensa, sed tantum ut cogitet. Nec intelligit extensionem per speciem extensam in se existentem, quamvis eandem imaginetur convertendo se ad speciem corpoream quae est extensa, ut jam dictum est. Nec denique necesse est ut ipsa sit corpus, etsi habeat vim movendi corpus.

5. Quae hic habes de unione mentis cum Elzevier, p. 453 corpore, similia sunt praecedentibus. Nihil ullibi in meas rationes AT VII, 390 objicis, sed tantum dubia proponis, quae tibi ex meis conclusionibus sequi videntur, etsi revera ex eo tantum oriantur, quod ea, quae ex natura sua sub imaginationem non cadunt, ad ejus tamen examen velis revocare. Ita hic ubi mentis et corporis permistionem cum permistione duorum corporum vis comparare, sufficit ut respondeam nullam inter talia institui debere comparationem, quia sunt toto genere diversa, partesque in mente non esse imaginandas, ex eo quod ipsa partes in corpore intelligat. Unde enim habes id omne quod mens intelligit, in ipsa esse debere ? Profecto si hoc esset, cum magnitudinem orbis terrarum intelligit, illam etiam in se haberet, atque ita non modo esset extensa, sed etiam extensione major orbe terrarum.

6. Hic nulla in re mihi contradicis, et satis multa nihilominus dicis, ut nempe lector inde cognoscat ex prolixitate verborum, rationum tuarum multitudinem non esse aestimandam.

Hactenus vero mens cum carne differuit, atque, ut par erat, in multis ab ipsa dissensit ; sed jam in conclusione verum Gassendum agnosco, illumque ut praestantissimum Philosophum suspicio, ut virum candore animi atque integritate vitae celebrem amplector, Elzevier, p. 454 et ejus semper amicitiam quibuscunque potero obsequiis demereri conabor. Itaque rogo ne illi grave sit, quod libertate Philosophica usus fuerim in ejus objectionibus refutandis, ut mihi profecto pergratum fuit quicquid in ipsis continetur ; et inter caetera gavisus AT VII, 391 sum, quod a viro tanti nominis, in Dissertatione tam longa et tam accurate conscripta, nulla ratio allata sit quae meas rationes oppugnaret, nullaque etiam in meas conclusiones, ad quam mihi non perfacile fuerit respondere.