Ordo et enumeratio Passionum.
ARTICVLVS LIII.
Admiratio.
Quamprimum nobis occurit aliquod insolitum objectum, et quod novum esse judicamus, aut veldè differens ab eo quod ante noveramus, vel supponebamus esse debere, id efficit ut illud admiremur et eo percellamur. Et quia hoc contingere potest antequam ullo modo cognoscamus num illud objectum sit nobis conveniens nec ne, Admiratio mihi videtur esse prima omnium Passionum : Nec habet contrarium ; quia si objectum quod sese offert nihil in se habeat insoliti, eo nullo modo commevemur, et illud absque Passione consideramus.
ARTICVLVS LIV.
Existimatio et Contemptus, Generositas aut Superbia,
et Humilitas aut Abjectio.
Admirationi iuncta est Existimatio vel Contemptus, prout vel magnitudinem vel pravitatem objecti admiramur : Eodemque modo possumus nosmet ipsos vel existimare vel contemnere ; unde oriuntur Passiones, et consequenter Habitus Magnanimitatis aut Superbiae, et Humilitatis vel Abjectionis.
ARTICVLVS LV.
Veneratio et Despectus.
Verum cum magnifacimus vel parvifacimus alia objecta, quae consideramus ut liberas causas capaces benè vel malè agendi, ab Existimatione procedit Veneratio, et à simplici aestimatione Despectus.
Image haute résolution sur Gallica
ARTICVLVS LVI.
Amor et Odium.
Omnes autem praecedentes Passiones possunt ita in nobis exvitari, ut nullo modo deprehendamus utrum objectum, quod eas excitat, bonum sit vel malum. Verùm cum aliquid ut bonum repspectu nostri, id est ut nobis conveniens, nobis repraesentatur, id sui Amoremexcitat ; Et cum nobis offertur ut malum aut noxium, id nos stimulat ad Odium.
ARTICVLVS LVII.
Cupiditas.
Ab eadem consideratione boni et mali nascuntur caeterae Passiones ; sed eas in ordinem redacturus distinguo tempora, et considerans eas multo magis nos ferre in futuri, quam praesentis vel praeteriti considerationem, ordior à Cupiditate. Non solùm enim cùm appetitur acquisitio boni quod adhuc abest, aut evitatio mali quod judicatur evenire posse, sed cum etiam solùm exoptatur conservatio cujusdam boni aut absentia cujusdam mali, quò demum extendi haec Passio potest, liquet eam semper futurum respicere.
ARTICVLVS LVIII.
Spes, Metus, Zelotypia, securitas, et Desperatio.
Sufficit cogitare acquisitionem boni vel fugam mali Possibilem esse, ut illius cupiditas excitetur ; sed cùm praeterea consideratur num facilè vel difficilè sit rem cupidtam obtinere, id quod nobis magnam rei consequendae facilitatem repraesentat, excitat Spem ; et id quod ejusdem potiundae difficultatem repraesentant excitat Timorem, cujus Zelotypia species est. Et cum spes summa est, mutat naturam et vocatur Securitas, sive Fiducia ; prout è contrario extremus metus sit Desperatio.
ARTICVLVS LIX.
Animi fluctuatio, Animositas, Audacia, AEmulatio, Pu-
sillanimitas, et Consternatio.
Atque sic possumus sperare et metuere, licet eventus rei expexctatae à nobis nullo modo pendeat ; Verum ubi offertur ut pendens à nobis, difficultas subesse potest in electione mediorum aut in executione. A prima procedit Animi fluctuatio quâ disponimur ad Elzevier, p. 31
Image haute résolution sur Gallica deliberandum et consultandum : Ultimae sese opponit Animositas sive Audacia, cujus AEmulatio species est. Et Pusilllanimitas contraria Animositati est, sicut Terror aut Consternatio Audaciae.
ARTICVLVS LX.
Synteresis.
Ubi vero quis se determinaverit ad quampiam actionem, nondum Animi fluctuactione sive haesitatione deposita, id producit Synteresin sive conscientiae morsum, qui non respicit futurum ut affectus praecedentes, sed praesens aut praeteritum.
ARTICVLVS LXI.
Gaudium et Tristitia.
Et consideratio praesentis boni excitat in nobis Gaudium, praesentis mali Tristitiam ; cum bonum vel malum nobis proponitur ceu ad nos spectans.
ARTICVLVS LXII.
Irrisio, Invidia, Commiseratio.
Sed cum nobis proponitur ut pertinens ad alios homines, eos dignos vel indignos illius existimare possumus : Ubi digni illius à nobis reputantur, id nullam in nobis aliam passionem praeter Laetitiam excitat, quatenus nobis volupe est videre res evenire ut convenit : solummodo cum hac differentia, quod Laetitia quae venit ex bono seria sit ; Eam verò quae venit ex malo comitetur irrisio, sed si eos indignos alterutrius existimaverimus, bonum excitat Invidiam, et malum Commiserationem, quae sunt species Tristiae. Quin etiam observandum, easdem
ARTICVLVS LXIII.
Acquiescentia in se ipso et Poenitentia.
Possumus quoque considerare causam boni aut mali,tam praesentis quam praeteriti. Et bonum quod à nobis ipsis praestitum fuit, Elzevier, p. 32
Image haute résolution sur Gallica dat nobis acquiescentiam, quae omnium aliarum Passionum dulcissima est ; cum è contrario malum excitet Poenitentiam, quae omnium amarissima est.
ARTICVLVS LXIV.
Favor et Gratitudo.
Sed bonum quod praestitum fuit ab aliis, efficit ut illos Favore prosequamur, quamvis id nobis factum non sit : At si nobis, favori jungimus Grati animi officium.
ARTICVLVS LXV.
Indignatio et Ira.
Simili ratione malum ab aliis patratum, cùm ad nos non refertur, efficit solùm ut illis Indignemur, sed cum refertur ad nos, movet etiam Iram.
ARTICVLVS LXVI.
Gloria et Pudor.
Bonum insuper quod est vel quod fuit in nobis, si referatur ad opinionem quam alii de eo concipere possunt, excitat in nobis Gloriam, et malum Pudorem.
ARTICVLVS LXVII.
Fastidium, Desiderium, et Hilaritas.
Et quandoque duratio boni gignit Satietatem sive Fastidium, cùm mali duratio minuat Tristitiam. Denique ex bono praeterito nascitur Desiderium, quod species Tristitiae et, et ex malo praeterito Hilaritas quae est species Laetitiae.
ARTICVLVS LXVIII.
Cur haec enumeratio Passionum differat ab ea quae vulgo
recepta est.
Ecce ordo qui mihi videtur optimus enumerandis Passionibus ; in quo non nescio me recedere ab opinione eorum omnium Elzevier, p. 33
Image haute résolution sur Gallica qui de illis antehac scripserunt ; sed non absque fontica causa : Nam derivant suam enumerationem ex eo quod distinguunt in parte sensitiva animae duos appetitus, quorum unum vocantConcupiscibilem, alterum Irascibilem. Et quoniam nullam in anima agnosco distinctionem partium, ut supra dixi, id mihi videtur nihil aliud significare quam quod habeat duas facultates, unam concupiscendi, alteram irascendi : sed cum similiter habeat facultates admirandi, amandi, sperandi, metuendi, atque sic in se recipiendi singulos alios Affectus, aut ea agendi ad quae hi Affectus eam impellunt, non video cur voluerint eas omnes referre ad Concupiscentiam vel Iram. Adde quod eorum enumeratio non comprehendit omnes praecipuas Passiones, ut hanc meam credo facere. De praecipuis solùm loquor, quia plures aliae specialiores adhuc possent distingui, et earum numerus indefinitus est.
ARTICVLVS LXIX.
Non dari nisi sex Primitivas Passiones.
Verum numerus simplicium et primitivarum non est adeo magnus. sSi enim precurramus eas omnes quas enumeravi, facil poterit observari sex tantùm tales esse, nimirum Admirationem, Amorem, Odium, Cupiditatem, Laetitiam et Moerorem ; et caeteras omnes componi ex quibusdam harum sex aut earum esse species. Idcirco ne earum multitudo intricet Lectores, tractabo hîc separatim de his sex Primitivis, et postea ostendam quomodo coeterae omnes ab illis originem trahant.